Diqqət: Müəllif və tərcüməçi hüququ qorunur!

Geniş mündəricat

İSLAMDA MƏSCİD MƏDƏNİYYƏTİ 1

Diqqət: Müəllif və tərcüməçi hüququ qorunur! 2

A R. DQİDK-nin DK-279-Q saylı 09 oktyabr 2009-cu il tarixli qərarı ilə yayım və çapına icazə verilmişdir. 2

Mütərcimdən 2

Qısa mündəricat 4

GİRİŞ 6

Məscid sözünün lüğəvi mənası 6

Məscid, Qurani-Kərim və hədislər baxımından 6

2. Məscid tikmək 7

3. Məscid memarlığı 8

4. Məscidin ehtiramını saxlamaq 9

5. Məscidə getmək 10

6. Məscidin ehkam və qayda-qanunlarını riayət edtmək 12

Məscidin ehkam və qayda-qanunlarını riayət etmək özü də bir mədəniyyətdir. Məscid Allahın evidir. Məscidə gedən şəxs, əsl həqiqətdə Allah-Təala ilə görüşə gedir. Elə buna görə də, məscidə xas olan bəzi qayda-qanunlara və ədəb-ərkanlara riayət etmək lazımdır. Məscidə yalnız Allaha xatir, ilahi eşqi ilə, qəlbini günahlardan pak etdikdən, bədənini və geyimini nəcasətdən təmizlədikdən sonra getmək lazımdır. Şeytandan Allaha pənah aparmaq, məscidə daxil olduqda və oranı tərk etdikdə dua oxumaq, təhiyyət (salam) namazı qılmaq, üzü qibləyə oturmaq, oradan tez getməmək və sair... məscidin bəyənilmiş ədəb-ərkanlarından sayılır. 12

Başqa cəhətdən isə bəzi əməllər; məsciddə namaz qılmadan oradan keçib-getmək, uca səslə danişmaq, dünyəvi işlərdən söhbət açmaq, itirdiyin malın elanını verib, onu axtarmaq, bihudə və dəyərsiz şerlər söyləmək, ticarətlə məşğul olmaq və heç bir zərurət daşımadığı halda məsciddə yatmaq bəyənilməmişdir. (Yediyi yeməklərə görə) ağzından başqalarına əziyyət edən pis qoxular gəldiyi halda məscidə getmək də, məkruh sayılır. Həmçinin məscidi nəcasətə bulamaq, haram və oranı nəcasətdən təmizləmək isə vacibdir. Cənabətli və heyzli halda məsciddə dayanmaq da haramdır. 12

7. Məscidə xidmət etmək 12

Allahın evinə xidmət göstərmək böyük fəxr və çox bəyənilmiş bir əməldir. İbrahim (əleyhis-səlam), İsmayıl (əleyhis-səlam) və Məryəm (əleyha-səlam) məscidə xidmət etmək şərəfinə və iftixarına sahib olmuşlar. Peyğəmbərdən (səlləllahu əleyhi və alih) rəvayət olunmuş bir hədisdə buyurulur: “Həqiqətən Allah-Təala sevdiyi bəndəsini məscidə xidmətçi təyin edər.” 12

8. Tarixi əhəmiyyəti olan məscidləri dəyərləndirmək 13

Bir sıra məscidlər daha çox fəzilət və üstünlüklərə malikdir. Məsələn; bütün müsəlmanların qibləsi olan Kəbə, Məscidül-həramda yerləşir. Məscidün-nəbi (Peyğəmbərin məscidi) Məscidül-həramdan sonra ən fəzilətli məscid sayılır. Məscidül-əqsa isə Kəbədən öncə müsəlmanların qıbləsi olduğu üçün xüsusi hörmətə sahibdir. Quba məscidi, Kufə məscidi, Səhlə məscidi, Xəyf məscidi, Qədir məscidi, Fəth məscidi və Fəzih məscidi çoxsaylı xeyir və bərəkətlərə malikdir ki, bu barədə müxtəlif rəvayətlər mövcuddur. 13

