4.
Buddaviylik manbalari.
Buddaviylikning tarkalishida – buddaviylar jamoati Sangxalar katta rol` uynagan. Sangxa
a`zolari yilina 9 oy davomida shaxarma shaxar kishlokma-kishlok yurib targibotchilik ishlari
bilan shugullangan. Fakat uch oy davomida (musson emgirlar mavsumida) uz ibodatxonalarida
Budda e`tikod etish bilan bant bulganlar. Imperator Ashoka davrida (273-232 y) Buddaviylik
kushni xududlarga tarkalgan. Ashoka bu din targibotchilariga raxnomalik kilgan va erdam
kursatgan. Buddaviylik jamoati xislatga egaki, boshka dinlar madaniyatlar kurshovida bulgan da
xam uz ta`sirini asrlar davomida saklab kolish va vakti kelganda ya`na ta`sir kursatishi mumkin.
Bunday xolat Xindstonda musulmon xukmdorlari, portugal, golland va ingliz mustamlakachilari
Shri-Lankada, Xitoy va Yaponiyada konfutsiylik davrlarida yuz bergan. Shu tarika Buddaviylik
kiska vakt ichida urta Osieda, Xitoyda, Yaponiyada, Koreyada, V`etnamda tarkalgan, lekin
Xindstonning uzida bu din ayrim sabablarga kura keng tarkalmadi.
Bizning eramizning I asrda Kushon podsholigi davrida amudare xavzasida va
Uzbekistonning janubiy xududlarida Buddaviylik xukmron din bulgan. Kushon podshoxi
Kanishkaning uzi Buddaviylikka e`tikod kilgan va uning tangalarida Buddaning aksi
tushirilgan. Xitoy manbalarining ma`lumot berishicha VII asrning boshlarida Termezda 10
buddaviylarning monastыri bulgan va unda minga yakin rokiblar yashagan. Arxeologik
kazilmalar natijasida buddaviylik madaniyatiga tegishli bir kancha estaliklar topilgan. Bulardan
eng kattasi Ayrtam shaxarchasi (Termezdan 17 km), buddaviylik markazlari Kora tepa va
Fayaztepa (Termez ostanasida), Darvinzin-tepa (Surxondare viloyatining, Shurchi tumanida),
Kuva (Fargona vodiysida).
Buddaviylik ta`limotining asoslari tuplam shakliga keltirilgan muayyan kitoblarda
keltirilgan. Ulardan eng asosiysi «Tripitaka» bulib xisoblanadi. «Tripitaka» yana Buddaviylik
mukaddas kitobi xam. «Tripitaka» suzi «Uch savat donolik» ma`nosini anglatadi, chunki
rivoyatlarga kura Sidxartxa uch savat ta`limot koldirgan. Bular:
1.
Sutta – pitaka (duolar).
2.
Vinaya-pitaka (axlokiy normalar).
3.
Abxidxammapitaka (diniy falsafiy masalalar baeni)lardir.
Keyinrok sanskrit, xitoy, tibet, kxmer va yapon tillarida ezilgan manbalar xam paydo
bulgan lekin ular katta tarixiy axamiyatga ega emaslar. Budda xaeti bilan boglik barcha
rivoyatlar «Tripitaka»da jamlangan.
Dostları ilə paylaş: |