Əhli Sünnə Vəl Cəmaat Sələfi Salihin Əqidəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Sufyan İbn Uyeynə - rahmətullahi aleyhi - Əbu Muhəmməd Sufyan İbn Uyeynə əl-Hiləlidir. Kufəlidir. Şəfii - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Əgər Məlik və Sufyan olmasaydı Hicazın elmi yox olardı”. İbn Vəhb - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “İbn Uyeynədən daha çox təfsiri yaxşı bilən bir kimsə tanımıram”. İmam Əhməd - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “İbn Uyeynədən daha çox Sünnəti bilən tanımıram”. H. 198-ci ildə Rəcəb ayının əvvələrində vəfat etmişdir 113 . Lələkai - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Bizə Ubeydullah İbn Muhəmməd İbn ət-Tuci xəbər verdi ki: Bizə Muhəmməd İbn İshaq İbn Abbad ət-Təmmar dedi ki: Bizə AbdulAziz İbn Muvaiyə dedi 113 İbn Həcər “Təhzibut Təhzib” 4/105, Şəzəratuz Zəhəbi” 1/354-355. 82 ki: Bizə Muhəmməd İbn AbdulCəbbar əs-Suləmi dedi ki: Bizə Bəkr İbn əl-Fərrac Əbu Ala dedi ki: Mən Sufyan İbn Uyeynənin - rahmətullahi aleyhi - belə dediyini dinlədim: Sünnətə uyğun etiqad on xüsusdur. Hər kimdə bu on xüsus olarsa o, sünnəti tamamlamış olar. Onlardan bir şeyi tərk edən isə Sünnəti tərk etmiş olar: Qədəri qəbul etmək, Əbu Bəkr və Ömərnu hamıdan önə keçirmək, Hovuz, Şəfaət. Mizan və Sıratı qəbul etmək. İman – söz və əməldir, Quran Allahın kəlamıdır, qəbr əzabı və qiyamət günü dirilmək haqdır, heç bir müsəlman haqqında (Cənnətlik və ya Cəhənnəmlik olduğu barəsində) qəti şəhadət etməyin”. Sufyan İbn Uyeynə, Bişr əl- Mərisinin Quranın məxluq olduğuna dair olan kitabını gördükdə dedi: “Bu Xristianların sözlərinə nə qədər də bənzəyir” 114 . Muhəmməd İbn İdris Əş-Şəfii - rahmətullahi-aleyhi - Əbu Abdullah Muhəmməd İbn İdris İbn əl-Abbas İbn Osman İbn Şəfii İbn əs-Saib İbn Ubeyd İbn Abd Yəzid İbn Hişam İbn AbdulMuttalib İbn AbdulManaf əl-Qureyşi əl-Məkki. Nəsli Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – nəsli ilə AbdulMənaf İbn Kusayda birləşməkdədir. İmam Şəfiinin babalarından Səid əl- Muttalibin anası Şifa bint Ərkam İbn Nadlə isə Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – babası AbdulMuttalibin qardaşı idi. Bundan başqa Şəfiinin babalarından Şafi İbn Said səhabə olduğu da söylənilir 115 . H. 150-ci ildə Qəzada (bəzi rəvayətlərə görə isə: Qəzadan 6 km aralıda yerləşən Əskələndə) dünyaya gəlmiş. Böyük İslam alimlərdən biridir. Məkkədə dövrünün ən məşhur alimləri olan Sufyan İbn Uyeynə, Fudeyl İbn İyad və s. dərs almışdır. İmam Məlikdən - rahmətullahi aleyhi - də dərslər almış və demişdir: «Allahın kitabından sonra ən faydalı kitab Məlik İbn Ənəsin kitabıdır». H. 204-cü ildə Misirdə dünyasını dəyişmişdir. 114 İbn Teymiyyə “Şərh Əsbəhaniyyə” s. 65. 115 İmam Zəhəbi «Siyer» 10/9. 83 Tövhid Barəsində Etiqadı Beyhəqi, ər-Rabi İbn Suleymandan, o da İmam Şəfiidən - rahmətullahi aleyhi - nəql edir ki: “Kim Allaha və ya Onun isimlərindən birinə and içər və andını pozarsa kəffarə verməsi lazımdır. Kim: Kəbənin haqqı üçün, atamın haqqı üçün, filankəsin və filankəsin haqqı üçün deyə Allahdan qeyrisinə and içər və andını pozarsa kəffarə verməsi lazım deyil. Həyatına and içmək də bu qəbildəndir. Beləsinin də kəffarə verməsi lazım deyildir. Allahdan qeyrisinə and içmək məkruhdur (haramdır). Peyğəmbər tərəfindən qadağan edilmişdir. İbn Ömər – radıyallahu anhu - rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: "Diqqət edin! Allah atalarınıza and içməyi qadağan edir. Kim and içərsə ya Allaha and içsin, ya da sussun" 116 . 117 İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - bunula Allahın İsimlərinin yaradılmış (məxluq) olmadığını vurğulamaq istəmişdir. Buna görə də kim Allahın adı ilə and içərsə sonra da andını pozarsa kəffarə ödəməlidir” 118 . İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Mənim izlədiyim Sünnət ilə gördüyüm və elm öyrəndiyim yoldaşlarım Sufyan, Məlik və s. Kimsələrin izlədikləri sünnət: Allahdan başqa ibadətə layiq haqq ilah olmadığıana, Muhəmmədin Allahın Rəsulu olduğuna şəhadəti iqrar etmək, Allahın göydə və Ərşi üzərində olduğuna və dilədiyi şəkildə yaatdıqlarına yaxınlaşdığına, Uca Allahın dünya səmasına dilədiyi şəkildə endiyinə inanmaqdır” 119 . 116 Fəthul-Bəri 11/ 530, Müslim 3/1266, 1646. 117 “Mənakibuş Şafii” 1/405, İbn Əbi Hatim “Adabuş Şafii” s. 193, Əbu Nuaym “Hilyə” 9/112- 113, Beyhəqi “Əsma” s. 255-256, Bəğavi “Şərhu Sunnə” 1/188, “Uluv” s. 121, “Muxtəsər Uluv” s. 77. 118 İbn Əbu Xatim “Ədəb əş-Şəfii” s. 193, Abu Nuaym “əl-Hilyə” 9/112-113, Beyhəqi “Sunnən Kubra” 10/28, “İsim” s. 225-226, Bəğavi “Şərh Sunnə” 1/188, Zəhəbi “Uluv” s. 121. 119 İbn Qeyyim “İctimaul Cuyuşil İslamiyyə” s. 165, İsbatu Sifətul Uluv s. 124, Məcmuul Fətava 4/181-183, Zəhəbi “Uluv” s. 120, “Muxtəsər Uluv” s. 176. 84 Zəhəbi “Siyer” adlı əsərində İmam Şəfiinin - rahmətullahi aleyhi - belə dediyini nəql edir: “Quranın söz açdığı və Sünnətdə varid olmuş (Allahın) sifətlərini qəbul edər və eyni zamanda Allahın zatı haqqında Təşbihin (bənzətmənin) mümkün olmadığı kimi (məxluqa) bənzətməni biz də qəbul etmərik. Çünki: “Onun heç bir bənzəri yoxdur. O, Eşidəndir, Görəndir”. (əş-Şura 11) 120 . İbn Əbdil Bərr, ər-Rabi İbn Suleymandan rəvayət edir ki, İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - Uca Allahın: “Xeyr, həmin gün onlarla Rəbbi arasına pərdə çəkiləcək!”. (əl-Mutaffifin 15) buyurduğu haqqında bunları deyərkən dinlədim: Bu buyurduqla Allah bizlərə qarşı pərdələnməyəcəyini, Ona baxacaq və Onu görməkdə hər hansı bir çətinliklə qarşılaşmayacaq bir topluluq olacağını bildirmişdir” 121 . Lələkai, ər-Rabi İbn Suleymandan rəvayət edir ki, mən Muhəmməd İbn İdris əş-Şəfiinin - rahmətullahi aleyhi - yanında idim. Ona (Misirin) Səid bölgəsindən: “Xeyr, həmin gün onlarla Rəbbi arasına pərdə çəkiləcək!”. (əl-Mutaffifin 15) ayəsilə bağlı bir məktub gəldi. İmam: “Onlara qəzəb edildiyi üçün (Rəbblərilə) aralarında pərdələnmiş olacaqlar. Bu Onun razı olacaq kimsələrin Onu görəcəklərinə dəlildir”. Ər-Rabi dedi: “Ey Abu Abdullah! Sən bu fikirdəsənmi?” dedim. İmam: “Bəli, mən bu etiqadımın Allaha bağlılığımın ifadəsi olan dinimin bir hissəsi olaraq görürəm” 122 . İbn Əbdil Bərr, əl-Carudidən 123 nəql edir ki, İmam Şəfiinin - rahmətullahi aleyhi - yanında İbrahim İbn İsmail İbn Uleyyənə 124 120 Siyer 20/341. 121 əl-İntiqa s. 79. 122 Lələkai “Şərhu Usuli Etiqadi” 2/506. 123 Musa İbn Əbul Caruddur. Nəvəvi - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Şəfiinin yoldaşlarından və ondan elm alan və rəvayət edən kimsələrdəndir”. İbn Hibətullah - rahmətullahi aleyhi - 85 barəsində söz açdılar: “Mən hər bir məslədə ona müxalifəm. Hətta Lə İləhə illəllah sözündə də belə. Mən onun dediyi kimi demirəm. Mən Musa - əleyhissəlam - ilə pərdə arxasından danışan Allahdan başqa ibadətə layiq heç bir ilah yoxdur deyirəm. O, isə pərdə arxasından Musaya - əleyhissəlam - yaratdığı bir kəlamı eşitdirən Allahdan başqa ibadətə layiq haqq ilah yoxdur deyir” 125 . Lələkai, ər-Rabi İbn Suleymandan rəvayət edir ki, İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - dedi: “Kim Qurana məxluqdur deyərsə kafir olar” 126 . Beyhəqi, Əbu Muhəmməd əz-Zubeyridən rəvayət edir ki, bir nəfər İmam Şəfiiyə - rahmətullahi aleyhi - dedi: “Mənə Quran barəsində xəbər ver. O, yaradandırmı?”. İmam: “Xeyr” dedi. Adam: “O, yaradılmışmıdır” dedi. İmam: “Xeyr” dedi. Adam: “O, yaradılmamışdır?” dedi. İmam: “Bəli” dedi. Adam: “Bəs onda onun yaradılmamış olduğunun dəlili nədir?” deyə soruşdu. İmam başını qaldıraraq dedi: “Sən Quranın Allahın kəlamı olduğunu qəbul edirsənmi?”. Adam: “Bəli” dedi. İmam: “Bu hal səndən öncədə dilə gətirilmişdir. Uca Allah buyurur: “Əgər (basqına uğrayan) müşriklərdən biri səndən aman istəsə, ona aman ver ki, Allah kəlamını (Quranı) dinləsin. Sonra (islamı qəbul etmədiyi təqdirdə) onu əmin olduğu (müşriklərin yaşadığı) yerə çatdır. Çünki onlar (haqqı) bilməyən bir tayfadır!”. (ət-Tövbə 6), “Və Allah Musa ilə sözlə (vasitəsiz) danışdı”. (ən-Nisa 164). Şəfii: “Sən Allahın əzəldən bəri var olduğunu və kəlamının da eyni şəkildə var olduğunu qəbul edirsənmi? Yoxsa Allahın əzəldən bəri var deyir ki: “Bu şəs Şəfii məzhəbinə uyğun Məkkədə fətva verirdi”. “Təhzibul Əsmə Vəl Luğət” 2/120, İbn Hibətullah “Tabaqatuş Şəfii” s. 29. 124 Zəhəbi - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Cəhmiyyəyə mənsub həlak olmuş birisidir. Quranın məxluq olduğunu söyləyənlərdəndir”. H. 218-də vəfat etmişdir. “Mizanul İtidal” 1/20, “Lisanul Mizan” 1/34-35. 125 əl-İntiqa s. 79, “Lisanul Mizan” 1/35. 126 Lələkai “Şərhu Usuli Etiqadi” 2/252. 86 olduğuna, lakin kəlamı yoxdur deyirsən” deyə soruşdu. Adam: “Xeyr, Allah vardı, kəlamı da vardı” dedi. Şəfii gülümsədi və dedi: “Ey Kufəlilər! Sizlər həqiqətən təhlükəli bir söz söyləyirsiniz. Çünki Allahın hər şeydən öncə var olduğuna, kəlamının da Onunla var olduğunu qəbul etdiyinizə görə kəlam Allahın özüdür, Allahdan ayrıdır, Allahdan başqadır və ya Ondan fərqlidir sözlərini haradan çıxardırsınız?”. Adam susdu və getdi” 127 . Əbu Talib əl-Uşarinin 128 rəvayəti ilə İmam Şəfiiyə - rahmətullahi aleyhi - nisbət edilən etiqada aid cüzdə bunları söyləyir: Əziz və Cəlil olan Allahın sifətləri və iman edilməsi lazım olan məsələlərə dair ona sual verildikdə dedi: “Uca və böyük olan Allahın İsim və Sifətləri vardır. Bunlar Allahın kitabında zikr edilmiş, Peyğəmbəri – sallallahu aleyhi və səlləm – bunları ümmətinə xəbər vermişdir. Qurani Kərimin bunları bildirdiyinə, Peyğəmbərdən – sallallahu aleyhi və səlləm – ədalətli şəxslərin (səhabələrin) rəvayət etdiyi sözlərinin səhih olduğuna dair əlində dəlil olan Allahın yaratdığı hər hansı bir kimsənin buna müxalif olması mümkün deyildir. Onun nəzdnində hüccət sabit olduqdan sonra buna müxalif olarsa o kimsə Allahı inkar etmiş bir kafirdir. Lakin xəbərin ona çatması, ona qarşı dəlilin sübutundan öncə isə bilmədiyinə görə üzürlü sayılır. Çünki belə bir bilik (Allahın İsim və Sifətləri) ağıl ilə, düşünmək ilə də idrak edilməz. Uca Allahın hər bir şeyi eşidən olduğuna, iki əlinin olduğuna dair buyurduqları da bu qəbildəndir: “Əksinə, Onun hər iki Əli açıqdır...”. (əl-Maidə 64). Sağ əlinin olduğuna: “...Göylər isə Onun sağ əli ilə büküləcəkdir...”. (əz-Zumər 67). Onun üzünün olduğuna: “Onun Üzündən başqa hər 127 “Mənakibuş Şafii” 407-408. 128 Muhəmməd İbn Əli əl-Uşari doğru sözlü və tanınan bir elm adamıdır. Şəfiidən “əl-İtiqad” cüzünü tək başına rəvayət etmişdir. Lakin bu Şəfii adına uydurulmuşdur. O, da yaxşı niyyətlə bunu nəql etmişdir. Bu açıqlamanı Zəhəbi “Mizan” 3/656 zikr etmişdir. Lakin bir çox Sələf imamları əqidə ilə bağlı məsələlərdə bu cüzə etimad etmişlər. İbn Qudamə “Sifətul Uluv” s. 124, İbn Əbi Yala “Tabaqat” 1/283, İbn Qeyyim “İctimaul Cuyuş” s. 165, Z əhəbi “Siyer” 10/79. 87 şey məhv olacaqdır”. (əl-Qasas 88). “Ancaq Rəbbinin əzəmətli və kəramətli Üzü əbədidir”. (ər-Rahmən 27). Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurduğu kimi Onun ayağı da vardır: Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «….Allah Cənnətə sən mənim rəhmətimsən, mən səninlə qullarımdan istədiyimə rəhmət edirəm». Cəhənnəmə də: «Sən mənim əzabımsan. Mən səninlə qullarımdan istədiyimə əzab edirəm. Hər birinizə dolusu qədər var. Amma Cəhənnəm dolmaq bilməz. Nəhayət Allah ayağını onun üzərinə qoyar, o da: Bəsdi, Bəsdi! Deyib Cəhənnəm dolar. (Cəhənnəmi doldurmaqla) Allah heç bir kəsə zülm etməz. Cənnətə gəlincə Allah onun boşluqlarını doldurmaq üçün bir neçə varlılıqlar yaradır» 129 . Ayrıca Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurduğu kimi Allah yolunda öldürülmüş kimsə barəsində buyurmuşdu: O, Allahın hüzuruna Allah ona güldüyü halda çıxar” 130 . Uca Allah Rəsulullahın – sallallahu aleyhi və səlləm – verdiyi xəbərə görə hər gecə dünya səmasına enər. Uca Allahın gözü Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurduğu kimi tək (kor) deyildir. Çünki o, Dəccəldən söz açarkən buyurdu: “Ənəs İbn Məlik - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Elə bir Peyğəmbər yoxdur ki, ümmətini yalançı, bir gözü kor Dəccəldən çəkindirməsin. Diqqət edin. Dəccəlin bir gözü kordur 131 . Sizin Rəbbiniz isə tək göz deyildir» 132 . Möminlər on dördüncü günü ayı gördükləri kimi Qiyamət günü gözləriylə Rəblərini görəcəklər. Uca Allahın Peyğəmbərinin buyurduğu kimi barmaqları vardır. Abdullah İbn Amr İbn əl-As - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və 129 Buxari, Müslim. 130 Buxari 2826, Müslim 1504, 1890. 131 Hədislərdə Dəccəlin sağ gözünün kor olduğu haqqında məlumatlar vardır. Lakin sol gözünün kor olması haqında da hədislər vardır. Sağ gözünün kor olduğu haqqında olan hədislər sənəd baxımından daha sağlamdır. 132 Buxari 7131,7408, Müslim 2933, Tirmizi 2245, Əbu Davud 4316, əl-Albani "Səhih Cəmius Sağir" 3402,5578,5789, "Şərh Əqidətul Təhaviyyə" s. 500. 88 səlləm – buyurdu: «Adəm oğullarının qəlbləri Rahmənin barmaqlarından iki barmağı arasında tək bir qəlb kimidir. Onları istədiyi kimi çevirir» 133 . Uca Allahın zatını, Rəsulunun – sallallahu aleyhi və səlləm – onu vəsf etdiyi sifətləri ağlla, idrak ilə qavranılması mükün deyildir. Bu xüsuslara dair xəbər çatmayan kimsə bunları bilmədiyinə görə təkfir edilməz. Şəriət xəbərlərini eşidən kimsə isə bunlara itaət etməsi və sanki Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – dilindən eşidiyi və gördüyü kimi bunlara şahidlik etməsi vacibdir. Bizlər də bu sifətləri qəbul etməklə bərabər Təşbih (bənzətməyi) də rədd edərik. Uca Allah da özü barəsində Təşbihi qəbul etməyərək buyurur: “Onun heç bir bənzəri yoxdur. O, Eşidəndir, Görəndir”. (əş-Şura 11) 134 . İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Özü özünü vəsf etdiyi kimi olan Allaha həmd olsun, yaratdıqlarının Onu vəsf etməsindən Uca olan Allaha həmd olsun” 135 . Qədər Barəsində Etiqadı Beyhəqi, ər-Rabi İbn Suleymandan rəvayət edir ki, İmam Şəfiidən - rahmətullahi aleyhi - Qədər barəsində sual verildikdə dedi: “Sənin dilədiyin olur, baxmayaraq ki, mən diləməmişdim. Sənin diləmədiyin isə olmaz, baxmayaraq ki, mən onu istəmişdim. Sən qullarını tanıyaraq yaratdın, gənci də, yaşlısı da elminə görə hərəkət edər. Birinə lütf (himayə) etdin, digərini köməksiz 133 Müslim 2654, Əhməd 2/168,173, Tirmizi 2140, İbn Məcə 3834, əl-Albani «Səhih Hədislər Silsiləsi» 1689, "Ziləlul Cənnə" 1/100,103,222, "Mişkət" 89,102, "Sahih Cəmius Sağir" 1685. Lakin bu o, demək deyil ki, Adəm övladının qəlbləri Allahın barmaqları ilə təmas edib (bitişib). 134 Muhəmməd əl-Xumeyyis deyir ki: “Mən bu etiqadi sözləri originaldan fotokpiya edilmiş və Hollandiyada Leyden Universitetində saxlanılmış nüsxədən sitat gətirirəm”. 135 “Risalə” s. 7-8. 89 buraxdın, Mənə yardım etdin, digərinə etmədin. Kimisi xöşbəxtdir, kimisi bədbəxt, kimiləri gözəl, kimiləri də çirkindir” 136 . İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Qulların diləməsi Uca Allaha aiddir. Aləmlərin Rəbbi olan Allah diləmədikcə onlar diləməzlər. İnsanlar öz əməllərini yaratmazlar. Onların əməlləri Uca Allahın yaratdıqları arasındadır. Qulların felləri Onun tərəfindən yaradılmışdır. Qədər xeyri və şərilə Allahdandır. Şübhəsiz qəbr əzabı haqdır, qəbirdə olanların sorğu-sual olunması haqdır, ölümdən sonra dirilmək haqdır, hesab olunmaq haqdır, Cənnət və Cəhənnəm haqdır və buna aid olan sünnətdə zikr edilən digər xüsuslar da haqdır” 137 . Lələkai, Muzənidən rəvayət edir ki, İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - dedi: “Qədəri nə deməkdir bilirsinizmi?”. Bu o, kəsdir ki: “Allah əməlləri yaratmamışdır ta ki, əməl baş verənə qədər” deyən kimsədir 138 . İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Rəsulullahın – sallallahu aleyhi və səlləm – haqlarında: “Bu ümmətin məcusiləridir” dediyi kimsələr Allah, günahlar icra olunana qədər bilməz deyən kimsələrdir” 139 . İbn Ömər - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Qədəriyyə bu ümmətin məcusiləridir. Xəstələnəcək olurlarsa onları ziyarətə getməyin, ölürlərsə cənazələrində iştirak etməyin» 140 . 136 Mənakibuş Şəfii 1/412-413, Lələkai “şərhu Usuli Etiqadi” 4/777. 137 Mənakibuş Şəfii 1/415. 138 “Şərhu Usuli Etiqadi” 4/776. 139 Mənakibuş Şəfii 1/413. 140 Əbu Davud «Aunul Məbud» 12/452, 4691, Həkim 1/85, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 5039, «Şərhu Təhaviyyə» s 273 həsən hədis. 90 Beyhəqi, Rabi İbn Süleymandan rəvayət edir ki, İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - Qədəriyyə mənsub bir kimsənin arxasında namaz qılmağı məkruh (haram) 141 görərdi” 142 . İman Barəsində Etiqadı İbn Əbdi Bərr, Rabidən rəvayət edir ki, İmam Şəfiinin - rahmətullahi aleyhi - belə dediyini dinlədim: “İman – söz, əməl və qəlb ilə etiqaddı. Allah: “Allah sizin imanınızı (bundan əvvəl Beytulmüqəddəsə üz tutaraq qıldığınız namazlarnızı) əvəzsis buraxmaz. (əl-Bəqərə 143) buyurduğuna diqqət etmirsinizmi? Burada məqsəd Beytul Məqdisə doğru qıldığınız namazlarınız puç olmayacaqdır. Beləliklə namaza iman adı verilmişdir. Namaz isə söz, əməl və bir etiqaddır” 143 . Beyhəqi, Rabi İbn Süleymandan rəvayət edir ki, İmam Şəfii - rahmətullahi aleyhi - dedi: “İman – söz və əməldir, artar və əskilər” 144 . Beyhəqi rəvayət edir ki, Əbu Muhəmməd əz-Zubeyri dedi ki, Bir nəfər İmama: “Allah dərgahında hansı əməl daha fəzilətlidir” deyə sual verdi. İmam: “O, olmadan heç bir əməlin qəbul olunmayacağı şey” deyə cavab verdi. Adam: “O, nədir?” dedi. İmam: “Ondan başqa ibadətə layiq heç bir İlah olmayan Allaha iman etmək, dərəcə etibarıyla əməllərin ən yüksəyi, mövqe etibarıyla ən şərəflisi, dəyər etibarıyla ən ucasıdır”. Adam: “Mənə 141 Burada məkruhdan qəsd edilən haramdır. Çünki: "Əgər bir kimsə qəbirə doğru namaz qılarsa namzını qılmış olur, lakin çox pis bir iş etmiş olur" sözü haram etdi mənasındadır. Quran üslubunda da pislik Seyyiə deməkdir. Allah uşaqlarınızı öldürməyi, zinaya yaxınlaşmağı, can almağı və s. şeyləri qadağan etdikdən sonra buyurur: "Bütün bunlar Rəbbinin dərgahında bəyənilməyən (məkruh), pis şeylərdir". (əl-İsra 23, 33, 36-38). 142 Mənakibuş Şəfii 1/413. 143 əl-İntiqa 82. 144 “Mənakibu əş-Şəfii” 1/387. 91 İman haqqında xəbər ver. O, söz və əməldirmi, yoxsa əməlsiz sözdən ibarətdir?” dedi. İmam: “İman Allah üçün bir əməldir, söz də bu əməlin bir parçasıdır”. Adam: “Mənə bunu açıqla ki, yaxşı başa düşüm?” dedi. İmam: “İmanın bir neçə halları, dərəcələri, şöbələri vardır. Bunların kimisi tam imandır, kamilliyə çatmışdır. Naqis iman vardır, hansıki naqis olduğu görüləcək şəkildə naqisdir. Bir də var üstün iman, xeyiri daima artan imandır”. Adam: “Tam olmayan İman artıb azalırmı?” dedi. İmam: “Bəli” dedi. Adam: “Bunun dəlili nədir” dedi. İmam: “Allah Adəm oğullarının əzaları üzərinə imanı fərz etdi və bunu əzalar arasında paylaşdırdı. Elə bir əza yoxdur ki, onun üzərində məsuliyyət düşsün digərinə isə yox. Bu əzalardan biri də onun anlayıb, qavradığı, bildiyi qəlbidir. O, bədənin (bütün əzaların) əmiridir. Bütün orqanlar onun əmrindədir. Digər əzaları isə: Gördüyü iki gözü, eşitdiyi qulaqları, tutduğu əlləri, yeridiyi ayaqları, əlaqə qurduğu cinsiyyət orqanı, danışdığı dili, üzünün olduğu başıdır. Bütün bu orqanların üzərlərinə düşən fərzlər ayrı-ayrıdır. Qəlbin üzərinə düşən fərz, dilin daşıdığı fərzdən, qulağın fərzi gözlərin fərzindən, əllərin fərzi ayaqların fərzindən, cinsiyyət orqanının üzərinə düşən fərz üzə düşən fərzdən ayrıdır. Allahın qəlbə fərz etdiyi iman: Allahdan başqa ibadətə layiq haqq ilah olmadığına, oxşarı, bənzəri və şərikinin olmadığına, Muhəmmədin onun qulu və Rəsulu olduğunu iqrar etmək, buna inanmaq, rıza və təslimiyyət göstərməkdir. Həmçinin Allah trəfindən göndərilən bütün Peyğəmbərləri və kitabları qəbul etməkdir. Allahın qəlbə fərz etdiyi iman və qəlbin əməli budur. “Qəlbi imanla sabit olduğu halda (küfr sözünü deməyə) məcbur edilən (dil ilə deyib ürəyində onu təsdiq etməyən) şəxs istisna olmaqla, hər kəs iman gətirdikdən sonra küfr etsə (onu ağır təhlükə gözləyir). Lakin qəlbən küfrə razı olanlara (qəlbində könüllü surətdə küfrə yer verənlərə) Allahın qəzəbi tutar və onlar şiddətli bir əzaba düçar olarlar!”. (ən-Nəhl 106). “O kəslər ki, Allaha iman gətirmiş və qəlbləri Allahı zikr etməklə aram tapmışdır. Bilin ki, 92 qəlblər (möminlərin ürəkləri) yalnız Allahı zikr etməklə aram tapar!”. (ər-Rəd 28). “Göylərdə və yerdə nə varsa, (hamısı) Allaha məxsusdur. Siz ürəyinizdə olanı zahirə çıxarsanız da, çıxarmasanız da, Allah ona müvafiq sizinlə haqq-hesab çəkər. (Allah) istədiyini bağışlar, istədiyinə də əzab verər. Allah hər şeyə qadirdir!”