İslami rəvayətlərin belə məscidlərin fəzilət və üstünlüklərinə təkid etməsi, dinimizin peyğəmbərlərin və övliyaların xeyir-bərəkətlərindən bəhrələndiyi bu qədim və tarixi əhəmiyyət daşıyan məscidlərə dəyər verərək, müsəlmanları onları lazımınca qiymətləndirməsinə həvəsləndirməsindən xəbər verir. 13

9. Evlərdə məscid tikmək 13

10. Müqəddəs məkanlardan sui-istifadə olunmamasina diqqətli olmaq 14

Məscid ilahi nurdur. Bu dəyərli məkan doğru yola yönəltmək və insanın Allah-Təala ilə rabitə saxlamasına ən gözəl yardımçı olduğu halda, eyni zamanda İslam müxaliflərinin siyasi, mədəni və ictimai hədəflərini də, təmin edə bilər. Buna görə də, müsəlmanlar qeyri-ilahi, təfriqəçilik və fəsadla dolu məqsədlər güdən bəzi şəxslərin hiylələrinə uymamalı və bu sahədə olduqca diqqətli davranmalıdırlar. 14

On ikinci fəsildə “Tənqid olunmuş məscidlər” ünvanı altında mövcud olan ayə və rəvayətlər, İslam müxaliflərinin bütün müqəddəs şeylərdən, hətta müqəddəs məscidlərdən belə sui-istifadə edə biləcəklərinə işarə edir. Bu səbəbdən də, islam ümmətinin, müxalif və qərəzli qüvvələrin müqəddəs məkanlardan öz çirkin məqsədləri üçün istifadə etmələri haqda ayıq-sayıq olması lazımdır. Necə ki, İslam dininin formalaşdığı ilk illərdə, Zirar məscidi münafiqlərin pis hədəflərini təmin etmək üçün inşa olundu, amma Allahın-rəsulunun (səlləllahu əleyhi və alih) ğöstərişi ilə yerlə-yeksan edildi. 14

