Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

PROTOZOY XƏSTƏLİKLƏRİ ZAMANI DƏRİNİN ZƏDƏLƏNMƏLƏRİ
Tripanosomozlar
Bu protozoy xəstəlik zamanı limfa və sinir sistemi zədələnir, başlanğıc dövrdə müəy-
yən dəri simptomları və əlamətləri təzahür edir. Afrika və Amerika tripanosomozu ayırd 
olunur. Afrika tripanosomozunun (yuxu xəstəliyi) törədicisi Trypanosoma gambiense və 
T.brucei rhodesiense sayılır. Sahibləri – onurğalı heyvanlar, insandır; keçiricisi - Glos-
sina cinsli (Tse-tse milçəyi) milçəklərdir. Amerika tripanosomozunun törədicisi (Şaqas 
xəstəliyi) T.Cruzi –dir. Sahibləri – onurğalı heyvanlar, insandır; keçiricisi – triatom tax-
tabitiləridir.
Afrika tripanosomozu
Tse-tse milçəyi sancdıqdan sonra tripanosoma şankrı– qımızı rəngli yastı ağrılı düyün 
əmələ gəlir ki, o diametri 1-3 sm olan mumabənzər zona ilə əhatə olunaraq limfangit və 
limfadenit ilə müşayiət olunur və bir neçə gün ərzində sağalır. Sonralar gövdədə üzükva-
ri və ya polimorf eritema şəklində efemer səpgilər, düyünlü qaşınan səpgilər əmələ gəlir. 
Xəstəliyin son mərhələsində boynun arxa uçbucağı nahiyəsində böyümüş limfa düyün-
ləri (Winterbottom simptomu) asanlıqla əllənir ki, bu da yuxu xəstəliyinin (letargiyanın) 
və xəstənin tələf olmasının ilkin əlaməti sayılır.

---

448
 Diaqnoz:
qanda, limfa düyünlərinin punktatında və bioptatlarda törədicinin aşkar 
edilməsinin; xəstənin qanı ilə dəniz donuzlarının yoluxdurulmasının əsasında qoyulur.
Müalicə: böyüklərə – suramin v/d 1 q dozada xəstəliyin 1, 3, 7, 14, 21-ci günü (0,1-
0,2 q ilə sınaq qoyduqdan sonra); uşaqlara – 20 mq/kq və ya pentamidin – ə/d 10 inyek-
siya (1 inyeksiyaya 4 mq/kq olmaqla) 10-20 gün ərzində təyin olunur.
Amerika tripanosomozu
Tripanosomaların dəriyə daxil olduğu yerdə (adətən 1 həftədən sonra) «şaqoma» 
əmələ gəlir – tünd qırmızı rəngli limfangit və regionar limfadenit ilə müşayiət olunur. 
Törədici gözün selikli qişasından daxil olduqda konyunktivit və göz qapaqlarının, üzün, 
alnın, gicgah nahiyəsinin ödemi (Romanyi simptomu) inkişaf edir, parazitar zobun 
yaranması da mümkündür. Dəridə xırda ləkəli səpgilər əmələ gələ bilər ki, onlar da 3 
həftəyə qədər qalırlar. Ürək çatmamazlığı, hepatosplenomeqaliya meydana çıxır; me-
ninqoensefalitlərin inkişaf etməsi xəstənin ölümünə səbəb olur.
Müalicə:
kəskin mərhələdə - nifurtimoks sutkada 8-10 mq/kq gündə 4 dəfə 4 ay 
ərzində daxilə, yaxud benznidazol – sutkada 5 mq/kq daxilə gündə 2 dəfə 2 ay ərzində 
təyin olunur.
Malyariya
Törədiciləri - 4 növ plazmodilərdir ( P. Vivax,P. Malariae, P. Falciparum, P. Ovale). 
Xəstəliyin mənbəyi- xəstə insandır ( parazitgəzdirici). Xəstəliyi yoluxduran isə- Anop-
heles cinsindən olan ağcaqanadlardır.
Çox zaman universal qaşınma və dəri quruluğu (kseroz), ağır gediş zamanı üzün və 
ətrafların, bəzən bütün bədənin ödemi müşahidə olunur. Bu xəstəlik üçün “malyariya 
ləkələri” xarakterdir, belə ki, törədicinin toksinlərinin damar divarına təsiri nəticəsində 
hemorragik sindrom əlamətləri- dəri və selikli qişalarda hemorragik ləkələr, burundan, 
ağızdan, udlaqdan qan gəlməsi müşahidə oluna bilər. Reyno xəstəliyi, akroasfiksiyanı 
xatırladan əlamətlər, düyünlü eritema tipində gedən herpesşəkilli səpgilər, tük və dırnaq-
ların distrofik dəyişiklikləri, dəri və selikli qişaların disxromiyası, açıq sahələrdə pel-
laqroid dermatiti (“malyarikin maskası”), mümkün piodermiyalar, abseslər, aşağı ətrafın 
qanqrenası da qeyd olunmuşdur.