Ə. A.ƏLBƏndov

Maye  yanacaq. 

Təbii  maye  yanacağa  neft  daxildir.  Neft 

əsasən karbohidrogenlərin qarışığından ibarətdir. Neftin tərkibi-

nə həmçinin digər üzvi birləşmələr də daxildir. Heftin tərkibində 

az miqdar nəm və qeyri-üzvi qarışıqlar olur. Neftin xüsusi yan-

ma istiliyi kifayət qədər yüksək olub 40-46 MC/kq təşkil edir. 

Atmosfer  təzyiqində  300-360

0

S-yə  qədər  temperaturda 

neftin fraksiyalı distilləsindən benzin, kerosin və dizel yanacağı 

alınır (cəd. 13.3). Mazut adlanan qalan hissə sənaye sobalarında 

ya yanaçaq kimi istifadə edilir və ya vakum distilləsi (4-6 kPa) 

aparılır. Nəticədə yağ distillatları, parafin və qudron alınır. Nef-

tin  aşağı  temperaturda  qaynayan  fraksiyalarının  çıxımını  artır-

maq  üçün  onun  yüksək  temperaturda  qaynayan  fraksiyalarının 

iri  molekullu  birləşmələrini  parçalamaq  lazım  gəlir.  Bu  proses 

krekinq

  adlanır.  Krekinq  ağır  fraksiyaları  yüksək  temperatura 

qədər qızdırmaqla  (termiki krekinq) və  ya katalizatorun iştirakı 

ılə nisbətən aşağı temperaturlarda (katalitik krekinq) aparılır. 

Qaz yanacağı. 

Qaz yanacaqları bir neçə növə ayrılır. 

1.Təbii qaz. 85-95%-i metandan və digər karbohidrogenlər-

dən (əsasən C

2

-C

4

), karbon qazından, azotdan, təsirsiz qazlardan 

və digər komponentlərdən ibarətdir. 

2.Neft qazları. 40-80%-i metandan və digər karbohidrogen-

lərdən  (əsasən  C

2

-C

5

),  karbon  qazı,  azot  və  digər  qazlardan 

ibarət olur. 

3.Yüksək təzyiq (10-60MPa) altında olan və tərkibinə buxar 

şəklində benzin-kerosin fraksiyaları daxil olan qaz kondensatları 

qazı.  

4.Buzun  kristal  qəfəs  boşluqlarında  yerləşən  qaz  hidratları 

(klatratları). Klatratlarda olan qaz ehtiyatları sərbəst halda olan 

təbii qaz ehtiyatlarından çox olduğu hesab edilir. 

Təbii  qazların  yanma  istiliyi  31-38  MC/m

3

  təşkil  edir,  ya-

nacaq və kimyəvi xammal kimi tətbiq olunur. 

 

535

Cədvəl 13.3. Neftin distilləsi zamanı alınan karbohidrogen fraksiyaları 

 

*Benzin  fraksiyasını  35-100

0

S-də  qaynayan  (C

5

-C

8

)  və  80-180

0

S-də 

qaynayan (C

8

-C

12

: liqroin) fraksiyalarına ayırmaq olar. 

 

Yanacağın tətbiqi. 

Xalq təsərrüfatının elə bir sahəsi yoxdur 

ki, orada yanacaq tətbiq edilməsin.Yanacaq ən çox elektrik stan-

siyalarına, nəqliyyata, sənaye sobalarına və cihazlarına sərf olu-

nur.  Đstilik  elektrik  stansiyalarında  bərk  maye  və  qaz 

yanacağından  istifadə  olunur.  Elektrostansiyalarda  və  sənayedə 

istifadə olunan əsas maye yanacaq mazutdur. 

Avtonəqliyyatın,  lokomotivlərin,  təyyarələrin  və  gəmilərin 

daxili  yanma  mühərriklərində  yanacaq  kimi  benzin,  kerosin  və 

daha ağır fraksiyalardan istifadə olunur. 

