E-univer adti uz/ Мavzu: Qon ketish. Tromboz. Emboliya. Infarkt. Shok
Yüklə 291,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
TROMBOZ- tomirlar va yurak bo’shlig’ida qonning yoki limfaning xayot davomida ivib qolishidir. Ayni vaqtda xosil bo’ladigan qon yoki limfa laxtasi tromb deb ataladi. Qonning ivishi organizmdagi juda muxim fiziologik va moslashtiruvchi jarayonidir. Neyrogumoral omillarning boshqaruvi ostida qon ivishida ishtirok etuvchi sistemalar o’zaro ta’sir qilishi - aylanib yurgan qon yoki limfaning suyuq xolatda saqlanishini ta’minlab beradi, patologiyada o’zaro ta’sir buziladi. Qon ivishi fermentativ autokatalitik jarayon bo’lib, 4-ta bosqichda rivojlanadi. I-bosqichda -trombositlarni lipidli tromboplasik omili, plazma tromboqinazasi va parchalanayotgan to’qima hujayralaridan plazma va to’qimaning aktiv tromboqinazasi (tromboplasin) xosil bo’ladi. Tromboqinaza xosil bo’lishini plazmadagi bir qancha omillar (IV omil--kalsiy to’zlari, V-omil - akselirin, VII omil - konvertin, VIII omil - antigemofil globulin va IX - omillar) stimullab turadi (sxema -4).
bo’lishida - protrombinning trombinga aylanishini kuchaytiradigan kalsiy to’zlari (IV - omil), vitamin K, shuningdek V – omil (akselerin) va VII - omil (konvertin) katta rol o’ynaydi deb xisoblanadi. Sh-bosqichda - xususiy enzim – trombin fibrinogenni fibringa aylantiradi, bu qon laxtasi xosil bo’lishi bilan ta’riflanadi. (koagulyatsiya). IV –bosqichda - fibrinni keyingi o’zgarishlarga uchrashini o’z ichiga oladi. Trombozning sababi qonni ivitadigan umumiy sistema vazifalarini neyrogumoral boshqariluvi izdan chiqishi munosabati bilan buzilishidir. Turli infeksiyalar va intoksikatsiyalarda, tashrixlardan keyin (posoperasion tromblar), endoteliyning butunligi buzilganida, tomirlar devori va endokard yallig’langanida, qon oqishi sekinlashib qolganida, plazmadagi qon oqsillari tarkibi o’zgarganda yoki trombositlar soni
ko’payib ketganida, organizm reaktivligi o’zgarganida, tomirlar qisilishga moyil bo’lganida va o’pka xamda taloqning antikoagulyasion funksiyasi susayganida tromboz kelib chiqadi.
buzilishi va tomirlarni spazmlarga moyil bo’lishi, qondagi ivituvchi va ivishga qarshi ta’sir ko’rsatuvchi sistemalar o’zaro ta’sirini izdan chiqishi, qon sifatini o’zgarishi, infeksiya va shuning munosabati bilan organizm reaktivligini o’zgarib qolishi, umumiy moddalar almashinuvining buzilishi, Kasalning yoshi, qon oqishining o’zgarishiga sabab bo’ladigan yurak-tomirlar Kasalliklari kiradi. Maxalliy shart - sharoitlar jumlasiga tomir devori (endoteliy, intima) butunligini buzilishi, a’zo va sistemalarda qon aylanishini sekinlashib qolishi va izdan chiqishini kiritish kerak. Trombozni patogenezi. Endoteliyning ko’chib tushishi va xalok bo’lishi qon oqimidagi trombositlarni shikas etgan joyga yopishib qolishiga va ulardan tromboplasin ajralib chiqib, trombin xosil bo’lishiga yo’l ochadi. Shikas etgan joyda qon girdoblanib va noto’g’ri oqadigan bo’lsa (masalan: aterosklerozda intima sirti notekis bo’lib qolganligida), shu jarayonning hammasi tezlashadi. Qon oqishining sekinlashuvi tromboz uchun zarur shart - sharoitdir, chunki bunda shikas etgan intimaga trombositlar cho’kib qolishi uchun hammadan qulay sharoitlar paydo bo’ladi. Shuning uchun tromblarning kelib
