Dialogik nutq va uning maktabgacha yoshda maslahat berishdagi muhimi

DIALOGIK NUTQ VA UNING MAKTABGACHA YOSHDA MASLAHAT BERISHDAGI MUHIMI.
Dialogik nutq tushunchasi, dialogik nutqning xususiyatlari va uning mazmuni.
Dialog - bu suhbat, suhbat - bolaning kattalar va tengdoshlari bilan og'zaki muloqotining asosiy shakli. Bolalar bog'chasida nutqni o'rgatish ikki shaklda amalga oshiriladi: 1) erkin so'zlashuv muloqotida, 2) maxsus sinflarda. Suhbat, birinchi navbatda, erkin og'zaki muloqotda yuzaga keladi va talaffuz va grammatik ko'nikmalarning tabiiy rivojlanishi uchun asos bo'lib, bolalarning so'z boyligini boyitadi va izchil nutq ko'nikmalarini egallash uchun asos bo'ladi.
Muloqot maxsus darslarda ham o'qitiladi, lekin bunday darslar odatda oyda bir yoki ikkita; erkin muloqotda bola bog'chada bo'lgan butun vaqt davomida o'qituvchi yoki boshqa bolalar bilan muloqotga kirishadi. Uyga qaytib, u oilasi bilan gaplashadi. Dialogik yoki suhbatli nutqni o'rgatish odatda suhbat (suhbat), ya'ni bolalarning o'zlari o'rtasida fikr almashish shaklida amalga oshiriladi.
Muvaffaqiyatli dialogik nutqni o'zlashtirish maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning asosiy vazifalaridan biridir. Uning muvaffaqiyatli hal etilishi maqsadli nutq ta'limi jarayonida e'tiborga olinishi kerak bo'lgan ko'plab shartlarga (nutq muhiti, ijtimoiy muhit, oila farovonligi, individual shaxsiy xususiyatlar, bolaning kognitiv faolligi va boshqalar) bog'liq. Maktabgacha yoshdagi bolalik davrida bola, birinchi navbatda, o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan, so'zlashuv nutqida maqbul bo'lgan lingvistik vositalardan foydalanishda namoyon bo'ladigan dialogik nutqni o'zlashtiradi.
Dialogik nutq tilning kommunikativ funktsiyasining ayniqsa yorqin namoyonidir. Olimlar dialogni lingvistik muloqotning birlamchi tabiiy shakli, nutqiy muloqotning klassik shakli deb atashadi. Muloqotning asosiy xususiyati - bir suhbatdoshning so'zlashuvini tinglash va ikkinchisi tomonidan so'zlash. Muloqotda suhbatdoshlar har doim nima aytilayotganini bilishlari va fikrlar va bayonotlarni ishlab chiqishlari shart emasligi muhimdir. Og'zaki dialogik nutq muayyan vaziyatda yuzaga keladi va imo-ishoralar, yuz ifodalari va intonatsiya bilan birga keladi. Muloqotning lingvistik dizayni shundan kelib chiqadi. Undagi nutq to'liq bo'lmagan, qisqartirilgan, ba'zan parcha-parcha bo'lishi mumkin.
Muloqot quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi: so'zlashuv lug'ati va frazeologiyasi; qisqalik, sukut, keskinlik; oddiy va murakkab birlashmagan gaplar; qisqa muddatli dastlabki fikrlash. Muloqotning uyg'unligi ikki suhbatdosh tomonidan ta'minlanadi. Dialogik nutq ixtiyoriy va reaktiv xatti-harakatlar bilan tavsiflanadi. Shuni ta'kidlash kerakki, dialog shablon va klişelardan, nutq stereotiplaridan, barqaror aloqa formulalaridan foydalanish, odatiy, tez-tez ishlatiladigan va ba'zi kundalik vaziyatlar va suhbat mavzulariga bog'langan ko'rinadi. Nutq klişelari dialogni osonlashtiradi.
Dialogik nutq nafaqat ichki, balki tashqi motivlar (muloqot sodir bo'lgan vaziyat, suhbatdoshning so'zlari) bilan ham taqlid qilinadi. Bolalarga ona tilini o'rgatish metodologiyasida dialogik nutqni rivojlantirish ayniqsa muhimdir. Dialogik nutqni o`rgatish jarayonida bayon va tasvirlashni o`zlashtirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratiladi. Muvofiq nutq vaziyatli va kontekstli bo'lishi mumkin. Vaziyatli nutq muayyan vizual vaziyat bilan bog'liq bo'lib, nutq shakllarida fikr mazmunini to'liq aks ettirmaydi. Bu faqat tasvirlangan vaziyatni hisobga olgan holda tushunarli.
Ma’ruzachi imo-ishoralar, yuz ifodalari va ko‘rsatuvchi olmoshlardan keng foydalanadi. Kontekstli nutqda situatsion nutqdan farqli ravishda uning mazmuni kontekstning o‘zidan aniq ko‘rinadi. Kontekstli nutqning murakkabligi shundaki, u aniq vaziyatni hisobga olmasdan, faqat lingvistik vositalarga tayangan holda bayonot tuzishni talab qiladi.