Daxiliyanma  mühərrikinin  gücü  silindirdə  yanacaq-hava 

qarışığının sıxılma dərəcəsinin artması ilə artır. Yüksək dərəcədə 

sıxılmada yanma detonasiya ilə, yəni partlayışla baş verir. Bu isə 

mühərrikin  işinə  mənfi  təsir  göstərir.  Silindirdə  yanacaq-hava 

qarışığının sıxılma həddi yanacağın antidetonasiya davamlılığını 

xarakterizə  edən  oktan  ədədi  ilə  ölçülür.  Yanacaqda  aromatik 

Fraksiyal

ar 

Molekulda 

C-at. sayı 

Sıxlıq, 

q/sm

3 

Qay. temp. 

inter.-li, 

0

S 

Əsas tətbiq sahələri 

Qaz 

C

1

- C

5 

      - 

< 35 

Yanacaq; hidrogenin 

 alınması 

Benzin* 

C

5

-C

12 

0,7-0,78 

35-180 

Motor yanacağı 

Kerosin 

C

10

-C

16 

0,75-0,84 

160-250 

Yanacaq; həlledici 

Dizel 

yancağı 

C

12

-C

18 

0,8-0,86 

200-360 

Yanacaq 

 

Neft yağ- 

ları 

    C

16

   

və yuxarı 

 

0,85  və 

 yuxarı 

 

500-600 

Sürtkü; elektroizolya- 

siya; mexanizmlərin 

konservasiyası 

 

Parafin 

 

C

20

-C

35 

 

0,88-0,92 

 

   0-65 

(ərimə) 

Kağıza,  ağaca,  parçaya 

hopdurma; şamların 

hazırlanması 

və 

elektroizolyasiya üçün 

 sürtgü 

 

Qudron 

     C

35 

  

 və yuxarı 

 

0,95-1,0 

Özullü 

kütlə 

Sürtgülərin, bitumun 

 və neft koksunun  

alınması 

 

536

karbohidrogenlərin və tərkibində çoxlu sayda qısa yan zəncirləri 

olan doymuş karbohirogenlərin olması yanacaq-hava qarışığının 

detonasiya etmə qabiliyyətini azaldır. Yanacağın detonasiya qa-

biliyyəti  oktan  ədədlərinin  şərti  şkalası  ilə  müəyyən  edilir.  Bu 

şkalada yüksək sıxılmada detonasiya edən izooktanın 

 

CH

3                   

CH

3 

 

CH

3 

– C – CH

2 

– CH–CH

3

 

 

         CH

3

                                                                                           

 

 

oktan  ədədi  100,  hava  ilə  qarışığı  asan  detonasiya  edən  n-

heptanın CH

3

–CH

2

–CH

2

–CH

2

–CH

2

–CH

2

–CH

3 

oktan ədədi isə 0 

qəbul  edilir.  Đzooktanı  və  normal  heptanı  müxtəlif  nisbətlərdə 

qarışdırmaqla detonasiya ədədi 0-la 100  arasında  yerləşən istə-

nilən oktan  ədədinə malik  maye yanacaq almaq olar. Belə şka-

ladan  yanacağın  oktan  ədədinin  təyin  edilməsində  etalon  kimi 

istifadə olunur. 

Yanacağın  detonasiyasının  qarşısını  almaq  üçün  yanacağa 

zəncirvari yanma reaksiyalarında zəncirin qırılmasına köməklik 

göstərən  maddələr  əlavə  edilir.  Belə  maddələr  antidetanatorlar 

adlanır.  Antidetanator  kimi  adətən  qurğuşun-tetraetildən 

Pb(C

2

H

5

)

4

  istifadə  olunur.  Qeyd  edək  ki,  qurğuşun  və  onun 

birləşmələri zəhərlidir. Đş zonasında bu birləşmənin icazə verilən 

maksimal  qatılıq  həddi  5.10

-4 

mq/m

3

  hesab  edilir.  Benzin  yan-

dıqda qurğuşun birləşmələri avtonəqliyyatın işlənmiş qazlarının 

tərkib komponenti kimi ətraf mühitə daxil olur. 

tərkib komponenti kimi ətraf mühitə daxil olur. 

Oktan  ədədi  72(A-72),  76(A-76),  85(AĐ-93),  87(AĐ-95), 

89(AĐ-98)  olan  benzinlərdən  istifadə  olunur.  Bütün  benzinlər, 

xüsusən də etilləşmiş benzin zəhərlidir. 

Dizellərdə və qaz–turbin qurğularında dizel yanacaqlarından 

istifadə olunur.  Bu  yanacağa verilən tələbat onun asan alışaraq 

sakit  yanmasını  təmin  etməkdən  ibarətdir.  Doymuş  alfatik  və 

 

537

olefin karbohidrogenləri asan alışdığı halda, aromatik birləşmə-

lər  çətin  alışır.  Dizel  yanacağına  müxtəlif  aşqarlar:  antikor-

rozion,  antioksidləşdirici,  yanmanı  asanlaşdıran  (izopropil 

nitrit),  tüstüyə  qarşı  (asetonitril,  metilanilin)  və  s.  əlavə  edilir. 

Dizel yanacaqları zəhərlidir. 

 

13.5

 

SÜRTGÜ  MATERĐALLARININ  VƏ 

HĐDRAVLĐK  MAYELƏRĐN  KĐMYASI 

 

Sürtgü 

materialları. 

Sürtgü 

materialları 

motor, 

transmissiya,  turbin,  kompressor  və  cihaz  yağlarına

 ayrılır. Bu 

materiallar aşağıdakı tələbatlara cavab verməlidir:  

a) sürtünən səthlərdə etibarlı yağ pərdələrinin əmələ gəlməsi;  

b)  istiliyin  ötürülməsi  və  sürtünmə  zonasından  yeyilmə 

məhsullarının çıxarılması; 

c)  mühitin  zərərli  təsirindən  metalın  qorunması,  kimyəvi 

stabillik,  karroziya  aktivliyinin  olmaması,  minimal  zəhərliyə 

malik olması. 

  Đlkin xammaldan asılı olaraq sürtgü yağları neft, heyvani, 

bitki və sintetik yağlara ayrılır. Neft (mineral) yağlarını mazutun 

vakum  distilləsindən  (distilləyağları)  və  ya  qudronun  işlənmə-

sindən  (qalıq  yağları)  alırlar.  Distillə  yağları  yüksək  stabilliyə 

və yaxşı özüllük xassələrinə malik olurlar. Qalıq yağları isə yük-

sək  yağlama qabiliyyəti  ilə xarakterizə olunur. Onların qarışdı-

rılması müsbət keyfiyyətlərin birləşməsinə səbəb olur. 

  Mühərrik  yağları.  Mühərrikin  işləməsi  zamanı  yağın 

çirklənməsi  və  metalların  səthində  qalıqların  əmələ  gəlməsi  ilə 

nəticələnən müxtəlif kimyəvi proselər baş verir.  Đş zamanı me-

talların  yeyilmə  məhsulları  ilə  katalikləşən  karbohidrogenlərin 

karbon  turşularına  və  ya  oksiturşulara  oksidləşməsi  prosesləri 

baş verir. Yan zəncirsiz aromatik karbohidrogenlər oksidləşmə-

yə qarşı çox davamlı olurlar. Yağların oksidləşməsini minimum-

laşdırmaq üçün onların tərkibinə müəyyən aşqarlar əlavə edilir. 

Yağın tərkibində suyun, üzvi turşuların və sərbəst oksigenin 

olması  metalların,  xüsusən  də  qurğuşunun  korroziyasına  səbəb 

 

538

olur.  Metalların  korroziyasının  qarşısını  almaq  üçün  yağın 

tərkibinə  korroziya  inqibitorları  əlavə  edilir  və  həmçinin  yağ 

qələvi ilə neytrallaşdırılır. Yağın sürtünmədən əmələ gələn  qa-

lıqları və yanıqları yuma qabiliyyətini artırmaq üçün onlara sa-

bun  kimi  təsir  göstərən  müəyyən  əlavələr,  məsələn, 

sulfoturşular, barium, kalsium duzları əlavə edilir. 

Motor  yağları  kimi  həmçinin  sintetik  yağlardan  da  istifadə 

olunur. Belə yağlara dikarbon turşularının mürəkkəb efirləri əsa-

sında  alınmış  poliefir,  dialkilbenzol,  polietilenqlikol  və 

fosforüzvi yağları daxildirlər. 

Poliefir  yağları

  oksidləşməyə  qarşı  yüksək  davamlılığı, 

korroziyaya  qarşı  inertliyi,  yaxşı  yağlama  və  özüllük  xassələri 

ilə  xarakterizə  olunurlar.  Aviasiya  mühərriklərində  tətbiq 

olunurlar. 

Dialkilbenzol  yağları

 aşağı temperaturlara və oksidləşməyə 

davamlı olurlar. Soyuq iqlim şəraitində tətbiq edilir. 

Transmissia

 yağları traktorların, avtomobillərin, lokomotiv-

lərin  ötürücü  hissələrinin  yağlanılmasında  tətbiq  edilir. 

Transmissia  yağları kimi qalıq  yağlarından, məsələn, niqroldan 

istifadə edilir. 

Bərk  sürtgü  materialları. 

Bərk  sürtgü  materialları  kimi 

laylı  quruluşa    malik    maddələrdən,  məsələn,  qrafitdən,    BN, 

MoS

2

 

və WS

2

, MoSe

2

, WSe

2

 və NbSe

2

-dən istifadə olunur. Bərk 

sürtgülər yüksək temperatur və təzyiqlərdə, aqressiv mühitlərdə 

işləyən sürtünmə qovşaqlarında tətbiq olunur. 

Soyuducu  mayelər.

  Soyuducu  mayelər  qızdırılmış  hissə-

lərdən,  məsələn,  daxili  yanma  mühərriklərindən  istiliyi  lazımı 

səviyyəyə endirmək üçün istifadə olunur. Belə  mayelər  yüksək 

istilik  tutumuna,  aşağı  donma  və  yüksək  qaynama  tempera-

turuna,  kimyəvi  və  fiziki  stabilliyə,  korroziyaya  inertliyi  ilə 

xarakterizə  olunurlar.  Soyuducu  mayelər  kimi  sudan,  neft  yağ-

larından, antifirizlərdən, yağların suda emulsiyalarından istifadə 

olunur. 

 

539

Antifiriz kimi ən çox etilenqlikolun suda məhlulundan isti-

fadə  olunur.  Tərkibində  kütlə  payı  ilə  66,7%  etilenqlikol  olan 

sulu  məhlul  -75

0

S-də  donur.  Yada  salaq  ki,  etilenqlikol  zəhər-

lidir.  Etilenqlikol  əsasında  hazırlanmış  antifirizlərə  antikorrozi-

yon əlavələr, məsələn, dekistrin (misi, alüminiumu korroziyadan 

qorumaq  üçün),  Na

2

HPO

4

  (çuqunu,  poladları  və  latunları  kor-

rozyadan  qorumaq  üçün)  və  natrium  molibdat  (sink  və  xrom 

örtüklərini qorumaq üçün) əlavə edilir. 

Kəsici  alətləri  yağlamaq  və  soyutmaq  üçün  yağın  suda 

emulsiyasından istifadə olunur. Emulqator olaraq karbon turşu-

larından  və  sulfoturşulardan,  stabilləşdirici  kimi  spirtdən  və 

digər əlavələrdən istifadə olunur. 

Hidravlik mayelər. 

Hidravlik mayelər hidravlik sistemlərdə 

mexaniki  enerjini  maye  faza  ilə  ötürən  işçi  maddə  rolunu 

oynayır.  Bu  mayelər  təyyarələrin,  ekskavatorların,  kranların, 

buldozerlərin hidroötürücülərində, avtomobillərin və traktorların 

tomoz sistemlərində tətbiq edilir. Belə mayelər yüksək kimyəvi 

və  fiziki  stabilliyə,  kimyəvi  və  korroziya  inertliyinə,  yüksək 

yanma və qaynama temperaturlarına, yaxşı yağlama xassələrinə 

malik olmaları ilə xarakterizə olunurlar. Bu mayelər 0,1-dən 50 

MPa  təzyiqdə  60

0

S-dən  +200

0

S  temperatur  rejimində  işləmə 

xassələrinə malikdir. Bəzi hidravlik mayelər su-qliserin və spirt-

qliserin, karboftorxloridlər əsasında hazırlanır. Tormoz mayeləri 

qlikollar  və  onların  efirləri,  spirt-gənəgərçək  yağı  əsasında 

hazırlanır.                                      

 

                        

 

540

On dördüncü fəsil 

 

 

 

ÜZVĐ  POLĐMER MATERĐALLAR 

 

 

Polimerlər  molekul  kütlələri  bir  neçə  mindən  tutmuş  mil-

yonlarla ölçülən yüksək molekullu birləşmələrdir. 

Polimer mole-

kulları  çox  sayda  təkrarlanan  hissələrdən  ibarətdir.  Yüksək 

molekul  kütlələrinə  malik  olduğundan  polimerlər  müəyyən  sə-

ciyyəvi  xassələrə  malik  olurlar.  Polimerlərlə  kiçik  molekullu 

birləşmələr arasında aralıq mövqe tutan birləşmələr qrupu oliqo-

merlər adlanır 

Polimerlər  qeyri-üzvi,  üzvi  və  elementüzvi  polimerlərə  ay-

rılır.  Üzvi  polimerlər  də  öz  növbəsində  təbii  və  sintetik  poli-

merlərə  təsnif  olunur.  Göstərilən  fəsildə  əsasən  üzvi  sintetik 

polimerlərlə tanış olacağıq. 

 

 

            

14.1. POLĐMERLƏRĐN ALINMA ÜSULLARI 

 

 

Polimerlər  polimerləşmə  və  ya  polikondensləşmə  metodları 

ilə alınır. 

Polimerləşmə.  Kiçik  molekullu  birləşmələrin  (monomerlə-

rin)  ardıcıl  birləşməsi  yolu  ilə  yüksəkmolekullu  birləşmələrin 

alınma reaksiyaları polimerləmə reaksiyaları adlanır.

 Monomer 

olaraq  tərkibində    çoxqat    rabitə  (C≡C,  C≡N,  C=C,  C=O, 

C=C=O, C=C–C=C, C=N) olan və ya tərkibində açılma qabiliy-

yətinə malik tsiklik qruplar olan birləşmələrdən istifadə olunur. 

Polimerləşmə  zamanı  çoxqat  rabitələrin  qırılması  və  ya 

tsikllərin açılması və qruplar arasında kimyəvi rabitələrin yaran-

ması makromolekulların əmələ gəlməsinə  səbəb olur.  

Məsələn: 

 

541

H

2

C 

CH

2 

 

n

CH

2

=CH

2

→[–CH

2

–CH

2

–]

n

;

        nCH

2

=CH→[–CH

2

–CH–]

n

; 

etilen               polietilen 

 

  

 

  

  n

RC≡N→[–C=

 

N–]n;    n                            → [–CH

2

–CH

2

O–]

n 

 

                                                 O 

nitril               polinitril                  etilenoksid                polietilenoksid 

 

                 

     

 

 nCH

2

=CCH

3

COOCH

3 

→  – CH

2

–C–   

 

        

metilmetakrilat 

                                                                    

n 

                                                             

                                                     polimetilmetakrilat 

 

           

n

H

2

C=CH–CH=CH

2 

→ [–CH

2

–CH=CH–CH

2

]

n

 

butadien                        polibutadien 

 

n

CH≡CH → [–CH=CH–]

n

 

asetilen              poliasetilen 

     

Polimerləşmədə eyni növ və ya müxtəlif növ monomerlər iş-

tirak edə bilər. Bu baxımdan polimerləşmə homopolimerləşmə-

yə (eyni növ monomer iştirak etdikdə) və sopolimerləşməyə (iki 

və daha çox monomer iştirak etdikdə) ayırılır. 

