Dilorom qosimova menejment nazariyasi

5.2. M en ejm en tn in g fu n k siy a lari va u la rn in g ta sn ifi
M e n e jm e n tn in g ja ra y o n sifa tid ag i m o h iy a ti u n in g v azifalarid a 
ifo d a la n a d i. M e n e jm e n t v a z if a la ri d e g a n d a b o s h q a r u v b o 'y ic h a
m a ’lum m a sa la la rn i hal e tis h g a q a ra tilg a n h a r a k a t y ig 'in d isi tu s h u - 
n ila d i. M e n e jm e n t v a z ifa la ri, a v v a lo , b o s h q a r ilu v c h i o b y e k tn in g
o 'z ig a x o s x u s u s iy a tid a n kelib ch iq ad i. Ish lab c h iq a rish ta rk ib ig a
m o s ra v ish d a q u y id a g ila rn i a k s e ttiru v c h i v a z ifa la r m a v ju d b o ia d i:
- iq tis o d iy o tn in g ta rm o q ta rk ib in i;
- u n in g h u d u d iy tark ib in i;
- ish la b c h iq a ris h n in g alo h id a u n s u rla rin i.
M illiy x o ‘ja lik n in g ta rm o q ta rk ib i m e n e jm e n t o ld ig a m o d d iy
is h la b c h iq a r is h n i b o s h q a r is h v a n o m o d d iy is h la b c h iq a r is h n i 
b o sh q a rish kabi v azifa q o 'y a d i. B irinchi so h a ta rk ib id a ish lab c h iq a ­
rish va m u o m a la so h a la rin i b o sh q a rish n i a jra ta d ila r. Ish lab c h iq a ­
rish so h a sin i b o s h q a ris h g a s a n o a t v a u n in g ta rm o q la rin i b o s h q a ­
rish , q u rilish n i, ta n s p o r t, a lo q a n i b o s h q a ris h v az ifa la ri; m u o m a la
s o h a s i n i b o s h q a r is h v a z i f a l a r i g a - s a v d o n i, m o liy a , m o d d iy - 
te x n ik a v iy t a ’m in o t, m a d a n iy a t, t a ’lim s o h a la rin i b o sh q a rish n i qam - 
ra b oladi.
Ish la b c h iq a rish n i b o sh q a rish v a z ifa la rin in g h u d u d iy ta rk ib ig a
re s p u b lik a , v ilo y a t, s h a h a r, tu m a n m iq y o sid a g i m e n e jm e n t v a z i­
falari k ira d i. Ish la b c h iq a ris h n in g b o s h la n g 'ic h b o 'g 'in i - k o rx o ­
n an i b o sh q a rish m u h im vazifad ir. M e n e jm e n t v azifalari b o sh q a ru v
ta s h k ilo tla ri, b a ja ru v c h ila r v a b o s h q a ru v a p p a ra ti v azifalarin i b el­
gilab b erad i.
M e n e jm e n t ja ra y o n in i b a ja rila d ig an v a z ifa lar b o 'y ic h a ta h lil e tish
h a r bir v a z ifad a ish h a jm i, b o sh q a ru v c h i x o d im lar so n in i a n iq lash , 
v a n ih o y a t, b o s h q a r u v a p p a r a ti ta rk ib in i lo y ih a la s h u c h u n a s o s
b o 'lib x iz m a t qiladi. B o s h q a ru v ta s h k ilo tin in g a so siy va aniq v a z i­
falari ajra tila d i. A so siy v a z ifa la r h a r bir k o rx o n a v a b o s h q a ru v n in g
b a rc h a d a ra ja s i u c h u n x o sd ir. U la r ju m la s ig a q u y id a g ila r kiradi:
72

