«Doqquz Bitik» sırası

   -aq 
  -ər 
  -lar           -bi 
>  as   
>  az      
> qas~kas              
> qaz~xaz   
asaq  
azaq        
qasaq 
qazaq  
asər 
azər    
kasar 
xazər  
aslar       asbi-ca 
azlar       azərbi 
kaslar     kasbi 
   -           kazbi         
Boğaz  tutulması  ilə  deyilən  aynlı  (ع)  və  həmzəli  (ء)  ərəb  sözləri 
türk  dillərində  a~qa  Ģəklində  (Abdulla~Qabdulla)  fərqləndiyi  kimi,  «‟az» 
adının da qədim çağlarda ayrı-ayrı dialektlərdə az~qaz (as~ kas) variant-
                                                                                                                        
Azaq - ﺁﺯﻕ (MK, I. 66) «oğuz bəyi»  
Azaq - Azov dənizinin türkcə adı 
Azıq - azoq uruğu bölgəsində mağara  
Ażıq - ﺁﺫﻍ(MK, I. 63), KaĢğarda kənd  
Azık - qırğız boyu (Kuzeev 1974, 229) 
Azbulaxi «az bulağı» (Gürcüstan)  
Az/Aza ölkəsi (TU,32) «Ġrəvan çuxuru»  
Aza kəndi (Naxçıvan)  
Azman «böyük gövdəli adam» 
Az-kiĢi - doğu və batı türklərdə boyadı 
AżgiĢ - ﺁﺫﻏﺶ (MK, I, 96) yeradı 
Azlar təpə (OU,198-200), Özbək eli  
Azlar-arik «azlar arxı»,  «----» «----» 
Azar-tepe «azər təpəsi», «----» «----»             
Azar-türkman oymağı (Anadolu) 
Azeru-çay (Gürcüstan)  
Azeru-kənd (Astara) 
Azəri «Bəzz Ģəhərinin əhalisi» (Yəqubi)  
Azər-məsçid aĢırımı  (Zəngəzur) 
Asar
 
yeradı
 
(Kuzeev
 
1974,
 
229),
 
Qırğız eli  
Qazax - bəlli boy və bölgə adları  
Kazaq - boy və bölgə adları 
Kasax - Ġrəvan bölgəsində qədim  çayadı 
Kaspi -  qədim boyadı (Güney Qafqaz) 
Kaspi - bölgə, Ģəhər və kənd adları  
Kasbi (Nafasov 1988, 92) özbək qıĢlağı 
Kaspan (Lezina, 148), Krımda yeradı 
Kas-abad (Qarabağ) XVIII əsrdə kənd  
Qas dağ  (Balakən) 
Qazlıq dağı (KDQ) 
Xazarlu/Xəzərli kəndləri (Xoy, Xaçmaz) 
Xozar - ﺧﻮﺯﺍﺭ (MK, I. 411) türk yurdu  
Xazor bağ  toponimi (Özbək eli)  
Xazora kıĢlağı  (Səmərqənd)  
Xəzər yurdu (Naxçıvan)  
Xəzərli dərə (Gürcüstan) 
Bas Xəzər kəndi (Kutaisi quberniyası)  
Xazar sirma (ÇuvaĢ eli), irmaq  
Xazari (Lezina, 154), Krımda yeradı 
Xasav-yurd (Qafqaz). Və sair. 
 

---

 
118 
ları ilə iĢlənməsi xarakterik olaydır.
138
 Türkmən  folklorunda  Azərbaycan 
adı Xəzərbecan
 
və
 
Xəzirbeycan kimi verilir.
139
 Qazax alimləri qazax adının 
kökündə  as  boyadının  durduğunu  qeyd  etmiĢ,  Hazar  toponimini  tədqiq 
edən özbək alimləri də xazar/azər paralelliyini mümkün saymıĢlar.
140
 
Ola bilsin ki, Asiya/Aziya qitəsinin adı bu etnonimlə bağlıdır, çünki 
qədim  Az  (Azzi)  ölkəsini  het  qaynaqları  Doğu  Anadoluda,  Strabonun 
Azər bölgəsi kimi qeyd etdidiyi Aza ölkəsini urartu qaynaqları Ağrı va-
disində (Ġrəvan çuxuru) verir. Skandinav tarixi-coğrafi qaynağına görə isə 
Asia ölkəsi (Asia-land) Ərmən ilə Kappadokia qonĢuluğunda yerləĢir:
141
 
 
Qıpçaq-Çölü  özbəkləri,  Quzar  yaxınlığında  və  Səmərqənd-KarĢi 
arasında  yerləĢən  özbək-saray  boyları  içində  caman-as,  az-saray  kimi 
çoxsaylı tirələrin as boylarından qalma
 
olduğunu yazan B.
 
X.
 
KarmıĢeva 
XVI  əsr
 
«ġaybani-namə»  kitabında  as  soyadının  durman,  nayman,  quĢçu 
boyları ilə qoĢa iĢləndiyini göstərir, saray və kataqan adlı Buxara özbək-
lərinin as boylarına qovuĢmasını əks etdirən Ģəxs adlarına farsca «Dastur 
al-mulk» (XVII) əsərindən nümunələr verir: 
142