Dünya xalqları öz nadir sənət incilərini
Yüklə 1,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DAĞLAR MÖVZUSU Fikrət Sadıq yaradıcılığında insan, ağac, təbiət hər biri bir obrazdır. Şair bəzən bu obrazları vəsf edir, bəzən onlardan incik, 183 gileylidir, bəzən bu obrazlar fəlsəfi dünyasının qəhrəmanlarıdır. Bütün bunlar kimi Dağlar da şairin yaradıcılığında bir mövzudur. Gördüyü, gəzdiyi, seyrinə çıxdığı, məftunu olduğu dağlar şairin daxili aləmindən, keçirdiyi sıxıntılardan bəhs etmək üçün bir motiv deyil, əksinə, dağ şairə bəzən kədər, bəzən sevinc, ucalıq bəxş edir. Bir zamanlar "ətəyi laləli", "qayası şəlaləli" bir dağı yağan leysan yağışlar yuyub aparmış, onun "sahmanı dağıl"mışdır. Gördüyü mənzərə şairn qəlbində kədər oyadır. "Yeri düzənlik olmuş" dağa şairin baxmağa ürəyi gəlmir. "Yumdum gözlərimi, baxa bilmədim" deyən şair dağın belə qətrə-qətrə əriməsinə başqa bir poetik don geyindirir, açıb-ağartmadığı "yerində özü boyda dağ qal"dığı dağın mənzərəsində, görünüşündə bir məna gəzir. Ç ünki bu qayalı meşələr, düzlü dağlar gəzməkdən yorulmadığı, baxdıqca heyran olduğu səfalı yerlərdir. Şair Anamın ayağına Düşüb öpdüyüm kimi Öpdüm ətəyinizdən- -dediyi dağların qəlbinə verdiyi işığı, nuru tərənnüm edir. Dağların mənzərələri şairin daxili əhval-ruhiyyələri ilə bağlı şəkildə tərənnüm olunur.
184 Bəzən
dərd içini
yandıranda, qəzəbini coşduranda, sinəsini düşmənə
kin-nifrətlə dolduranda şair səbrini daha basa bilmir: Silkələn, uçul, dağıl, Zalımların başına. Sənmi həsrət qoymusan, Qardaşı-qardaşına. Eyham, istehza, kinayə dolu bu misralarda şair düşmənini tanıdığını bildirir. Millətin başına gətirilən müsibətlərin səbəbkarlarını lənətləyir. Şair üçün bir böyük dərd də vardır. Bu Azərbaycanın qismətinə yazılan Kür, Araz, Qoşqar, Savalan, Camış, Murov, Vedidir. Araz onun köksünü yarıb sinəsinin üstündən keçir. Kür dərd dolu, bulanıq axır. Vedi Dəlidağa, Murova həsrətlə baxır. Savalanın başından duman əskik olmur. Dağlar bir-birinə sərhəddimi, arxadımı, yoxsa Azərbaycanın içində böyüyən dərddimi görən? Budur şairi düşündürən. "Dərdli sərhəd
dağları, yolları
bağlı" olmağından nigaran şairin
yaradıcılığında "dağlar" mövzusu vətəndaş şairin torpağının, dövlətinin, millətinin taleyinə
biganə qala
bilməyən, işğal altında inləyən Şuşanı, Qarabağı, Ağdamı, Zəngilanı, Cəbrayılı-adını çəkməydiyim neçə-neçə eli-obası talanan, çapılan torpağın əzablarını canının ağrısı kimi qəbul edən Fikrət Sadıq dünyasını açıb tökmək üçün bədii priyomdur. 185 Dağlar
bəzən şairə
öz daxili-mənəvi duyğularını da tərənnüm etməyə imkan verir. Şair:
Nahaq güvənmişəm mən sizə dağlar.
Demə üstünüzü qar alacaqdır. Hardan biləydim ki, bu ayrılıq var. Sevginin ocağı qaralacaqdır. Belə bir möcüzə görməmişəm mən.
