Ə. Q. Abbasov

...
;
;
;
.
.
.
0
0
0
U
U
U
U
U
U
U
U
U
c
y
c
b
y
b
a
y
a






     (1.3) 
burada – U
0
 – yerdəyişmiş neytralın gərginliyidir və aşağıdakı 
düsturdan hesablanır. 


c
b
adam
a
c
c
b
b
adam
a
a
Y
Y
g
Y
Y
U
Y
U
g
Y
U
U







0
                     (1.4) 
Fərz olunur ki, faz gərginlikləri simmetrikdir və A 
fazasının gərginliyi (U
a
) həqiqi ox istiqamətindədir. Onda 
aşağıdakı ifadəni alarıq: 
2
a
U
U
U
U
Ф
b
Ф
a



;
  və   
a
U
U
Ф
c


            (1.5) 
Burada  U  –  mənbənin  faz  gərginliyi,  a  –  faz  vurğu 
ədədidir və aşağıdakı düsturdan hesablanır: 
2
3
2
1
3
2
j
a
j







   və 
2
3
2
1
3
4
2
j
a
j






 
Faz gərginliklərinin qiymətlərini (1.4)-də yerinə yazsaq. 
   
c
b
adam
a
c
b
adam
a
c
Y
Y
g
Y
QY
Y
Q
g
Y
U
U







2

                     (1.6) 
 alarıq. 
Adam fazaya toxunduqda, ondan axan cərəyan  


adam
af
adam
g
U
U
I
0


                        (1.7) 
(1.7)  düsturunda  (1.6)  U
0
  –ın  qiymətini  yerinə  yazsaq  və  U
af
 
yerinə onun modulu U
Ф
 yazsaq, alarıq. 

---

48 
 




c
b
a
adam
c
b
adam
adam
Y
Y
Y
g
a
Y
a
Y
g
U
I








1
1
2

                 (1.8) 
(1.8) düsturunda faz vurğu ədədini nəzərə alsaq, 
y
g
y
g
U
I
adam
adam
adam
3
3




                        (1.9) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 8. Naqillərin yerə nəzərən izolyasiyasının aktiv 
keçiriciliyini və tutumunu nəzərə almaqla üçfazlı şəbəkəyə adamın 
toxunma sxemləri: a- izoləedici sxem; b-yerdəyişmənin ekvivalent 
sxemi; v –tam hesabat müqavimətinin təyini sxemi. 
 
Keçiriciklərin  müqavimətlə    (Z=1/Y
1
)  və  r
adam
  =  1/g
adam
  işarə 
etsək  

---

49 
 
   
2
3
3


adam
adam
r
U
I

                               (1.10) 
alarıq. 
Burada  
ekv
ekv
jX
r
r


  (şəkil 8, v) 
1000V-dan  yuxarı  gərginlikli  (məsələn,  6,  10,  35  kV) 
şəbəkələrdə  faz  izolyasiyasının  aktiv  müqaviməti  yüksək 
olduğundan, adamın bədənindən keçən cərəyan hesablandıqda, 
izolyasiyanın  aktiv  keçiriciliyini  nəzərdən    atmaq  olar  (şəkil 
9). 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 9. İzolə olunmuş neytrala malik, izolyasiyanın 
müqavimətini nəzərə almadan, ancaq yerə nəzərən naqillərin 
tutumu böyük olan halda adamın üçfazlı şəbəkəyə toxunma sxemi. 
 
Fazların  tutumları  bərabər  (C
a
=C
b
=C
c
)  olduğunu, 
həmçinin  onların  keçiricikləridə  eyni  (b
a
=b
b
=b
b
)  olduğunu 
nəzərə alsaq, digər tərəfdən 
jb
Y
g
iz


,
0
 və 
jx
r


 olduğundan 
adamın birqütblü cərəyan keçirən hissələrə toxunması zamanı, 
onun bədənindən axan cərəyan 
jx
r
U
I
adam
adam


3
3
 və ya 

---

50 
 


1
9
3
3
3
2
2
2
2




C
r
C
U
x
r
U
I
adam
adam
adam


   (1.11) 
düsturdan hesablanır. 
Sonuncu  ifadədən  görünür  ki,  fazaların  yerə  nəzərən 
tutumu artdıqca adamın bədənindən axan cərəyanın da qiyməti 
çox  olur.  1000V-a  qədər  gərginlikli  və  neytralı  izoləedilmiş 
şəbəkələrə bəzi müəssisələrdə rast gəlmək olur. 
Elektrotexniki  quruluşların  qaydalarına  görə  normal 
gərginliyi  500  və  600  V  olan  bütün  qurğularda  qida 
mənbəyinin neytralı izolə olunmalıdır. İzolə olunmuş neytrala 
malik şəbəkələrdə, şəbəkə izolyasiyası tələb olunan səviyyədə 
olmalı  və  ona  daimi  nəzarət  göstərilməlidir,  eləcə  də  əriyən 
qoruyucuların bütövlüyü yoxlanmalıdır. Yerə qapanma halları 
tezliklə tapılmalı və aradan götürülməlidir. 
Əriyən  qoruyucular,  ikinci  pillə  şəbəkəsini  mühafizə 
edən  cihaz  olub,  dolaqlar  (birinci  və  ikinci  tərəf)  arası 
izolyasiya  zədə  aldıqda  transformatorun  birinci  tərəf  yüksək 
gərginliyinin ikinci tərəfə keçməsinin qarşısı alır. 
Əriyən  qoruyucu,  qığılcım  boşaldıcı  tipdə  olub,  iki 
müstəvi  elektrodlar  arasında  4  deşiyə  malik  və  qalınlığı  0,2 
mm  olan  slüda  plastikası  yerləşdirilmiş  olur.  Elektrodlardan 
biri, neytralla və ya ikinci dolağın fazasına, ikinci isə verilmiş 
stansiyanın stasionar torpaqlayıcısına birləşdirilir (şəkil 10). 
Təhlükəli böyük gərginlikdə (500V və yuxarı), qığılcım 
məsafəsi deşilir və elektrik qövsü vasitəsilə ikinci tərəf dolağı 
yerlə  qapanır.  Beləliklə,  birinci  tərəf  gərginliyinin  (yüksək), 
alçaq gərginlikli şəbəkəyə paylanmasının qarşısı alınır. 
 
 

---

51