14

BİRİNCİ FƏSİl 15

Məscidin fəzilət və üstünlükləri 15

Məscid Allahın evidir 15

Məscid Allahın nurudur. 16

Məscid peyğəmbərlərin məclisidir. 16

Məscid ilahi övliyaların şəhadət yeridir. 16

Məscid hər pərhizkar insanın sarayıdır. 17

Məscidlər ən dəyərli məkanlardir. 17

Məscidlər behişt bağlarıdır. 18

İKİNCİ FƏSİL 19

Məscidin xeyir-bərəkətləri 19

ÜÇÜNCÜ FƏSİL 21

Məscid tikmək 21

Məscid tikməyin və onu abadlaşdırmağın fəzilətləri 21

Yol üzərində məscid inşa etmək 22

Məscidün-Nəbinin Peyğəmbərin(ə) təşəbbüsü ilə inşa olunması 23

Məscidin tikilməsi zamanı diqqət olunmalı məsələlər 26

Məscidin tikilməsi zamanı bəyənilməyən (kərahətli) hərəkətlər 26

A) Məscidləri eyvanlarla dolu olduğu halda ucaldılmış şəkildə tikmək 26

B) Məqsurə düzəltmək 27

C) Mehrab tikmək 28

D) Məscidləri bəzəmək 28

D)Rəsm çəkmək 29

Məscidin əhatə dairəsi 30

DÖRDÜNCÜ FƏSİL 31

Məscidə ehtiram etmək 31

Məscidə ehtiram göstərməyin zərurəti 31

Məscidə ehtiramın zəruri olmasının səbəbi 31

Məscidə ehtiram etməyin savabı 32

Məscidə ehtiram etməyən şəxsin məzəmmət olunması 32

BEŞİNCİ FƏSİL 33

Məscidi abadlaşdırmaq. 33

Məscidə getməyin fəzilət və dəyəri 37

Məscidə hər kəsdən öncə daxil olmağın savabı 40

Məscid əhli olmağın fəziləti 41

Məscidə çox getməyin savabı 44

Gecə məscidə getməyin savabı 45

Məsciddə namaz qılmağın fəziləti 46

Peyğəmbərin (s) hər səfərdən qayıtdıqdan sonra məsciddə namaz qılması 47

Məsciddə dua və ibadətlə məşğul olmağın savabı 48

Məsciddə "etikaf" saxlamağın fəziləti 51

Məsciddə öryənmək və öyrətməyin savabı 51

Məscidə sığınmağın fəziləti 53

Azan səsini eşitdikdən sonra məscidi tərk etməyin kərahəti 54

Məscidi boş qoyub, orada namaz qılmamağın pislənməsi 55

ALTINCI FƏSİL 58

Qadınların məscidə getməsi 58

Qadınların məscidə getməsinin qarşısını almağın pislənməsı 58

Qadınların məscidə gedərkən riayət etməli olduğu əməllər 60

YEDDİNCİ FƏSİL 61

Məscidə xidmət etmək 61

Məscidə xidmət etməyin fəziləti 61

Məscidi işıqlandırmaq 62

Məscidin təmizliyi 63

Məscidə xoş iyli ətirlər vurmaq 65

SƏKKİZİNCİ FƏSİL 66

Məscidin əhkamı və davranış qaydaları 66

Müstəhəbb əməllər 66

İxlas (Pak niyyət) 66

Təmizlik 67

Ayaqqabıların altını təmizləmək 67

Məscidə girərkən və çıxarkən Allaha sığınmaq 68

Məscidə girərkən və çıxarkən dua etmək 69

Məscidə daxil olarkən sağ, xaric olarkən isə sol addımını atmaq 71

Təhiyyət (salam) namazı 72

Qibləyə sarı oturmaq 73

Məscidi tərk etməyə tələsməmək 73

Ən yaxın məsciddə namaz qılmaq 74

Bu xüsusiyyətlər(ə diqqət edin) 74

B- Məkruh olan əməllər 76

Məscidi keçid yolu etmək 76

Məsciddə uca səslə danışmaq 77

Məsciddə dünyəvi məsələlər haqqında danışmaq 77

İtirdiyini tapmaq üçün məsciddə elan vermək 78

Məsciddə bihudə şerlər oxumaq 79

Məsciddə heç bir zərurət olmadan yatmaq 81

Məscidə tüpürmək 82

Pis iyli yeməklər yedikdən sonra məscidə getmək 84

Məsciddə alver etmək 85

Məsciddə meyid namazı qılmaq 86

Məsciddə hədd icra etmək (günahkarları cəzalandırmaq) 86

Digər məkruh olan əməllərin toplumu 87

C- Məciddə haram olan əməllər 88

Məscidi murdarlamaq 89

Cənabətli və heyzli şəxsin məsciddə dayanması 89

Cənabətli və heyzli şəxsin məscidə bir şer qoyması 90

DOQQUZUNCU FƏSİL 91

Məscidi sökmək 91

ONUNCU FƏSİL 92

Ən dəyərli məscidlər 92