Gəlin hali edin məni bu sirdən. Kimin xəyalına gələrdi birdən, Qartallı dağları sar alacaqdır. Dağlar
bəzən şairin
güvənc yeridir. Gəncliyinin ən coşqun çağında yazılmış bu şerdə dağlar şairin sevdiyi, inandığı, arxalandığı bir gözəldən gördüyü vəfasızlığı, sınıq könlünün əzablarını daha təsirli, bədii cəhətdən qüvvətli verilməsi üçün yararlandığı vasitədir. Şairin güvəndiyi, amma bu güvəncində yanıldığı dağlar şairin sevgisidir. Dağlar kimi vüqarlı, əzəmətli bildiyi sevgisinə güvənməkdə yanılmış lirik qəhrəmanın keçirdiyi hisslər poetik bir dillə verilir. Şair sevgisini "qartallı dağlara" bənzədir. Bu qartallı dağların üstünü "sar" (ayrılıq, hicran) alması onu kədərləndirir. Keçirdiyi narahatçılıq, iztirablar lirik bir dillə tərənüm olunur.
186 Ümumiyyətlə, "dağlar" istər
xalq ədəbiyyatiının, istərsə də yazılı ədəbiyyatın ən çox müraciət etdiyi mövzudur. Dağ yazılı ədəbiyyatda lirik qəhrəmanın pənah apardığı, həyatdan, vəfasız
sevgilisindən, öz zəmanəsindən şikayət etdiyi, müraciət etdiyi bir predmetdir. "Dağlar" Qafqaz və Azərbaycan poeziyasında ən çox müracət edilən mövzu olsa da, onun ən gözəl nümunələrini yaradan şairlərimiz arasında Fikrət Sadığın da öz yeri, öz dəsti-xətti var. Ədəbiyyatımızın mərdlik, vüqar, əzəmət simvolu olan dağ şairin "Dağlar" şerində dərdlidir, "sinəsi dağlı dağlar"dır, "Yolları bağlı dağlar"dır. Sizə nə deyim sizdən -deyə müraciət etdiyi, üz tutduğu dağın həsrətinə, kədərinə öz dərdi, kədəri kimi baxır, şair elə bil keçirdiyi vətən, yurd ağrı-acılıarını ifadə edir: Bu gözəl yerlər gərək Kədərli olmayaydı. Güneydəki bənövşə Qüzeydəki lalənin Həsrətini çəkərək, Saralıb solmayaydı. Bu dərdli, yaralı dağda Azərbaycanın sinəsinə vurulan, Güneyə, Qüzeyə parçalanan bir-birinə həsrət doğmaların göz yaşı var. Bu "Necədir o yan dağlar" sorğusunda Murovun bu üzünün o üzündəki Kəlbəcər, Zəngilan, Göyçə, 187 Vedi həsrətinin açdığı yaraların göynərtisi, iniltisi var. Şair bu həsrətə, dərdə ürək yanğısıyla yanaşdığından: Güclə ayrı salınan, Qardaşının halına, Alış dağlar, yan dağlar!-deyir. Hələ vüqarını, əzəmətini qoruyub saxlayan, hələ dizini düşmən önündə qatlamayan, hələ doğmalarına ürək-dirək verəcək görkəmlə üzü bəri baxan qayaları, qalalı dağları şair düşmənə boyun əyməməyə, dərdi-səri unutmağa, "yetim uşaqlar kimi" bir-birinə qısılıb durmamağa, ətalət zəncirini qırıb dağıtmağa çağırır. Bir-birinin çiyninə qısılıb qalan bu dağları mübarizəyə qalxmağa, olum-ölüm mübarizə meydanına atılmağa səslədiyi dağlarının timsalında Azərbaycan torpağının tikanlı məftillərdən təmizlənib azadlığa, müstəqilliyə qovuşdura biləcək igid oğullara müraciətdir: Əzab olarmı bunca, Vətəni ayırınca, Odlara qalan, dağlar. ("Dağlar") F. Sadığın "Dağlar" şerində bir bayatılılıq var. "Hələ şifahi xalq ədəbiyyatımızın ilk nümunələri olan bayatılarda dağlar bəzən ilahi bir qüvvə, əfsanəvi bir varlıq, bəzən insana arxa və sığınacaq, bəzən də dəhşətli və qorxulu bir varlıq