Polimerləşmə öz-özünə gedən prosesdir (∆H<0;∆G<0). An-

caq xarici təsirlər (inisatorların, katalizatorların iştitakı və s.) ol-

madıqda polimerləşmə adətən ləng  gedir. Polimerləşmə zəncir-

vari mexanizmlə baş verir. Aktiv hissəciklərin xarakterinə görə 

polimerləşmə radikal və ion polimerləşməyə ayrılır. 

C

6

H

5 

C

6

H

5 

R 

stirol 

polistirol 

COOCH

3 

CH

3 

 

542

t 

Radikal polimerləşmədə

 zəncirin yaranması  sərbəst radikal-

ların  əmələ  gəlməsi  hesabına  meydana  çıxır.  Sərbəst  radikallar 

müxtəlif təsirlərdən: istilik, fotokimyəvi, kimyəvi və s. təsirlər-

dən  əmələ  gələ  bilər.  Polimerləşmədə  insiator  kimi  ən  çox 

peroksidlərdən, tərkibində –N=N– funksional qrupu olan azobir-

ləşmələrdən və digər zəif rabitəli birləşmələrdən istifadə olunur. 

Misal olaraq insiator kimi benzoil peroksidin iştirakı ilə vinilx-

loridin radikal polimerləşmənin sxemini göstərək. 

Đlkin olaraq benzoil peroksiddən radikallar əmələ gəlir: 

       

          (C

6

H

5

COO)

2  

→

   

2C

6

H

5

COO

*

 (R

*

) 

 

Əmələgələn  radikal  monomerlə  (vinilxloridlə)  qarşılıqlı  tə-

sirdə  olub  qoşalaşmamış  elektrona  malık  yeni  radikalın  əmələ 

gəlməsinə səbəb olur: 

 

  R

*

+ CH

2

 = CHCl→ RCH

2 

– CHCl*      

(zəncirin yaranması) 

 

Sonra  göstərilən  sxemə  uyğun  olaraq  zəncirin  böyuməsı 

davam edir:  

 

 RCH

2 

– CHCl* + CH

2

= CHCl → RCH

2 

– CHCl – CH

2 

– CHCl* və s.

 

                                                          (zəncirin davam etməsi) 

   

Hər dəfə birləşmə zamanı ikiqat rabitənin bir elektronu sər-

bəst  radikalın  elektronu  ilə  elektron  cütü  yaradır  (kovalent  ra-

bitə), ikinci elektron isə sərbəst (qoşalaşmamış) qalır və yenidən 

monomer  molekulunda  ikiqat  rabitəyə  birləşə  bilər.  Beləliklə, 

kiçik zaman intervalında böyüməkdə olan zəncirə çoxlu mono-

mer  molekulları  birləşə  bilir  və  nəticədə  makroradikal  əmələ 

gəlir. 

Makroradikal digər sərbəst radikalla və ya həlledici moleku-

lu ilə toqquşduqda zəncirin qırılması baş verir: 

 

                  R–(CH

2

–CHCl)

n

* 

+ 

*

(ClCH–CH

2

)

m

–R 

 

→ 

 

543

                →  R–(CH

2

–CHCl)

n

–(ClCH–CH

2

)

m

 –R 

 

Əmələ  gələn  polimer  makromolekulu  reaksiyanın  sonrakı 

inkişafında  iştirak  etmək  qabiliyyətini  itirmiş  olur.  Đnsiatorun 

qalığı uc qrupları şəklındə polimerin tərkibinə daxil olur. 