Məscidül-həram 92

Peyğəmbərin məscidi 94

Məscidül-əqsa 95

Quba məscidi 96

Kufə məscidi 97

Səhlə məscidi 104

Xəyf məscidi 106

Qədir məscidi 107

Fəth məscidi 108

Fəzix məscidi 108

Hədislər məcmuəsi 110

ON BİRİNCİ FƏSİL 112

Evin içində məscid tikmək 112

ON İKİNCİ FƏSİL 114

Tənqid olunan məscidlər 114

İstifadə olunmuş mənbələr 117

Geniş mündəricat 128

1 Zariyat/56

2 Biharül-ənvar, c. 88, səh. 12

3 Tühəfül-üqul, səh. 48, (Hədis İmam Həsəndən (əleyhis-səlam) rəvayət olunur).

4 Möcəmu-məqayiisil-lüğə, c. 3, səh. 133

5 Nəhcül-bəlağə, hik. 207; Mizanül-hikmə, c. 5, səh. 475

6 Əzəmətli və dəyərli fəqih, "Cəvahirül-kəlam" kitabının müəllifi keçmiş fəqihlərin bu haqda olan nəzərlərini və onların məscidlərdə mehrab düzəldilməsinin məkruh olması haqqında olan fikirlərini şərh edərkən belə nəticə alır: Məsciddə yalnız aşağıdakı üç formada mehrab düzəltmək məkruhdur: Məqsurə tikmək, böyük bir ölçüdə divarın içinə doğru girmiş, məqsurəyə oxşayan mehrab və bəzi məscidlərdə xüsusi şəkildə ayrıca, müstəqil formada tikilmiş, yəhudi qurbangahlarına bənzəyən mehrab... Amma divarda azca izi olan və qibləni tanıtdırmaq məqsədi ilə düzəldilən, az bir miqdarda divarın içərisinə doğru yönləndirilmiş olan mehrab heç bir şəkildə məkruh deyildir. Necə ki, yaşadığımız zamanda adət halını almış və heç bir mənfi təsirə malik olmayan mehrablar, müsəlmanlar tərəfindən məqbul sayılır. Doğrusu, çox az məscid tapılar ki, orada belə mehrablar mövcud olmasın. (Cəvahirül-kəlam, c. 5, səh. 282).

7 Məqsəd Mədinə şəhərinin cənubunda yerləşən Quba məscididir. (Mütərcimdən).

8 Məqsəd evdə ibadıt etmək üçün namazxana düzəltməkdir. (Mütərcimdən).

9 Səhihi-Buxari, c. 1, səh. 256, həd. 698; Səhihi-Müslim, c. 1, səh. 540, həd. 213

10 Səvabül-əmal, səh. 47, həd. 2; əl-Məhasin, c.1, səh. 119, həd. 124, (Hər iki hədisi Abdullah ibn Cəfər atasından rəvayət edir); Məkarimül-əxlaq, c. 2, səh. 60, həd. 2146; Əvaliyül-ləyali, c. 1, səh. 351, həd. 5; Biharül-ənvar, c. 84, səh. 14, həd. 92

11 Əl-Möcəmül-kəbir, c. 10, səh. 161, həd. 2146, (Abdullah rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 580, həd. 20347, (Hakimin "Tarix" kitabında İbn Abbas və sair... rəvayət edir.)

12 Müstədrəkül-vəsail, c. 3, səh. 355, həd. 3766, (Qütb əl-Ravəndinin “Lubbül-əlbab” kitabından istifadə etmişdir)

13 Müstədrəkül-vəsail, c. 3, səh. 448, həd. 3962, (Qütb əl-Ravəndinin “Lubbül-əlbab” kitabından istifadə etmişdir)

14 Əl-Cameül-əxlaqir-ravi və adabüs-same, c.2, səh. 60, həd. 1181, (Xəsimə ibn Əbdürrəhman rəvayət edir.); Ədəbül-imla vəl-istimla, c. 1, səh. 256, həd. 113, (Xəsimə ibn Əbdürrəhman rəvayət edir.); Kənzül-ümmal, c. 8, səh. 319, həd. 23097; Müstədrəkül-vəsail, c. 3, səh. 363, həd. 3786, (Qütb əl-Ravəndinin “Lubbül-əlbab” kitabından istifadə etmişdir)

15 Əl-Kafi, c. 3, səh. 370, həd. 14; Təhzibül-əhkam, c.3, səh. 258, həd. 723; Biharül-ənvar, c.14, səh. 463, həd. 31

16 Əl-Möcəmül-kəbir, c. 6, səh. 255, həd. 6143; Müsnədüş-şəhab, c. 1, səh. 78, həd. 73, (Hər iki hədisi Süleyman rəvayət edir.) və səh. 77, həd. 72; Şöbül-iman, c. 7, səh. 379, həd. 10657; Hilyətül-övliya, c. 1, səh. 214, (Hər iki hədisi Əbi Dərda rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 580, həd. 20349; əl-Məvaizül ədədiyyə, səh. 17

