Dintaniw uzb

2. Buddaviylikning tarkalishi.  

Buddaviylik Urta Osieda Buddaning anik tugilgan sanasi tugrisida anik  ma`lumotlar  yuk; 

ayrim  manbalarda  bu  mil.avvalgi  623-544  yillar  kursatilsa,  boshka  manbalarda  564-483  yillar 

kursatiladi. Yukorida kursatilgan tarjimoi xollarida Budda asli xaeti afsonalar bilan chambarchas 

boglik xolda namoen etilgan. 

Rivoyatlarda  aytilishicha  Sidxartxa  Ximolay  toglarining  etaklarida  joylashgan  Shak`ya 

davlati  xukimdorining  ugli  bulgan  va  Kapilavasti  shaxrida  (Xozirgi  Nepal  davlati  xududi) 

yashagan. Sidxartxanig otasi uglining diniy ruxda tarbiya topishini istamadi. U xaetining salbiy 

tomonlarini uglidan  yashirib, ugliga dabdabali xaetni  yaratib berdi. Birok  bunday  farogatli xaet 

uzok  davom  etmadi.  Bir  kuni  Sidxartxa  bir  kari  cholni,  kasal  etgan  odamni,  yana  bir  kishining 

ulimini kuradi. Shu tarika, u jonli mavjudotlarning mukarrar azob chekishini bildi. 

Sidxatxa  saroyni  tark  etdi  va  tarkidunechilikda  xaet  kechirardi  va  odamlarni  azob-

ukubatlardan kutkarish  yullarini izlay boshladi. 7 yil davomida u azob ukubatta ter tukib, elgon 

donolikdan  voz  kechib  kutkarishga  yul  izlaydi.  Kunlarning  birida  u  Benares  shaxri  enidagi  bir 

bogda  xordik  chikarishga  kiradi  va  “xakikat”ga  erishmagancha  utirgan  urnidan  kuzgolmaslikka 

axd kiladi. 49 kuni uning karshisida xaet “xakikati” ochiladi.  Bu xaikatni u uz targibotida  “turt 

oliy xakikat” shaklida baen etgan. Buddaning shogirdlari birinchi monaxlik (rokiblik) jamoasini 

tashkil etganlar. Sidxartxa 80 eshida vafot etgan. 

Ilk buddaviylik ta`limotining asosini budda yaratgan «turt oliy xakikat» tashkil etadi: 

1.

 

Azob ukubat xakidagi ta`limot. Unga kura azob ukubatning mutlak ekanligi tan olinadi, 

ya`ni yashamok, tugilmok, kasallik, ulim, muxabbat azob ukubatlar chekmoklikdir. 

2.

 

Azob  ukubatning  sabablari  xakidagi  ta`limot.  Unga  kura  mavjudotlik  evuzlikka 

tengdir. Azoblarning sababi kishilarning istak, yashashga, baxtga intilishi, xaetga tashnaligi. 

3.

 

Azob  ukubatlardan  ozod  bulish  xakidagi  ta`limot.  Azob  ukubatlarda  ozod  bulish  yuli 

bu  dune  moxiyatini  anglash,  xaetga  chankoklikdan,  turmush  kungilxushliklaridan  lazzatlaridan, 

xokimiyatga,  boylikka  intilishlaridan  batamom  voz  kechish.  Shuning  uchun  xam  buddaviylik 

tarafdorlari «yurmokdan kura utirmok», «uygok bulgandan kura uxlamok afzal», «yashamokdan 

kura ulmok yaxshi» degan naklga amal kiladilar. 

4.

 

Azob  ukubatlardan  kutkarishning  najot  yullarini  topish  xakidagi  ta`limot.  Bu  ta`limot 

echimi «najotning olijanob sakkizlik yuli»da uzining ifodasini topgan: 1. Takvodarlik e`tikodi; 2. 

Takvadorlik kat`iyati; 3. Takvadorlik suzi; 4. Takvadorlik ishi; 5. Takvadorlik turmush tarzi; 6. 

Takvadorlikka intilish; 7. Takvadorlikni orzu kilmok. 8. Takvadorlik fikri xaeli bilan yashash. 

Buddaviylik ta`limoti uch amaliy bulimnan iborat: 1. Meditatsiya. 2. Axlok. 3. Donolik. 

1.

 

Meditatsiya («najot topishning olijanob sakkizlik yuli»).  

2.

 

Axlok  normalari-    Buddaning  axlokiy  talablari  «Pancha  Shila».  1.  Bironta  xam  tirik 

mavjudotni uldirmaslik.2. Birovning mulkini olmaslik. 3. Birovning xotiniga kuz olaytirmaslik. 

4.  elgon  gapirmaslik.  5.  Ichkilik  ichmaslik.  6.  Tushlikdan  sung  ovkat  emaslik.  7.  Kulmaslik 

uyinlar uynamaslik. 8. Boylikka intilmaslik. 

3.

 

Donolik bu tabiyat moxiyatini tugri anglamokning asosiy maksadi. 

Kuzlagan  maksadiga  etish  yuli  buyicha  Buddaviylik  2  okimga  bulinadi  –Xinayana 

(«kichkina  aravacha»  eki  najot  topishning  tor  yuli)  va  Maxayana  («katta  aravacha»  najot 

topishning keng yuli). Xinayana tarafdorlari buddaviylikning ilk ta`limoti talablariga kat`iy amal 

kilishni eklab chikkanlar. Maxayana tarafdorlari Budda ta`limotidan ancha uzoklashib ketganlar. 

Uni  zamon  ruxiga  moslaganlar.  Agar  Xinayana  bu  dune  azoblaridan  fakat  monaxgina  kutiladi 

deb xisoblasa, Maxayana ruxiy kamolat axdiga rioya etuvchi, xudoga iltijo kiluvchi, roxiblarga 

in`omlar  berib  erdam  beruvchi  xar  kanday  oddin  dindor  xam  najot  topishi  mumkin  degan 

koidaga  asoslanadi.  Bundan  tashkari  Maxayana  asoschilari  buddaviylikka  jannat  tugrisidagi 

ta`limotni kushdilar. Bungacha jannat tugrisidagi ta`limot buddaviylikda yuk edi. 

---