188 şəklində bədii təsvir və müraciət obyekti kimi diqqəti cəlb edir" Məsələn:
Bu dağlar ulu dağlar, Çeşməli, sulu dağlar. Burda bir qərib ölmüş Göy kişnər, bulud ağlar. F. Sadığın bu misraları da bayatıya bənzəyir. Dərdli sərhəd dağları, Sinəsi dağlı dağlar. Cığırları tikanlı Yolları bağlı dağlar. Dağlar həmişə xalq dastanında qəhramanın üz tutduğu yerdir. Yazılı ədəbiyyatda Nizamidən üzü bəri dağlar poetik obyektə çevrilir. Bu gün dağ və onunla bağlı obrazlar bəzən Vətənin simvolu kimi, hami, sirdaş, arxa, insanların, təbiətin əzizi kimi poetikləşdirir, qara, topa-topa yağış buludları "zəmilərin, bağların üstündən ağır-ağır" keçərək, sanki təbiətin suya olan ehtiyacını duymayaraq, bəlkə də "saymazyana" keçərək öz yağışını dağlara boşaldır. Dağlar isə buludların "mərhəmət" saydığı bu yaxşılığı " comərdliklə qarşılayır, dağlar buludların əksinə olaraq,
Dağlar dözməyir bu namərdliyə, Yağışı qətrə-qətrə, Zərrə-zərrə yığıb bir yerə, Axıdır aşağı, 189 Axıdır paxıl buludların Əsirgədiyi düzlərə. ("Dağların böyüklüyü") Bu şerdə
dağların böyüklüyü onun mərdliyində, haqqı-ədaləti, düzlüyü
uca tutmasındadır. İnsanların cəmiyyətdə dağların bu "etibarından", "ədalətliyindən" yararlanması üçün çox şey var. İnsanlıq rəmzi kimi ümumiləşdirilən "dağ" insanın həyat yolunu konkretləşdirir, Bu poetik
parçalarda şair
buludlarla dağları
özünəməxsus bir şəkildə insana yaxınlaşdırır. Dağlar vüqarlı, curətli, mərd insan qədər böyük və ülvidir. "Qızıl dağlar ölkəsində " bağışlanan " dost payı" da dağdır. Altayda dostları ona "ağır bir dağ" bağışlayırlar, lirik qəhrəman gücü çatıb özü ilə gətirə bilmədiyi bütöv bir dağdan iki qəlpə daş götürə bilir. İki qəlpə çaxmaq daşı! "Bu iki qəlpə çaxmaq daşında" olan güc, qüdrət, sehr, cadu lirik qəhrəmana imkan verəcək ki: Dara düşsəm, Bir-birinə çaxacağam. Dağlar, qayalar yeriyəcək, Köməyimə Altaydan. Belə bir sehr var, Dost payında. Şair "qızıl dağlar ölkəsi" adlı ərazini təsvir və tərənnüm
etməklə minillik
tariximizin ən öncəliklərinə qayıtmış olur. 190 Şair burada türkdilli xalqlarda əsas başlanğıc, əcdad, kök kimi qəbul etdiyi dağ məfhumunu poetikləşdirir. Türk dilli xalqlar, o cümlədən altaylar dağ
ruhuna inanmış, igid, cəsur qəhrəmanı dağların yaratdığına inanmış, mifik inamlarında bunu qoruyub saxlamışlar. İki qəlpə çaxmaq daşı dağ ruhuyla ilişkəlidir. F.Sadıq bu mifik duyuma bir müasirlik gətirməklə onların işığında oğuz-türk-türkmən-altay birliyini, bir kökə, inama tanımanı ümumiləşdirir M. Seyidov "Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən" əsərində yazır: "Altay xalqının əski əfsanəsində deyilir ki, Altay dağları öz yüksəkliklərinə, görünüşlərinə görə çox gözəldir, onlar daşqına qədər bahadırlar, igidlər idilər. Bu bahadırlardan bir
