54
dunyoviylik va diniylik masalasida alohida obyektiv falsafiy-ilmiy yondoshuvni
yuzaga keltirdi.
Dunyoviylikning keng va tor ma’nolardagi talqinini ilgari surish, maqsadga
muvofiq. Keng ma’noda, dunyoviylik – bu real jamiyat borlig‘iga xos bо‘lgan
barcha narsa, hodisa, jarayonlar va ularning mavjudlik xususiyatlarini aks ettirsa,
tor ma’noda esa, mazkur tushuncha jamiyat hayotining din va diniy qarashlar
ta’siridan xoli ravishda mavjud bо‘lgan, о‘z ichki qonuniyatlari asosida
shakllangan va rivojlanib boradigan barcha jihatlarini aks ettiradi.
Keng ma’nodagi talqinga muvofiq diniylik ham dunyoviylikning tarkibiy
qismi sifatida tushuniladi va bu dinning ijtimoiy institut sifatidagi mohiyatiga ham
mosdir. Zero, diniy dunyoqarashga tayangan kishilar hayot tarzi aynan shunday
talqindagi dunyoviylik sharoitidagina о‘z mazmun va shakliga ega. Soddaroq
aytganda, dunyodan xoli ravishda dinning ahamiyatini tasavvur qilib bо‘lmaydi.
Ayni paytda, “dunyoviylik” tushuncha sifatida siyosiy-huquqiy mazmunga
ega bо‘lib, muayyan diniy ta’limotlarga alohida imtiyoz bermagan holda davlat
tomonidan plyuralistik dunyoqarashning himoyalanishini nazarda tutadi.
Hurfikrlilikka asoslangan tamoyiliga kо‘ra, g‘oya va qarashlar mohiyatan ratsional
yoki irratsional ekani dunyoviylikni belgilovchi mezoni bо‘lib xizmat qilmaydi.
Yangi davrda “dindor shaxs” atmasi ma’lum bir shaxsning dunyoqarashida
muayyan diniy aqidalar belgilovchi ahamiyat kasb etishi natijasida uning axloqi va
xatti-harakatlarida diniy motivlarni yaqqol namoyon bо‘lishini anglatadi. Mazkur
atamaning avvalgisidan farqli jihati, uning amaliyot bilan uzviy bog‘liqligi emas,
aksincha о‘z-о‘zini qaysi e’tiqodga mansub ekanligini belgilash bilan aniqlanmoq.
Mazkur atama “diniylik” tushunchasidan farqli ravishda tor mazmunda qо‘llanilib,
ma’lum shaxs yoki guruhning ruhiy-ma’naviy qiyofasini aks ettiradi.
“Dunyoviy shaxs” atamasi esa diniy muassasa va ruhoniylikka qarshi
bо‘lgan antiklerikal insonni ifodalagan bо‘lsa, hozirda u shaklan о‘zgarib,
mazmunan esa umuminsoniy axloq, ma’rifiy hayot g‘oyalari bilan boyitildi.
Natijada dunyoviylik bosh tamoyili sanalgan fuqarolik jamiyati sharoitida qator
boshqa tashkilotlar bilan birgalikda turli diniy muassasa va tashkilotlar ham о‘z
faoliyatini yuritish imkoniyati taqdim etildi. Ayni paytda diniy tashkilotlarning
axloq, ta’lim va tarbiya borasida yakka hokimlik о‘rnatishga yо‘l qо‘yilmaslik ham
e’tibor qaratildi. Zotan, dunyoviylik aynan liberal-demokratik tamoyillar asosidagi
sekulyarlashuv bilan yondosh tushuncha sifatida baholanmoqda. Shuning bilan
birga dunyoviylik nafaqat barcha dinlarni, balki konstitusion tuzimning yetakchilik
maqomini ikkinchi darajaga tushuruvchi har qanday mafkura yakka hokimligiga
ham yо‘l qо‘ymasligini ifodalaydi.
Dostları ilə paylaş: