«Doqquz Bitik» sırası

 
 
Hidronimlər 
 

---

 
121 
alimi O. N. Trubaçyev Azaq-Qaradəniz quzeyində Yujnaya Buqa, Dnepr 
və Dnestr çaylarına qovuĢan 300-dən artıq axarsu adının etimologiyasını 
vermiĢ,  65  hidronimin  türkcə  olduğunu  müəyyən  etmiĢdir.
151 
  Müəllifin 
naməlum mənĢəli saydığı və ya iran-slavyan mənĢəli hesab etdiyi bir ne-
çə  türkmənĢəli  çayadını  və  Herodotun  qeyd  etdiyi  Boristhen  (Dnepr), 
Aksiy  (Trakiyada)  hidronimlərini  də  nəzərə  alsaq,  son  üç  minil  ərzində 
Avropada nəqədər türk axarsu adının yarandığını görə bilərik.
 152
 
Hidronimin
 
etnonimə
, 
etnonimin
 
də
 
hidronimə  çevrilə
 
bilməsi  türk
 
dillərində  geniĢ  yayılmıĢ  olaydır.  E.  Nuriyev  Böyük  Qafqaz  dağlarının 
güney  ətəklərində  olan  Bazar,  Bilecik,  Arqan  (Arqın),  Qullar,  Qıpçaq, 
Cəlair, Cünnüt (Züküt), Künqot, Lekit, Lahıc, Muğanlı, Padar, Sabunçu, 
Tanqut  kimi  etnohidronimlərin  yaxında  yerləĢən  kənd  adları  və  etnooy-
konimlərdən  yarandığını  yazır.
153
 
 
Kiçik
 
bir
 
bölgədə
 
ortaya
 
çıxan bu
 
qədər 
etnohidronimin  yaranma  modelini  türk  etnosunun  yayıldığı  ərazilərdə 
gözdən keçirəndə onun sistem təĢkil etdiyini görmək olur. Bu baxımdan,
 
Subar,
 
Bulqar
, 
Qarqar,
 
Tərtər,
 
Xəzər-Kaspi,  Gedar, Pir-Saqat, Saqa,  Zəngi 
kimi qədim etnohidronimləri areal üzrə öyrənmək lazım gəlir. 
  Çay  adlarından danıĢarkən  bir  məqamı da  nəzərə  almaq  lazımdır 
ki, bu da hər hansı bir xalqın böyük çayadını sadəcə «çay» sözünə çevir-
məsidir.  Belə  ki,  bəzi  qafqazdilli  xalqlar  Kür,  Qanıx,  qaraçay-balkarlar 
                                                 
151
 Трубачев, 1968, 248-268. 
     Həmin  türk  mənĢəli  hidronimlərin  siyahısını  burda  verməyi  lazım  bildim,  çünki  bu 
yazarın  «Названия  рек  правобережной  Украины»  kitabı  geniĢ  oxucu  kütləsinə  bəlli 
deyil və buradakı türkcə çayadları gələcək tədqiqatçılara lazım ola bilər: Acamka, Ançak-
rak// Yançukrak, Atalıkova, Axtırka, Babuzya (*Baba-özən), Bazavluk//Buzuluk//Bazan-
luk, Bakçaliya, BakĢa, BakĢala/BakĢaleya, BekĢa //BeĢka, Bık (*Büyük), Burçak, Buyuk-
anskiy,  Qayçul,  Hormokleya//Qromokleya,  Deliqiol//Tiliqul,  Dortosayskaya,  Ġrkley,  Ġn-
qul, Ġnqulets, Ġçenka, Koqarlık, Kaqamlık, Kairka, Karayteben, Karan /Kuran, Karatul, 
Karaçekrak/Karatuprak, KaĢlaqaç, Kiçkas, Kobak, Koqilnik, Kodıma/Kudım, Kolomak, 
Konka, Koçkaska, Kula, Kuma, Kunila/Kanela, Kuçuqum/KuĢuqum, Manjele, Orel, Sa-
qala, Saqa (Dolqaya Saqa, Staraya Saqa), Saksaqan, Sasık, Suqakleya, Taqamlık, Tay-
lik, TaĢanka, TaĢlik, Tersa, Tiliqul, Turunçuk, Tyasmin, Uzen, Tsareqol (Sarıqol), Çiçikle-
ya, Çuqmak//Çumqak, YuĢtubey, Yaqorlık, Yançul, Yar Osozı (Трубачев, 1968). 
152
  O. N.Trubaçyev BerĢad (BərĢad), Ovrat-Devka (arvad-qız), Sibur (subar), Sukel hid-
ronimlərini
 
naməlum, Samara, Sula, Dortoba adlarını iran,
 
Kotır (Kotur) adını isə slav-
yan mənĢəli vermiĢdir. Lakin bu adların türkcə olduğunu aĢağıda izah edəcəyik. Dörtoba 
çayı da Dört-oba kəndindən axdığı üçün Dortoba adlanır və rus salnamələri burada tok-
sobiç (doqquzoba), yetebiç (yeddioba) və tertrobiçi (törtəroba) boyunun yaĢadığını xəbər 
verir (Плетнева, 1990, 163).  
153
 Нуриев, 1990, 193. 

---

 
122