sırası valideynlərinin və başqalarının ovsunundan dağa dönüblər. Daşqından sonra elə ki, torpaq öz əvvəllki vəziyyətinə gəlir. O bahadırları öz üzərində saxlaya bilir. Buna görə də onların hamısı dağa dönüblər". . F. Sadıq poetik bir şəkildə dost payı kimi qəbul etdiyi o dağ ruhunda bir atanın övladlarını- türk dünyasının İlkinliyini-əbədiliyini birliyə olan meylini ümumiləşdirir. "Üç söz"də isə şair "toxmaq", "tomraq" şəklində Azərbaycan, hind və altayca işlənən bu sözün "dəstəkli balta-bıçaq" mənasında işlənməsindən çox şair poetik bir dillə fikrimizi bu sözün "qardaş" olduğuna yönəldir: Bir-birinə bu qədər yaxın,
191 Bir-birindən bu qədər uzaq, Üç qardaş sözə bax! "Altay" şerində də şair Altayla Qafqaz dağları arasındakı oxşarlığı, "Biçiktü" (Pitikli dağ) yazılı dağları ilə Qobustan yazılı qayaları, Aygöllə- Göygöl, Xatunsu-Bəysu qovuşduğu yer ilə Arazla Kürün
qovuşduğu Suqovuşan arasındakı oxşarlığı tərənnüm edərkən sanki türk övladının qəlbinin incə tellərinə toxunmuş olur, onun keçmişini, türk dünyasının birliyini, bütövlüyünü, türk qəbilə
birləşmələrinin ilkin,
toplumsal şəklində
yaşadığı dövrü, onların ardınca yaşadıqları ərazini genişləndirməsi, maldarlıq, həyat, məişət üçün yararlı ərazilərə köçmələrini, köçdükləri yerlərə öz
ərazilərinə, çaylarına oxşar adları da qoyması, bir kökdən qopub, ayrılıb, dünya tarixinə öz şərəfli tarixini yazması türk xalqlarını, eyni dilə, mədəniyyətə, incəsənətə, mənəviyyata malik türk övladları olduqlarını yada salır və F.Sadığın "qızıl dağlar ölkəsi"nin sakinləri də onların
doğmaları, əzizləridir, onların-İlkin köçərilərin "hələ tarixin iməkləyən çağında" qurub-quraşdırdığı bir mühərriki təsvir edir: Dirsəkli oxun qütbü-iki: Yaylaq-qışlaq. Dörd bölümlü iş; Yaz, yay, payız, qış. Dağdan çölə,
192 Ç öldən dağa: Otlaqdan otlağa! Şair burada türkdilli xalqlarda--Günbatan, günçıxan tərəfləri yaylaq-qışlaq kimi təsvir edir. Günəşə tapınan türkdilli xalqlar, o cümlədən altaylar maldarlıqla mışğul olduqlarından yurdlarının da günçıxan tərəfdə salırdılar. Şair öz sələflərinin məşğuliyyətinə, həyat şəraitinə, iqlim dünyasına dərindən bələd olduğundan, dünyanın hər yerinə səpələnmiş dili bir, kökü bir millətinin hansı bölgədə, hansı səmtdə yaşamasından asılı olmayaraq qoruyub saxladıqları milli bərabərliyi, oxşarlığı tərənnüm edir. Birbaşa olmasa da dolayı yolla ulu əcdadlarının qoyduğu qaydalara əməl etmələrini tərənnüm edir. Türk
xalqları üçün
dağ ucalığı
müqəddəslikdir. Ümumiyyətlə, ilkin dövrlərdə türkdilli xalqlar dağların
əhatəsində yaşadıqlarından dağı mifikləşdirmiş, ona Tanrı xislətli bir məfhum kimi baxmış, özlərinin Dağ Tanrısını yaratmışlar:"Sibirdəki türk xalqları, o cümlədən altaylılar dağı öz ailələrini, soyadlarının kökü, başlanğıcı, yardımçısı saymışlar. Altaylılar dağı adətən insan şəklində təsəvvür etdiklərinə görə onun ayrı-ayrı hissələrini insan bədəninə də oxşadırdılar. Dağ-aru-tos- müqəddəs başlanğıc sayıldığından onlara elə gəlirmiş ki, qəhrəmanlar dağ ruhundan yaranmışlar.