Trombning xosil bo’lishi 4-ta ketma-ket keluvchi bosqichdan iborat. 1.trombositlarni agglyutinasiyasi (bir-biriga yopishib qolishi), tomir devoriga yopishib qolishi (adgeziya). 2.fibrinogenni koagulyatsiyasi va fibrin iplarini xosil bo’lishi. 3.eritrositlarni agglyutinasiyasi. 4.plazma oqsillari cho’kmasini presipitasiyasi. Tromb tomir devorini qaysi joyida xosil bo’lsa, odatda o’sha joyga yopishgan bo’ladi. Tromb yuzasi, notekis, qat - qat buklangandir. Bu bir-biriga yopishib qoladigan trombositlarni bir maromda cho’kib tushishini va ular emirilganidan keyin qon oqib turgani xolda fibrin iplarini usib borishini aks ettiradi. Trombni xosil qiladigan elementlarni nisbatan xar xil bo’lishi mumkin. Ba’zi xollarda (tromb esa-sekin xosil bo’lib, qon tez oqib turgan bo’lsa) tromb asosan trombositlar, fibrin va leykositlardan tashkil topgan bo’ladi. Bunday tromb o’zining ranggiga yarasha oq yoki qat - qat tromb deb ataladi. Boshqa xollarda (qon sekin oqib turgani xolda tromb tez xosil bo’lgan bo’lsa), trombda trombositlar bilan fibrindan tashqari bir talay eritrositlar bo’ladi va bunday tromb
Tromb ko’pincha sirtdan xam, kesib ko’rilganda xam ola - bula bo’lib ko’zga tashlanadi, ya’ni uni tashkil etuvchi hamma elementlar bir tekis tarqalgan bo’ladi, bunday tromb aralash tromb deb ataladi. Ba’zan kapillyarlar, arteriolalar va venulalarda eritrositlar va trombositlar agglyutinasiyalanib bir jinsli gialinsimon massani xosil qiladi (gialin tromblar). Uni ba’zi intoksikatsiyalarda, badan kuyganida, to’g’ri kelmaydigan qon quyilganida barqaror staz asorati sifatida uchraydi. Klinik belgilarning ba’zi xususiyatlariga qarab migrasiya qilib turadigan tromblar, ya’ni qoni ivishga juda moyil odamlar organizmning turli bo’limlarida xosil bo’lgan tromblar tafovut qilinadi. Yurak faoliyatini susayib qolganligi tufayli paydo bo’ladigan tromblar qon dimlanishga aloqador yoki marantik tromblar, deb anevrizmalarda xosil bo’ladigan tromblar dilyatasion tromblar deb ataladi. Tromb xosil bo’lishi bilan bir vaqtda vena yoki arteriyalar yallig’lanadigan bo’lsa, bunga tromboflebit yoki trombarteriit deyiladi. Yurakning klapani va devorga yaqin endokardining yallig’lanishi tromboendokardit deb ataladi. Chap bo’lma devorida yurak mitral porogida kelib chiqadigan tromblar yurak devoridan o’silib bo’lma bo’shlig’ida erqin turishi mumkin. Qon xarakati tufayli ular go’yo silliqlanib, dumaloq shaklga kiradi va sharsimon tromblar deb nomlanadi. Usayotgan trombda bir nechta qismlar tafovut qilinadi. Chunonchi, trombning boshchasi va tana bilan dumdan tashkil topgan o’qi tafovut qilinadi. Tromb boshchasi - trombning boshlang’ich va dastlabki qismi, birlamchi tromb bo’lib, trombositlardan va leykositlardan, xamda oz miqdori eritrositlar ilashib turgan fibrin iplaridan tashkil topgandir, u tomir devoriga maxkam yopishib turadi. Tromb boshchasi odatda oq rangda bo’ladi. Trombning tanasi aralash ko’rinishida bo’lib, u xam tomir devoriga yopishgan bo’ladi, tromb boshchasiga qaraganda kuchsizroq yopishib turadi va nixoyat, tromb dumi tomir yo’lida erqin yotadi. Odatda u qizil bo’lib, tanasidan oson uzilib chiqishi va embolga aylanishi mumkin. Tromblar tomir devori bo’ylab joy olishi va tomir yo’lining bir qismini ochiq qoldirishi mumkin, bunday tromblar devor oldi tromblari deb ataladi. Tromb tomir yo’lini butunlay bekitib qo’yadigan bo’lsa, bunga bekitib qo’yadigan yoki obto’rasiyalaydigan tromb deyiladi. Devor oldi tromblari odatda yurakda, masalan, endokardda, yurak bo’lmasi quloqlarida yoki yurak qopqoqlaridagi trabeqo’lalar orasida, yirik tomirlarida, aterosklerotik pilakchalarda, yirik venalar yallig’langanida shu venalarda, yurak va tomirlar devorlari anevrizmasida topiladi. . Yüklə 291,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|