17 Hilyətül-övliya, c. 6, səh. 176, (Süleyman rəvayət edir.); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 650, həd. 20736

18 Əl-Müstədrəku ələs-Səhihəyn, c. 1, səh. 168, həd. 306 və c. 2, səh. 10, həd. 2149; Səhihi-ibn Həbban, c. 4, səh. 476, həd. 1599; əs-Sünənül-kübra, c. 3, səh. 92, həd. 4984 və c. 7, səh. 81, həd. 13332, (Bütün hədisləri ibn Ömər rəvayət edir.); əl-Möcəmül-əvsəd, c. 7, səh. 155, həd. 7140, (Ənəs ibn Malik rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 648, həd. 20720; Mən la yəhzəruhül-fəqih, c. 3, səh. 199, həd. 3751, (İmam Əli (əleyhis-səlam) rəvayət edir); Məanil-əxbar, səh. 168, həd. 1, (Müfəzzəl ibn Səid, İmam Baqirin (əleyhis-səlam) vasitəsilə Peyğəmbərdən(səlləllahu əleyhi və alih) rəvayət edir); Biharül-ənvar, c. 84, səh. 11, həd. 87

19 Səhihi-Müslim, c. 1, səh. 464, həd. 288; Səhihi-ibn Həbban, c. 4, səh. 477, həd. 1600; Səhihi-ibn Xuzeymə, c. 2, səh. 269, həd. 1293; əs-Sünənül-kübra, c. 3, səh. 92, həd. 4983, (Btütün hədisləri Əbu Hüreyrə rəvayət edir.); Müsnədüş-Şəhab, c. 2, səh. 253, həd. 1301, (İbn Abbas rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 648, həd. 20719; Tənbihül-xəvatir, c. 1, səh. 69 və c. 2, səh 235

20 Əl-Məvaizül-ədədiyyə, səh. 211

21 Kamilüz-ziyarat, səh. 241, həd. 358, (Abdullah ibn Bəkir rəvayət edir.); Biharül-ənvar, c. 101, səh 66, həd. 57

22 Əl-Firdəvs, c. 5, səh. 305, həd. 8267, (Əbu Hüreyrə rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 647, həd. 20721, (Əbu Şeyxin "Savab" kitabından istifadə edilmişdir)

23 Sünəni-Tirmizi, c. 5, səh. 532, həd. 3509; Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 651, həd. 20739

24 Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 570, həd. 20302, (Deyləmi ibn Abbasdan nəql edir)

25 Əl-Cəfəriyyat, səh. 39, (İmam Kazim (əleyhis-səlam) ata-babalarından nəql edir)

26 Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 285, həd. 18898, (İbn Ədi və Deyləmi, Ənəsdən nəql edir)

27 İləlüş-şəraye, səh. 522, həd. 3, (Məsədət ibn Sədəqə, İmam Baqirdən (əleyhis-səlam) və o həzrət də, ata-babalarının vasitəsilə İmam Əlidən (əleyhis-səlam) nəql edir); Mişkatül-ənvar, səh. 222, həd. 616; Biharül-ənvar, c. 73, səh. 381, həd. 3

28 Xisal, səh. 410, həd. 11, (Əmir ibn Məmun, İmam Həsəndən (əleyhis-səlam) nəql edir); Təhzibül-əhkam, c. 3, səh. 249, həd. 681; Səvabül-əmal, səh. 46, həd. 1; əl-Əmali, Tusi, səh. 432, həd. 969, (Bütün hədisləri Əsbə ibn Nəbatə, Imam Əlidən (əleyhis-səlam) nəql edir); Mən la yəhzərühül-fəqih, c. 1, səh. 237, həd. 713, (İmam Əli (əleyhis-səlam) ); Tühəfül-üqul, səh. 235, (İmam Həsən (əleyhis-səlam); Qürbül-isnad, səh. 68, həd. 219, (Məsədə, İmam Sadiqin (əleyhis-səlam) və o həzrət də, ata-babalarının vasitəsilə İmam Həsəndən(əleyhis-səlam) nəql edir); Biharül-ənvar, c. 89, səh. 2, həd. 72; əl-Möcəmül-kəbir, c. 3, səh. 88, həd. 2750, (Əmir ibn Məmun, İmam Həsəndən (əleyhis-səlam) nəql edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 570, həd. 20303

