Disfemizm tushunchasi va uning pragmatik xususiyatlari

O‘ZBEK AMALIY FILOLOGIYASI ISTIQBOLLARI
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
 
 
 
 
278 
emploi d’un mot défavorable»), composé de 
δυσ
, dys («difficile, mauvais, négatif») 
et de 
φήμη
, phêmê (« parole»). 
XX asrga aloqador atama bo‘lib, qadimgi yunoncha ikki tarkib – «dys” -
«qiyin, yomon, salbiy” « phêmi” – «men gapiraman” dan iborat. Evfemizmga 
teskari ravishda «yomon nutq” maʼnolarini anglatadi.
Ispan tilshunos olimi Da Silva Korrea disfemizm tushunchasini 
«cacofemismo” , «contra-eufemismo”, «anti-eufemismo” deb nomlaydi [Da Silva 
Korrea, 1927: 445-787]. Tilshunos olim Grant esa disfemizmni o‘zida barcha 
yomon illatlarni, jumladan, qo‘pollik, nafrat, masxara qilish, kufr va h.k.larni 
jamlagan «mot fort” – «kuchli so‘zlar” yoki «malphemism” – «yomon so‘zlamoq” 
deb sifatlaydi [Grant, 1977:246-253]. 
Demak, disfemizm yagona shaklni qabul qilmaydi, faqatgina odobdan 
tashqari, vulgar, axloqsiz so‘zlar bilangina chegaralanib qolmaydi. Yaʼni 
disfemizmni qo‘pol, dag‘al, vulgar nutqning, o‘zida noxushlikni ifodalaydigan so‘z 
va iboralarning mahsuli deb qarash noto‘g‘ri bo‘ladi. Kontekst(matn) orqali 
disfemizmni belgilash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Misol uchun bir so‘zni qatʼiy 
disfemik so‘z deb oladigan bo‘lsak, bu barcha kontekstual holatlarda o‘zini 
oqlamasligi mumkin :1.Dans de nombreuses propriétés, les bêtes commencent à 
mourir en raison du manque d’eau [Le Monde (2002]. – (Кўплаб жойларда сув 
танқислиги сабабли ҳайвонлар ҳалок бўлишяпти.)
2. Et voyez maintenant comme elle aime les bêtes! [Alphonse de Lamartine 
(1790-1869)] – (Энди кўряпсизми, у жониворларни қандай яхши кўради.)
3. Elle n’est pas bête, elle est loin d’être bête. – (У ахмоқ эмас, у умуман 
ахмоқликдан йироқ.) 
4.“Quelle bête es-tu?” – (“Нақадар ахмоқсан?”) 
5.“Elle aime toujours chercher la petite bête dans mon travail!” – (“У ҳар 
доим менинг ишимдан хатолик топишни яхши кўради!”) 
6. Cette femme est sa bête noire! – (Бу аёлни у ёмон кўради!) 
7. Elle a un caractère de cochon.(avoir un sale caractère) – (Унинг 
характери чўчқа монанд.) 
Yuqoridagi misollarda ayni bir so‘zning turli kontekstda turlicha maʼno kasb 
etishini, disfemik maʼno matn holatiga qarab belgilanishini kuzatish mumkin.
Shunday qilib, disfemizmning asosiy vazifasi biror yoqimsiz narsa yoki 
hodisaga eʼtiborni qaratishdan iborat bo‘lib, disfemiya – stilistik jihatdan salbiy 
bo‘yoqdor yoki neytral so‘zlarni suhbatdoshni ataylab kamsitish, uni 
obro‘sizlantirish yoxud biror aniq vaziyatda norozilik, mensimaslik, nafratlanish 
kabi munosabatlarni ifodalash maqsadida ishlatiladi.