193 Şair Altay-türk- qonağı olduğu ellərin adət- ənənələrindəki, məşğuliyyətindəki, inamlarındakı ona yaxın olan görüntüləri qələmə alır. Öz kökünə, soyuna bağlı türkdilli Altaylıların dağlarla əhatə olunmuş ərazilərdə bu gün də yaşamaqda davam etməsi, maldarlıq məşğuliyyətləri, onların övladlarının da öz
bəslədikləri məhəbbəti könül oxşarlığıyla tərənnüm edir. Oğuz türkləri kimi Altaylılar da hər bir çaya, dağa, gölə, vadiyə ad verib
onları yaşatmış, müqəddəsləşdirmiş, nəsilllərdən-nəsillərə ötürmüşlər. Bu gün şairin Pitikli dağ-Qobustan, Gümüşsu-İstisu, Aygöl-Göygöl, Xatunsu-Bəysu- Kür-Araz adlarında gördüyü bənzərliklər, özü də əsrləri adlayıb gələn bənzərliklərdir. Bunların yaşı minilliklərdən də öncədir. Qədimdən üzü bəri bütün dağ zirvələrinin sahibi hesab olunan Altay ruhu şairin
də tərənnüm
etdiyi ellərdə
müqəddəsdir. O hər şeyə qadir ruhdur. İnsanlara qarşı xeyirxah olan bu ruh qışda tufan, çovğun göndərib mal-qaranı məhv etmir, ovçuları ovsuz qoymur. O, insanların dağdan çölə, çöldən dağa, otlaqdan otlağa apardığı mal-qara, qoyun-quzu sürülərinə otluq, bol yemlik nəsib edir. Onları qoruyur. Yayda yaylağa, qışda qışlağa köç edən bu yelərin insanları bolluq içərisində yaşayır, lakin Altay ruhu pis insanları cəzalandıra da bilir. İnsan onu unutduqda, şər əməlləri baş alıb getdikdə, etibarsızlıq ucbatından onun lənətinə
194 də düçar ola bilər. Lap qədimdən qurub- yaratdıqları dirəkli ox köçəri çobanlara imkan verir ki, işini ehtiyatlı qursun, yaylağını, qışlağını tanısın. Şair onların adət-ənənə və inamlarında Azərbaycan türklərinin adət-ənənələrini görür, inamlarını hiss edir. Qoşa çaylar-qovuşan çaylar: Dəclə-Fərat Qanq - Camma. Ceyhun-Seyhun. Kür-Araz, Bəy-Xatun, Bir-birindən xəbərsiz, Beş Leyli-Məcnun. -kimi tərənnüm
olunur. Dünyanın çox
yerlərində olan qoşa çaylar arasında məskən salan insan onları sevib, onlardan "birləşməyi", "Sel olmağı", "ulus olmağı-el olmağı" öyrənib. Bu çaylar insanlara ilham verib, yaşamaq, sevmək öyrədib. Bu çayların yaxasında həyat gül açıb, insanlara çaylar öyrədib "bir-birinə qovuşmağı, qoşalaşmağı", başdan-başa poetik zəngin fəlsəfi duyğuların qol-qanad açıb pərvazlandığı və insan qəlbini ehtizaza gətirən bu tərənnümlər Fikrət Sadığın qələmində belə don geyinib. Elə təvazökarcasına, elə sadəliklə, elə bir biçimlə deyilib ki, elə bil elə öz əyninə tikilib. Bu misralar harda yaşamasından asılı olmayaraq öz milli mənəvi
dəyərlərinə görə