29 Mən la yəhzərühül-fəqih, c. 1, səh.473, həd. 1369; Səvabül-əmal, səh. 212, həd. 1, (Səkunu, İmam Sadiqin (əleyhis-səlam) vasitəsilə məsum imamlardan (əleyhis-səlam) rəvayət edir); İləlüş-şəraye, səh. 521, həd. 1; Məsailu Əli ibn Cəfər, səh. 344, həd. 848, (Hər iki hədisi Əli ibn Cəfər, qardaşı İmam Kazimin (əleyhis-səlam) vasitəsilə, o həzrətin atasından (əleyhis-səlam) nəql edir); əl-Məhasin, c. 1, səh. 126, həd. 143,( Musa ibn Sabiq, İmam Sadiqin (əleyhis-səlam) vasitəsilə, o həzrətin atasından (əleyhis-səlam) nəql edir); əl-Cəfəriyyat, səh. 229, (İsmayıl atası İmam Kazimin (əleyhis-səlam) vasitəsi ilə o həzrətin ata-babalarından (əleyhis-səlam) nəql edir); Biharül-ənvar, c. 73, səh. 382, həd. 4

30 Əmalit-Tusi, səh. 47, həd. 57; Bəşarətül-Mustafa (səlləllahu əleyhi və alih), səh. 72, (Hər iki hədisi Əbu Abbas Fəzl İbn Əbdül-məlik rəvayət edir); Biharül-ənvar, c. 78, səh. 195, həd. 16

31 Tövbə/18

32 Əmali,Tusi, səh. 183, həd. 306, (Əbu Qulabə rəvayət edir); Mən la yəhzərühül-fəqih, c. 1, səh235, həd. 703, (İmam Baqir (əleyhis-səlam); əl-Məhasin, c. 1, səh. 127, həd. 147, (Hişam əl-Xilal, İmam Sadiqdən(əleyhis-səlam) nəql edir); Dəaimül-islam, c. 1, səh. 150; Biharül-ənvar, c. 77, səh. 121, həd. 20; Sünəni-ibn Macə, c.1, səh. 244, həd. 738, (Cabir rəvayət edir); Müsnədi-ibn Hənbəl, c. 1, səh. 519, həd. 2157, (İbn Abbas rəvayət edir); Müsnədi Əbi Yəla, c. 4, səh. 221, həd. 4282, (Ənəs rəvayət edir); Hilyətül-övliya, c. 4, səh. 217, (Əbuzər rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 650, həd. 20731

33 Sünəni-Tirmizi, c. 2, səh. 134, həd. 318; Səhihi-Buxari, c. 1, səh. 173, həd. 439; Səhihi-Müslim, c. 4, səh. 2287, həd. 43; Sünəni-ibn Macə, c. 1, səh. 243, həd. 734; Sünəni-Drəmi, c. 1, səh. 344, həd. 1364; Müsnədi-ibn Hənbəl, c. 1, səh. 135, həd. 434, (Bütün hədisləri Osman ibn Əffan rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 469, həd. 20730; Müsnədi-Zeyd, səh. 1554, (Zeyd ibn Əli babalarından (əleyhis-səlam) nəql edir); Rövzətül-vaizin, səh. 370

34 Müsnədi-ibn Hənbəl, c. 10, səh445, həd. 27683, (Əsma binti Yəzid rəvayət edir); Əl-Möcəmül-kəbir, c. 8, səh. 225, həd. 7889, ( Əbi Ümamə rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 650, həd. 20734;

35 Əl-Möcəmül-əvsət, c. 5, səh. 195, həd. 5059, (Əbu Hüreyrə rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 654, həd. 20758;