Bir çox mühüm polimerlərin: polixlorvinilin

[–CH

2

–CHCl–]

n

,

 

polivinilasetatın 

[–CH

2

–CH(OCOCH

3

)–]

n

,  poliakrilatın  [–CH

2

–

C(CH

3

)COOR)–]

n

,

  polietilenin 

[–CH

2

–CH

2

–]

n

,

  polidienlərin 

[–

CH

2

–C(R)=CH–CH

2

–]

n

, polistirolun [

–CH

2

–CH(C

6

H

5

)–

]

n

 sənayedə 

alınması radikal polimerləşməyə əsaslanır.   

Đon  polimerləşmə

  də  həmçinin  aktiv  mərkəzlərin  əmələ 

gəlməsi, zəncirin böyüməsı və qırılması sxemı ilə baş verir. Bu 

halda  aktiv  mərkəzlər  rolunu  kation  və  anionlar  yerinə  yetirir. 

Buna  uyğun  olaraq  ion  polimerləşmə  kation  və  anion  polimer-

ləşməyə ayrılır.

 

K  a  t  i  o  n  polimerləşmədə  inisiator  rolunu 

elektronoakseptor  birləşmələr,  o  cümlədən  protonlu  turşular 

(H

2

SO

4

,  HCl),

  qeyri-üzvi  aproton  turşular 

(SnCl

2

,  TıCl

4

,  AlCl

3

),

 

metalüzvi birləşmələr 

Al(C

2

H

5

)

3

 və s. oynaya bilər. 

A  n  i  o  n  polimerləşmədə  insiator  kimi  elektronodonor 

maddələrdən, o cümlədən qələvi və qələvi-torpaq metallarından,  

qələvi-metal alkoholyatlardan və s. istifadə edilir. 

Đon polimerləşmədə zəncirin böyüməsini aşağıdakı sxemlər-

lə göstərmək olar: 

a) 

kation polimerləşmə: 

 

                                 M

n

+

 + M → M

+

n+1

 

 

b) 

anion polimerləşmə: 

 

                                  M

n

 + M → M

n+1

 

 

Misal  olaraq  izobutilenin  insiator  olaraq  AlCl

3 

və  H

2

O 

iştirakı ilə polimerləşməsini çxematik göstərək: 

-

-

 

544

CH

3 

CH

3 

CH

3 

CH

3 

+ 

CH

3 

CH

3 

+ 

CH

3 

CH

3 

CH

2 

CH

3 

CH

3 

CH

3 

CH

3 

X

- 

+ 

C 

X

-

     və s. 

+ 

+ 

      

                 AlCl

3

 + H

2

O      H

+

[AlOHCl

3

]

- 

 

Alinan  kompleksi 

H

+

X

-

  şəklində  göstərsək  polimerləşmə 

zəncirinin yaranmasını aşağıdakı kimi təsvir edə bilərik:  

 

 

 

 H

2

C=C              +  H

+

X

- 

→ H

3

C–C               X

-

    

 

 

Əmələ  gələn  kompleks  kation  əks  ionla 

X

-

  zəncirin  böyü-

məsini təmin edən makroion əmələ gətirir: 

 

 

              H

2

C–C

                    +  

H

2

C = C

             →   

 

  

               

            →   H

3

C   

      

 

 

Đon  polimerləşmə  metodundan  poliizobutilenin 

[–CH

2

–

(CH

3

)

2

–]

n

, 

poliformaldehidin 

[–CH

2

O]

n

,

  poliamidlərin,  məsələn, 

kapronun 

[NH––(CH

2

)

5

–CO–

]

n

,  sintetik  kauçukların,  məsələn, 

butadien kauçukunun 

[–CH

2

–CH=CH–CH

2

–]

n

 

alınmasında istifadə 

olunur. 

Polimerlərin  təqribən  ¾  hissəsi  polimerləşmə  metodu  ilə 

alınır.