Editörler Prof. Dr. Şeref Sağıroğlu Prof. Dr. Mustafa Alkan Sağıroğlu / Alkan grafik

4.4.3. Farkındalık Modelleri
Kavramsal modeller gerçek dünyada karşılaşılan olay ve durum-
ların basit ve sadeleştirilmiş, bilimsel bilgilerle tutarlı, kesin ve ta-
mamlanmış gösterimleridir. Kavramsal model bir başka deyişle 
gerçek nesne, durum ya da olayların basitleştirilmiş gösterimleri-
dir [47]. Genellikle kavramsal model araştırmacılar, öğretmenler, 
mühendisler gibi gruplar tarafından anlamayı kolaylaştırma veya 
dünyadaki sistemleri ya da olayların durumlarını öğretmeyi amaç-
lar. Kavramsal modelleme çalışmalarının çıktısı genelde rasyonel 
ya da diğer mantıksal modellere dönüştürülebilen diyagramlardır 
[48]. Kavramsal modelin doğruluk ve yeterliliği insanların ortak an-
layışını ne kadar iyi arttırabildiğine bağlıdır [49]. Kavramsal model-
lerin oluşturulması ve kişiler tarafından kavranabilmesi için bilgi 
birikimi belirleyici faktördür. Picasso’nun Guernica adlı eserini ilk 
kez gören kişiler tablo üzerinde bıçaklar, gözler, kafalar görecektir 
ancak tablo herhangi bir anlam ifade etmeyecektir. Ancak tablonun 
İspanya Sivil Savaşı’nı anlattığını bilen kişiler için bu imgeler çok 
daha anlamlı gelecektir [47]. Benzer şekilde kavramsal modellerin 
ortaya konulması ve anlaşılması için modeli oluşturan adımlara, 
nesnelere ilişkin bilgi sahibi olunması gerekmektedir. 
Bilgi güvenliği farkındalığının kavramsal olarak modellenmesine 
yönelik literatürde teknolojik önlemlere kıyasla çok daha az sayıda 
çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar incelendiğinde Kritzinger ve 
Smith [50] kurum çalışanlarının bilgi güvenliği seviyelerini geliştire-
bilmek amacıyla çok boyutlu ISRA (Information Security Retrieval 
and Awareness) modelini ortaya koymuştur. ISRA modeli teknik 
olmayan bilgi güvenliği konuları, BT yetki seviyeleri ve bilgi güven-
liği dokümanları olarak 3 boyuttan oluşmaktadır. Model özellikle 

---

S İ B E R G Ü V E N L İ K FA R K I N D A L I Ğ I , FA R K I N D A L I K Ö L Ç Ü M Y Ö N T E M V E M O D E L L E R İ
131
öne sürülen bilgi gövdesini şekillendiren teknolojik olmayan gü-
venlik üzerine odaklanmaktadır. Çünkü bu konular teknolojik bilgi 
güvenliği konularına kıyasla hep ihmal edilmektedir. Model en iyi 
uygulamalar ve üretilmiş bilgi güvenliği dokümanlarını da bütün-
leştiren bir yaklaşım sergilemektedir. 
Kritzinger ve Solms [51] özellikle ev kullanıcılarının farkındalığını 
arttırmayı amaçlamış, ev kullanıcılarının internete çıkmadan önce 
bilgi birikimlerini arttırmaya zorlayan E-Farkındalık Modelini (E-
FM) önermiştir. Model kullanıcıların güvenlik olayları, tehditler ve 
bu tehditlerden nasıl sakınılabileceğini daha iyi anlayarak güvende 
kalmalarını amaçlamaktadır. E-FM bilgi güvenliğine ilişkin içeriğin 
sunulduğu E-FM portalı ve zorlayıcı bileşen olarak belirtilen bilgile-
rin içselleştirilmesini içeren iki bileşenden oluşur. Bu modeli mev-
cut modellerden ayıran husus farkındalık içeriğinin anlaşılmasının 
zorunluluk olmasıdır. 
NIST 800-50’de ortaya konulan bilgi güvenliği öğretim modeli son 
kullanıcı ve kurum çalışanlarının dikkatinin güvenliğe yoğunlaştı-
rıldığı farkındalık ile başlar, ilgili ve gerekli güvenlik yetenekleri-
nin oluşturulmaya çalışıldığı uygulama aracılığıyla ilk iki adımda 
kazanılan bilgi ve yeteneklerin bütünleştirilerek tek bir ana bilgiye 
ulaşmayı amaçlayan öğretim adımına ulaşmayı amaçlar. Öğretim 
adımı güvenlik uzmanlarının vizyonlarına yön vermeyi ve proaktif 
önlemler almalarını sağlamaya çalışır. Tüm kullanıcıları kapsayan 
farkındalık eğitimi ile başlamaktadır, ancak seviye arttıkça kullanıcı 
profili de değişmektedir [52]. 
Shaw ve arkadaşları [53] tarafından bilgi zenginliğinin, bilgi güven-
liği farkındalığı üzerinde etkilerini araştırmak üzere yapılan çalış-
mada ortaya konulan araştırma modeli algılama, anlama ve tahmin 
etme olarak adlandırılan 3 farklı farkındalık seviyesi bulunmakta-
dır. Yapılan araştırma sonucunda algılama ve anlama seviyelerinde 
başarılı olan kullanıcıların tahmin etme seviyesinde daha başarılı 
oldukları ortaya konulmuştur. Çalışmada metin içerikle karşılaşan 
kullanıcıların algılama, çoklu ortam içerikleri ile karşılaşan kullanı-
cıların ise anlama ve tahmin etme seviyelerinde daha başarılı olduk-
ları tespit edilmiştir. 
Kritik altyapıların korunmasında işbirliğine yönelik bir farkındalık 
modeli geliştirmiştir. Bu model, Shaw ve Arkadaşlarının [54] ça-

---

S A L İ H E R D E M E R O L - Ş E R E F S A Ğ I R O Ğ L U
132
lışmasından uyarlanmış olup, farkındalık merdiveni önerilmiştir. 
Benzer şekilde algılama, anlama ve tahmin etme seviyelerinden 
oluşmaktadır. 
Bir diğer çalışmada [55]; Nedenli Eylem Teorisi (Reasoned Action),