36 Əl-Fəzail, səh. 129, ( İbn Məsud Rəvayət edir); Biharül-ənvar, c. 8, səh. 144, həd. 67

37 Sünəni-ibn Macə, c. 1, səh. 88, həd. 242; Səhihi-ibn Xəzimə, c. 4, səh. 121, həd. 2490; Təfsiri-Qurtubi, c. 19, səh. 99, (Bütün hədisləri Əbu Hüreyrə rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 15, səh. 952, həd. 43657;

38 Cameül-əxbar, səh. 283, həd. 756; Biharül-ənvar, c. 104, səh. 97, həd. 59

39 Əs-Sünənül-kübra, c. 3, səh. 93, həd. 4989; əl-Möcəmül-əvsət, c. 3, səh. 67, həd. 2502; Müsnədi Əbi Yəla, c. 3, səh. 376, həd. 3393; Müsnədi Əbd ibn Həmid, səh. 386, həd. 1291, (Bütün hədisləri Ənəs rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 5, səh. 5, həd. 11792;

40 Hilyətül-övliya, c. 10, səh. 313, (Əbu Səid Xidri rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 578, həd. 20338; (İbn Nəccar, Ənasin vasitəsilə nəql edir)

41 Əl-Möcəmül-kəbir, c. 3, səh. 19, həd. 2521; Trixi-Dəmeşq, c. 1, səh. 110; Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 655, həd. 20766;

42 Əl-Kafi, c. 3, səh. 368, həd. 1; Təhzibül-əhkam, c. 3, səh. 264, həd. 748; Mən la yəhzərühül-fəqih, c. 1, səh.235, həd. 704; əl-Məhasin, c. 1, səh. 128, həd. 148, (Hər iki hədis "İxtisar" adlı kitabda da mövcuddur); Biharül-ənvar, c. 84, səh. 11, həd. 86

43 Sünəni-ibn Macə, c. 1, səh. 245, həd. 742; Müsnədi-ibn Hənbəl, c. 4, səh. 237, həd. 12179; Müsnədi Əbi Yəla, c. 4, səh. 174, həd. 4163;

44 Əl-Kafi, c. 3, səh. 295, həd. 1; Təhzibül-əhkam, c. 3, səh. 262, həd. 738; Məanil-əxbar, səh. 195, (Abdullah ibn Sənan rəvayət edir), Biharül-ənvar, c. 84, səh. 10, həd. 85

45 Səhihi-Buxari, c. 1, səh. 115, həd. 435; Sünəni-Əbi Davud, c. 1, səh. 123, həd. 451; Müsnədi-ibn Hənbəl, c. 2, səh. 487, həd. 6147; Səhihi-ibn Xəzimə, c. 2, səh. 282, həd. 1424; (Hər iki hədisi Abdullah rəvayət edir) Əs-Sünənül-kübra, c. 2, səh. 614, həd. 2494;

46 Sünəni-Əbi Davud, c. 1, səh. 110, həd. 252; əl-Bidayə vən-nihayə, c. 3, səh. 216; əs-Sirətün-nübüvvə li ibn Kəsir, c. 2, səh. 305

47 Zira; dirsək və ya dirsəkdən əlin orta barmağına qədər olan ölçü miqdarıdır. (Mütərcimdən).

48 Əlamül-vəra, c. 1, səh. 158; Biharül-ənvar, c. 19, səh. 111

49 Əs-Sünənül-kübra, c. 2, səh. 616, həd. 4306; ət-Tarixül-kəbir, c. 7, səh. 226; Əl-Möcəmül-kəbir, c. 19, səh. 93, həd. 180; (Kəb ibn Malik rəvayət edir); Müsnədüt-Təyalisi, səh. 84, həd. 605; Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 658, həd. 20780

50 Biharül-ənvar, c. 83, səh. 383, həd. 54

51 Sünəni-ibn Macə, c. 1, səh. 244, həd. 740, (İbn Abbas rəvayət edir) ; Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 667, həd. 20823