elə bizim
türk dünyamızın mənəvi pasportudur. Onu 195 Oğuznamələr, Dədə- Qorqudlar, Qədim türk dastanları, zəngin poetik folklor nümunələri nəsildən-nəsilə necə ötürübsə, o yerlərə verilən adlar, o adlardakı onu yaradan, düzüb-qoşan xalqın
mənəvi zənginliyi bədii xəzinəsinin məhsulu olduğu duyulur və Fikrət Sadıq da öz dövrünün Dədə Qorqudu kimi gördüklərini yenidən varaqlara köçürür, uzunömürlüyünün - bu millətin milli varlığının ilk qoruyucusu kimi keşiyində durur. Dədə-baba türklərimizin məhəbbətlə suvardığı bu vadilər, qobular insan məskənidir. İnsana əzəldən gərək olan su yeri, torpaq yeri onu sevməyə səsləyib, özünü də sevdirə bilib. Elə sevdirib ki, bu gün onun bir əl boyda, bir qarış torpağını özününküləşdirəndə dözmür, qana-qan deyir, şəhid verir, yiyə durur, özündən güclü olan insan İblis, şeytan əməlli qonşularına da artıq elə bir dərs verib ki, gec-tez itirilənlərimiz də geri qaytarılacaq. Bir zamanlar döyüş meydanlarında xaincəsinə öldürülən Turan qəhrəmanlarından Alp Ər Tonqaya, onun igidlik, mərdlik dolu həyatına xalq əvvəlki minilliyin U-U1 illərində necə ağılar demişsə, o ağılar bu gün də xalq içərisindədir və bu xalq nə torpağını, nə o sevdiyi torpağın yetirmələrini unutmur, sevincinə toy-bayram edir, kədərinə ağlayır, çətinə düşəndə səsinə səs verir və bu gün də şair bunu istəyir, gəzdikcə ulularının torpağındakı adət- ənənəni öz evində də görür, bu sevginin, bu 196 məhəbbətin mayasının hardan gəldiyini duyur, bu doğmalıq isə onun şair ilhamını coşdurur. Gördüklərini uşaq kimi sevinə-sevinə deyil, bir müdrik ağsaqqal
kimi, özünəməxsus şəxsiyyətinin çəkisi
qədər bir
zənginliklə tərənnüm edir. İnsanın ən böyük varı-dövləti, meyarsız çəkisi onun insanlığında, zəkasınnın gücündə, düşüncə zənginliyində pərvəriş tapır. İnsanı geyimiylə qəbul edib ağlıyla yola salan kamil insan bilir ki, Fikrət Sadıq kimi insanların varı-dövləti elə onun mənəvi zənginliyidir və bunlar onun yaratdığı əsərlərində öz çəkisini saxlayır. Bir şair ki, gördüyü, gəzdiyi türk torpaqlarında qorunub saxlanan
ən incə
detallarını bu dərəcədə dərindən bilir və onun haqqı var öz mənsub olduğu xalqı öysün, qələminə qüvvət, Ata! Şair bu qoşa çayları "Bir cüt qaranquş"a, "bir cüt sevgili"yə bənzədir və onun nəzərində "bu çaylar bir -birinin dilini bilir". Dağ kimi türk xalqlarında su da etiqad olunan, tapınılan varlıq olduğunu şair gözəl bildiyindən türkün suya bağlılığını da məhəbbətlə tərənnüm edir.