---

a ) m a r k e tin g ; b) b iz n e s - re ja ; d ) ta r t i b g a so lis h ; e ) ta s h k il e tis h ;
f) r a g ‘b a tla n tiris h ; g ) n a z o ra t v a hisob; h ) u n d a sh ; i) re ja la s h tiris h .
M a r k e t i n g - b u k o r x o n a n i i s t e ’m o lc h i b ila n b o z o r o rq a li 
b o g 'lo v c h i e n g m u h im b o z o r m u n o s a b a tla r i v a a x b o ro t o q im la ri 
to 'p la m id ir. M a r k e tin g ta rk ib ig a : b o zo rn i o 'r g a n is h , i s t e ’m o lc h ila r 
b u y u rtm a la rig a k o 'ra to v a rla r tu rla rin i re ja la sh tirish , to v a rla rn i bo- 
z o rg a c h iq arish , re k la m a , to v a r v a x iz m a tla rn i ishlab ch iq a rish d a n
i s t e ’m o lc h ig a y e tk a z is h b ila n b o g 'liq ta d b irk o rlik fa o liy a ti k irad i. 
B o zo r u yoki bu to v a rg a b o 'lg an tala b n i la k m u s q o g 'o zi sin g ari aks 
e ttirad i. B o zo r tak lif e tilg an to v arn i yo qabul e tad i, yoki in k o r qiladi.
B o z o r iq tiso d iy o tid a iq tiso d iy o tn i b o s h q a ris h m a rk e tin g n i ish ­
lab c h iq a ris h sik lin in g s o 'n g g id a e m a s , b o sh id a b o 'lis h in i ta q o z o
e tad i, ch u n k i b o sh q a ru v q aro rlarin i q ab u l qilish aso sid a ish lab c h iq a­
rish im k o n iy atlari e m as, balky b o zo r talab la ri, x a rid o rla rn in g m avjud 
v a istiq b o ld ag i e h tiy o jlari y o ta d i. A g a r m a rk a z la s h g a n , m a ’m u riy - 
buyruqbozlikka asoslangan b o s h q a ru v d a bozorga ishlab chiqarishning 
oxirgi n u q ta si sifatida q a ra lg a n b o 'lsa , b o zo r iq tiso d iy o tig a o 'tilish i 
bilan b ozor talab lari ishlab ch iq arish b o sq ic h in in g boshidayoq h isobga 
olinishi z a ru r. B o zo r ish la b c h iq a rish k o 'la m in i belg ilo v ch i, b u tu n
m e n e jm e n t ja ra y o n ig a t a ’sir e tu v c h i k u c h g a aylanadi.
B iz n e s-re ja - b u ijodiy lo y ih a la sh tirish , istiq b o ln i b elg ilash d ir. 
B iz n e s-re ja lard a iq tiso d iy s tr a te g iy a b e lg ila n ad i, k e la ja k d a riv o jlan ish
y o 'llari va v o sitalari aniqlanadi, ta rk ib iy siy o sa t, ijtim oiy rivojlanish 
m iq y o sla ri b e lg ila n a d i.
T ashkil e tish - bu boshqariluvchi tizim n in g texnikaviy, iqtisodiy, 
ijtim oiy v a boshqa kichik tizim larni ta rtib g a solish jarayonidir. T ashkil 
etish m aqbul tu zilm alar tashkil etish , tizim tarkibiy qism lari o 'rtasid ag i 
qism lari to 'g 'risid a qoidalarni yaratishi, lavozim m ajburiyatlari, barqaror 
iqtisodiy n o rm ativ larn i belgilashni q am rab oladi.
T a rtib g a so lish (k o o rd in a tsiy a q ilish ) - bu m e n e jm e n tn in g b a r­
ch a boshqa vazifalari u n in g tex n ik av iy , iqtisodiy, ijtim oiy, tash k iliy
m a sala larin i, h am d a b o sh q a ru v c h i tiz im id ag i tu rli-tu m a n aloqalarni 
m u v o fiq la s h tiris h ja ra y o n id ir. B u o 'z a ro u z v iy lik n i o 'r n a tis h , bel­
g ila n g a n m e ’y o r v a n o rm a tiv la rd a n c h e k la n is h la rn in g oldini olish- 
dir. R a g 'b a tla n tir is h - b u m a n fa a tla rn i v a k e n g d e m o k r a tla s h ti- 
rish , in so n om ili fao llig in i o s h iris h a s o s id a m a n f a a tla r v o s ita s id a
73

---

b o sh q arish d ir. N a z o ra t v a h iso b - b o sh q a rila d ig a n tizim m a ’lum
m a q s a d g a e r is h is h g a q a ra tilg a n in so n fa o liy a tin in g s a b a b la ri v a 
m ex a n izm in i o ‘rg an ad i. U n d a sh k ish ilar faolligi bilan u la r e g a b o 'lg a n
ta jrib a n in g m o sla sh ish i n a tija s id a s h a x siy v a g u ru h iy ex ty o jla rn i 
q o n d irish g a q a ra tilg a n d ir. M e n e jm e n tn in g aniq m a x s u s v azifalari 
m e n e jm e n t m e h n a ti ta q sim o ti n a tija si bo'lib, aniq m a z m u n g a ega- 
dir. K orxona m iq y o sid a b o sh q a ru v n in g q u y id ag i m a x su s vazifalarini 
k o 'r s a tis h m u m k in :
a) a so siy ish lab c h iq a rish n i b o sh q a rish :
b) y o rd a m c h i ish la b c h iq a rish n i b o sh q arish ;
d) m a h s u lo t sifatini b o sh q arish ;
e) m e h n a t v a ish haq in i b o sh q arish ;
f) kadrlar, t a ’m inot, m oliya va kredit, jam o a ijtim oiy rivojlanishi- 
ni b o sh q a rish ;
g ) m a rk e tin g n i b o sh q a rish .
M e n e jm e n tn in g h a r bir so h a si m a x s u s tizim jih a tid a n m a jm u a
bo 'lib , o 'z ta rk ib id a m e n e jm e n tn in g u m u m iy v a z ifa la rin i q a m ra b
o la d i. M a s a la n , is h la b c h iq a r is h n i ilm iy -te x n ik a v iy jih o z la s h n i 
b o s h q a ris h v a z ifa si ta rk ib ig a re ja , ta s h k il e tis h , ta r tib g a so lish , 
ra g 'b a tla n tiris h , n a z o ra t kiradi. B a rc h a v a zifalar bir-biri bilan uzviy 
bog'liqdir. M e n e jm e n t vazifalarining tarkibi v a m azm unini an iq lash g a 
y e ta rli d a ra ja d a e ’tib o r b e rm a slik b o sh q a ru v t a ’sirin in g b o 'sh a sh ib
k e tis h ig a sab a b bo'ladi. M e n e jm e n t v a u n in g vazifalari sam a ra d o r- 
ligi k is h ila rn in g m e h n a t in tiz o m i, ta s h a b b u s k o rlik v a o m ilk o rlik , 
y an g ilik k a intilish v a ta sh k ilo tc h ilik qobiliyati bilan u zv iy b o g 'liq d ir.