Donli ekinlarning ahamiyati ekin maydonlari hosildorligi, guruxlarga bo’linishi

Donli ekinlarning umumiy tavsifi Kuzgi don ekinlari biologiyasi

REJA:

1.

• Donli ekinlarning ahamiyati ekin maydonlari hosildorligi, guruxlarga bo’linishi.

2.

• Kuzgi don ekinlari axamiyati va biologik xususiyatlari.

3.

• Kuzgi don ekinlarining qishga chidamliligi.

4.

• Kuzgi don ekinlarining nobud bo’lishi va kurash choralari.

Don ekinlari ahamiyatiga ko’ra er sharida eng qimmatbaxo va eng zarur oziq-ovqat mahsulotlarini etishtirib beradigan o’simliklarning katta guruhi hisoblanadi. Don ekinlari asosiy oziq-ovqat mahsulotlari hisoblangan don va yorma etkazib beradi.
Donchilik qishloq xo’jaligining eng muhim tarmog’idir. Ekin maydoni jihatidan ham don ekinlari er yuzida boshqa qishloq xo’jalik ekinlari orasida birinchi o’rinni eg’allaydi. Dunyo bo’yicha 1 milliard gektardan ortiqroq erga ekin ekib, dexqonchilik qilinadi.
Respublikamizda 4,3 mln gektar sug’oriladigan, 730 ming gektar lalmikor ekin maydonlari bor. O’zbekiston Respublikasida boshoqli don ekinlarini etishtirish bo’yicha ma’lumotlar jadvalda keltirilgan.
Donli ekinlarning ahamiyati ekin maydonlari hosildorligi, guruhlarga bo’linishi.
Birinchi marta boshoqli don ekinlaridan yuqori hosil etishtirishni rag’batlantirish tizimi joriy etilgani o’zining ulkan ijobiy samarasini berdi.
Eng muhimi, 3 million 800 ming tonna g’alla dehqon va fermerlar ixtiyorida qoldirilgani ushbu mavsumning asosiy natijasi, desak, to’g’ri bo’ladi.
Mamlakatimizning sug’oriladigan erlarida o’rtacha hosildorlik gektaridan 50 tsentnerga etkazildi. Bir qator ilg’or xo’jaliklar gektaridan 70-80 tsentner va undan yuqori hosil etishtirmoqdalar.

• Don ekinlari ikkita biologik guruhga bo’linadi.
• Kuzgi va bahorgi guruhlarga.

Don ekinlari

• Kuzgi bug’doy,kuzgi arpa
• Kuzgi javdar

Kuzgi don ekinlari

• Bug’doy,arpasuli,javdar
• Makkajo’xori,sholi,tariq

Bahorgi don ekinlari
Kuzgi don ekinlari ahamiyati va biologik xususiyatlari
Kuzgi don ekinlari bahorda ekilganda ko’payish (reproduktiv) organlarni hosil kilmaydi. Kuz davrida ularda ildiz tizimi va barg yuzasi jadal oshib boradi.
Kuzgi o’suv davrining oxirida o’simlikdagi modda almashish jarayoni, yaxshi qishlash uchun qayta tuziladi.
Yuqori molekulyar birikmalar-oqsillar kompleksi,lipoidlar,kraxmalning zaxira-ga to’planishi jadallashadi.
Kuzda fosforli-kaliyli o’g’itlar bilan oziqlantirish ham o’simliklarni qish davridagi noqulay sharoitlarga chidamliligini oshiradi.
Kuzgi don ekinlari o’zining o’sishi, rivojlanishi va hosilni shakllantirishda ikkita eng qulay davrdan-kuz va bahordan foydalaniladi.
Kuzda va bahorda rivojlanishi
Kuzgi don ekinlarining qishga chidamliligi

• Qishlash davrida o’simliklarning noqulay sharoitlarga kompleksiga chidamliligi ularning qishga chidamliligi deyiladi.

Kuzgi don ekinlarining qishga chidamliligi

• Qishga chidamliliq va sovuqqa bardosh berish irsiyati va tashqi omillarga bog’liq bo’lib, o’simliklarning murakkab fiziologik xususiyatlaridir.

Kuzgi don ekinlarining qishga chidamliligi

• Kuzgi bug’doyda chiniqishni birinchi fazasini o’tish uchun 12-14 kun, to’liq chiniqishni o’tishiga 22-24 kun talab qilinadi.

Kuzgi don ekinlarining qishga chidamliligi
Kuzgi don ekinlarining zararlanish va nobud bo’lish sabablari
Kuzgi don ekinlari, kuz, qish, bahor davrlarida turli noqulay omillarning ta’sirida nobud bo’lishi mumkin.
Sug’oriladigan va lalmikor erlarda kuzgi don ekinlari sovuq urishidan ham nobud bo’ladi. O’simlik xujayra oralig’ida past harorat ta’sirida suv muzlaydi.
O’simlik xujayrasi protoplazmasining suvsizlanishi o’simlikni halokatga olib keladi. Xujayra protoplazmasi kuchli sovuqdan shikastlanadi va o’simlik nobud bo’lishi mumkin.
Kuzgi don ekinlarining zararlanish va nobud bo’lish sabablari
O’zbekistonning lalmikor mintaqalarida urug’lar kech kuzda ekilganda, tuproqdagi namlik 8-10 foiz bo’lganda urug’lar mog’orlab qoladi.
Mog’or zamburug’lari o’simliklar o’sishidan to’xtagan davrda ham uning o’suv organlarida paydo bo’lishi mumkin.
Hamdo’stlik mamlakatlarining shimoliy mintaqalarida kuzgi don ekinlari qor mog’ori, paragi zamburug’ Fuzarium nivale Ses bilan zararlanadi.
Kuz-qish, erta bahorda kuzgi don ekinlari holatini tashxis qilish. Kuzgi don ekinlari holatini kuz, qish, bahorda aniqlash muhim ahamiyatga ega.
Ekinzorlarning siyraklashishi qishda kuzatish uchun bir qancha uslublar mavjud. Shulardan biri vizual kuzatishdir.
O’simliklar va urug’larning mog’orlab qolishi
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!