Könülisidici misralarla, şirin bir doğmalıqla vəsf edir. Əski dünyası birliyi sevib, öz yurdunun, özününkülərin qayğısına qalıb, ağıllıları birlikdə olub, dəlisovlarının gücünü, təpərini xalq millət naminə vuruşa yönəldib, birləşiblər, xoşluqla, boşluqla, çəkişə-çəkişə, bərkiyiblər. Dünyaya 197 Hun imperiyasını, Osmanlı imperiyasını, Böyük Daşqın dövrünə qədər mövcud olan şumer dünyasının da izlərini qoyublar. Bəşəriyyət bu həqiqətə göz yuma bilməz. İndiki türk dünyasının ulu əcdadları olan şumerlərin Kramerin dediyi kimi "Tarix şumerlərdən başlayır" bir tədqiqatçı, tanınmış alimin gəldiyi tədqiqat işlərinin nəticəsi kimi sübut etdiyi bu həqiqət nə qədər ört-basdır edilməyə çalışılsa da, Günəşin nə qədər üstünü qara buludlar örtməyə çalışsa da, o günəş doğan kimi bu həqiqət də həmişə hansı yollla olur -olsun həqiqət kimi qəbul edilir. Və bütün dünya xalqları kimi türk xalqları da müasir sivilisasiyamızın sivil dövlətləri kimi öz adlarını bu dünyanın tarix kitabına yazıblar. Tarix isə pozulmazdır. Bütün bu yüksəkliklərə isə türkün türkə qayğısıyla əldə edilib. Bu qayğı çəkmək hissi onları birləşməyə, birliyə doğru getməyə, onu qoruyub saxlamaqla bir dövlət kimi formalaşmağa aparıb. Şairin tərənnüm etdiyi o suqovuşanlarda məskunlaşan türk xalqları məskunlaşdığı ərazini qorumağı, onu sevməyi, ilahiləşdirməyi bacardığından, əski vətən onqonu yaradıb. Türk xalqları yaşadıqları ərazini, yeri,
onun təbii
gözəlliklərini qiymətləndirməyi, ona itaət
etməyi, ona
xoşbəxtlik, firavanlıq gətirən çölləri, düzləri, çayları sevmək, bir-biriən yaxın dilibir xalqlarla ünsiyyət saxlamaq, çətin işlərini asanlaşdırmaq, dünyada insan kimi yaşamaq üçün birləşmək, 198 birlikdə olmaq qabiliyyəti aşılayıb. İnsan-türk övladı təbiətin möcüzələri fövqündə özünü tanıyıb, bütün canlılardan üstünlüyünü, qüdrətini duyub, insanlığa qiymət verməyə başlayıb. Yer üzünün əşrəfi insan onun nəzərində fövqaladə bir qüdrət sahibi kimi vəsf edilib. İnsanlıq qiymətini almağa başladıqca dünyada troya, səlib yürüşləri yavaş-yavaş da olsa azalmağa başlayıb. İnsan şüuru, düşüncəsi çox həlli olmayan məsələlri açıb. Bu yolda türkün də öz dəsti-xətti olub. İnsan məhəbbəti su, yurd, torpaq məhəbbətilə birləşib insanı ali varlıq edib. İnsan Su Allahını, yurd Tanrısını, Məhəbbət ilahəsini yaradıb, yaratdığında özünü tapıb, mifikləşdiridiyi bu inamın işığında elə köklənib ki, dünyaya Nizamilər, Füzulilər, Firdövsilər, Heredodlar, Aristotellər… verib. Və zaman keçdikcə hər bir xalq qadir olduğu işi görüb. İnsani duyğular üstündə köklənən türk dünyası ilkin dünyasıyla seçilib və bu seçimində bu gün də özünün ilkinliyini qoruyub saxlayır. F.Sadıq
bu günün
insanıdır, lakin
minilliklərdlən öncəki adət-ənənənin, məişətin, ona əziz olan bir inamın işığında kökləyir qələmini. Suya, torpağa bağlılıq bu gündə yaşayırsa, hardan gəlib bu silinməz əbədi qayda- qanunlar ki, adət-ənənələri, inamları belə qoruyub? Türk xalqlarında su, yerlə bağlı tanrılar, "vətən-yurd" məfhumu yaranan
formalaşan |