Dövlət borcunun təsnifatı

Dövlət borcunun təsnifatı

Dövlət borcu mahiyyət etibarilə aktiv və passiv borclar olmaqla iki yerə ayrılır. Aktiv dövlət borcları elə bir hissəni təşkil edir ki, həmin hissədə büdcə vasitəsilə dövlət borclarının hər hansı müəyyən edilmiş sosialiqtisadi proqramların reallaşdırılmasına, infrastruktur layihələrin maliyyələşdirilməsinə yönəldilir. Passiv borclar isə elə borc qrupudur ki, bu borclar büdcədən maliyyələşənməkdə olan mövcud xərclərin azaldılmasına yönəldilir. Hamıya bəllidir ki, hökumətimizin götürdüyü borcların hamısı aktiv borclardır. Bu amili dəqiqləşdirmək üçün üçün büdcə vasitəsilə maliyyələşən proqramlara və layihələrə diqqət yetirmək kifayətdir. Mətbuat səhifələrində bəzi ekspertlər yazır ki, dövlətimizin cəlb etdiyi kreditlərin əksəriyyəti yeni infrastruktur layihələrinin yaradılmasına yönəldilir və məlum olduğu kimi bu layihələrhər hansı əlavə dəyər yaratmaq iqtidarında deyil. Onlar bir məsələyə diqqət etməlidirlər ki, büdcəyə cəlb edilən bu vəsaitlər hesabına reallaşan infrastruktur layihələri ölkəmizin iqtisadiyyatında yaradılmaqda olan əlavə dəyərin əldə olunmasına birbaşa yox, dolayı yolla köməklik edirlər. Unudulmamalıdır ki, normal iqtisadi fəaliyyət üçün normal infrastrukturun olması ən vacib şərtlərdən biridir. Yaranma səbəsindən asılı olaraq, dövlət borcları müxtəliflik təşkil edir. Belə ki, bu borclar məqsədli fəaliyyətinin nəticəsi kimi meydana gəlməklə yanaşı, digər gözlənilməz səbəblər üzündən yaranan öhdəliklər kimi də formalaşa bilər. Beləliklə, yaranma səbəsinə görə dövlət borclarını 2 qrupa ayıra bilərik

1. Məqsədli dövlət borcları;
2. Məqsədsiz dövlət borcları.
Ümumilikdə dövlət borclarını qeyd etdiyimiz cəhətə görə təsnifləşdirmək olduqca vacibdir. Hamımıza məlumdur ki, dövlət borcu maliyyə sisteminin bir hissəsi olmaqla bərabər, onun digər həlqələrindən əsaslı surətdə fərqlənir. Bu fərq onun problem xarakterli olmasından irəli gəlir. Məhz bu xüsusiyyətinə görə də dövlət borcu ölkənin ümumiiqtisadi siyasəti daxilində mühüm yer tutur. Belə ki, dövlət borcunun idarə edilməsi hər bir ölkədə dövlət maliyyəsinin əsas məsələlərindən biri kimi çıxış edir.
Hər bir dövlət borcunun ödənilməsi üçün istifadə olunan maliyyə mənbəyi həmin borcun yaranma məqsədindən, yaxud istiqamətindən irəli gəlir. Yəni, borcun şansı mənbə hesabına qaytarılmasını müəyyənləşdirmək üçün onun xüsusiyyətləri ilə tanış olmaq lazımdır. Məlumdur ki, dövlət borclarının böyük əsəriyyətini təşkil edən məqsədli borclar ölkə iqtisadiyyatının inkişafına, o cümlədən maliyyə sisteminin norman fəaliyyətinə xidmət edir. Bu baxımdan ümumi dövlət borclarını tam olaraq qəbul etmək, eyni zamanda onları vahid ödəniş fondu üzrə idarə etmək vacib görünsə də bir qədər qeyrisəmərəli xarakter daşıyır.
Bildiyimiz kimi müasir dövrdə dövlət borcları çoxşaxəli