52 Əs-Sünənül-kübra, c. 2, səh. 616, həd. 4301; əl-Firdəvs, c. 1, səh. 398, həd. 4298, (Hər iki hədisi Ənəs rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 657, həd. 20771

53 Sünəni-Əbi Davud, c. 1, səh. 122, həd. 448; Əs-Sünənül-kübra, c. 2, səh. 615, həd. 4298; əl-Müsənnif , Əbdir-Rəzzaq, c. 1, səh. 344, həd. 5127; Hilyətül-övliya, c. 7, səh. 313, (Hər iki hədisi İbn Abbas rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 668, həd. 20827

54 Əl-Məcazatün-Nəbəviyyə, səh. 105, həd. 66; Əs-Sünənül-kübra, c. 2, səh. 216, həd. 4300; əl-Müsənnif, İbn Əbi Şeybə, c. 1, səh. 344, həd. 9; Hilyətül-övliya, c. 3, səh. 12, (Son üç hədisi Ənəs rəvayət edir); Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 657, həd. 20770

55 Kənzül-ümmal, c. 7, səh. 656, həd. 20769, (Hədisi ibn Abbas rəvayət edir və bu mənbə onu İbn Əbi Şeybənin “əl-Müsənnif” kitabından istifadə etmişdir)

56 Təhzibül-əhkam, c. 7, səh. 253, həd. 697; İləlüş-şəraye, səh. 320, həd. 1, (Hər iki hədisi Təlhə ibn Zeyd, İmam Sadiqdən(əleyhis-səlam) rəvayət edir); Mən la yəhzərühül-fəqih, c. 1, səh. 236, həd. 708, Biharül-ənvar, c. 83, səh. 352, həd. 5

57 İrşad, c. 2, səh. 385; əl-Ğeybə, Tusi, səh. 475, həd. 498; Əlamül-vəra, c. 2, səh. 291; (Bütün hədisləri Ənəs rəvayət edir); Rövzətül-vaizin, səh. 290; Biharül-ənvar, c. 52, səh. 339, həd. 84

58 Məqsurə, o zaman bəzi məscidlərdə, camaat namazı zamanı öndə dayanan imamın namaz qılması üçün xüsusi olaraq tikilmiş, dərin və ətrafı divarla örtülmüş bir məkandır. (Mütərcimdən).

59 Əl-Kafi, c. 3, səh. 3855, həd. 4; Təhzibül-əhkam, c. 3, səh. 52, həd. 182, (Hər iki hədisi Zürarə rəvayət edir); Mən la yəhzərühül-fəqih, c. 1, səh. 386, həd. 1144;

60 Əl-Ğeybə, Tusi, səh. 206, həd. 175; əl-Xəraic vəl-cəraih, c. 1, səh. 453, həd. 39; Kəşfül-ğimmə, c. 3, səh. 208; Əlamül-vəra, c. 2, səh. 142; Biharül-ənvar, c. 83, səh. 376, həd. 44

61 Tarixi-Yəqubi, c. 2, səh. 223

62 Kitabın girişində izah verildiyi kimi, məqsəd, o zaman bəzi məscidlərdə müstəqil şəkildə tikilmiş və yəhudilərin qurbangahlarına bənzəyən mehrablardır. (Mütərcimdən).

63 Təhzibül-əhkam, c. 3, səh. 253, həd. 696; İləlüş-şəraye, səh. 330, həd. 1, (Hər iki hədisi Təlhə ibn Zeyd, İmam Sadiqdən (əleyhis-səlam) rəvayət edir); Mən la yəhzərühül-fəqih, c. 1, səh. 236, həd. 707; Biharül-ənvar, c. 83, səh. 352, həd. 5

64 Təqdim olunan hədislərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, məscidləri bəzəməyi tənqid etməkdən məqsəd , onları həddindən artıq, lazımsız şəkildə bəzəmək və bu məkanların zahiri görünüşünü zinətləndirməyə daha çox səy göstərib, ilahi ibadətdən və pak əməllərdən uzaqlaşmağı pisləməkdir. (Mütərcimdən).