. (əl- Bəqərə 284). “Ey Elçi! Qəlbləri iman gətirmədiyi halda ağızları ilə: "İman gətirdik!"– deyən kimsələrdən...”. (əl-Maidə 41). Qəlbin imanı və əməli budur. İmanın başıda budur. Allahın dilə fərz etdiyi qəlbin qəbul etdiyi etiqadı söyləmək və ifadə etməkdir. “Deyin: "Biz Allaha iman gətirdik...”. (əl-Bəqərə 136). “...insanlara xoş söz söyləyin...”. (əl-Bəqərə 83). Allahın dilə fərz etdiyi bunlardır və bunlar dilin əməlidir. İmandan ona fərz olan qisimdir. Uca Allah qulağa Allahın haramlarını dinləməkdən uzaq olmağı qadağan etdiyi şeylərdən özünü qorumağı fərz etmişdir. “Allah Kitabda (Quranda) sizə nazil etmişdir (bildirmişdir) ki, Allahın ayələrini inkar edildiyini və onlara istehza olunduğunu eşitdiyiniz zaman müşriklər başqa bir söhbətə girişməyənə qədər onlarla bir yerdə əyləşməyin! Çünki o vaxt siz də onların tayı olarsınız. Həqiqətən, Allah münafiqlərin və kafirlərin hamısını Cəhənnəmdə bir yerdə toplayacaqdır!”. (ən-Nisa 140). Allah unutqanlığı burada istisna (üzürlü) etmişdir: “(Ya Rəsulum!) Ayələrimizi istehza edənləri gördüyün zaman onlar söhbəti dəyişənə qədər onlardan üz çevir. Əgər Şeytan (bu qadağan əmrini) sənə unutdursa, xatırlayandan sonra o zalım tayfa ilə bərabər oturma”. (əl-Ənam 68). “...Qullarımı müjdələ! O kəslər ki, sözə qulaq asıb onun ən yaxşısına tabe olurlar, onlar Allahın doğru yola yönəltdiyi şəxslərdir. Ağıl sahibləri də məhz onlardır”. (əz-Zumər 17-18). “Möminlər, həqiqətən də, nicat tapmışlar; o kəslər ki, namazlarında mütidirlər, o kəslərdir ki, sözbazlıqdan qaçırlar, o kəslərdir ki, zəkat verirlər”. (əl-Muminun 1-4). “Onlar boş (yersiz) bir söz eşitdikləri zaman ondan üz çevirib: “Bizim əməllərimiz bizə, sizin əməlləriniz də sizə aiddir. (Hərə öz əməlinə 93 cavabdehdir). Sizə salam olsun! (Salamat qalın. Bizimki bizdə, sizinki də sizdə!) Biz cahilləri (cahillərlə yoldaşlıq etmək, onların söz-söhbətinə qulaq asmaq, sonra da onlarla çənə-boğaz olmaq) istəmirik!” – deyirlər. (əl-Qəsəs 55). “O kəslər ki, yalan yerə şahidlik etməz, faydasız bir şeylə rastlaşdıqları (lağlağı bir söhbət eşitdikləri) zaman onlardan üz çevirib vüqarla keçər (özünü ləyaqətlə aparıb onlara əhəmiyyət verməz)”. (əl-Furqan 72). Uca Allahın qulaq üçün halal olmayan şeylərdən uzaq durması üçün fərz etdikləri bunlardır. Bunlar da qulağın əməlidir və bu da imandandır. Gözlərə Allahın haram etdiyi şeylərə baxmağı və Allahın baxmağı qadağan etdiyi şeylərdən çəkinməyi fərz etmişdir. “(Ya Rəsulum!) Mömin kişilərə de ki, gözlərini haram edilmiş şeylərdən çevirsinlər (naməhrəmə baxmasınlar), ayıb yerlərini (zinadan) qorusunlar (və ya örtülü saxlasınlar). Bu onlar üçün (ədəb-ərkan, təmizlik baxımından) daha yaxşıdır. Şübhəsiz ki, Allah onların nə etdiklərindən xəbərdardır!”. (ən-Nur 30). Bu ayə ilə ondan sonrakı ayədə Allah bir-birilərinin məhrəm yerlərinə baxmalarını qadağan etmiş və hər kəsin öz məhrəm yerini başqasının baxmasına qarşı qorumasını əmr etmişdir. “Mömin qadınlara de ki, gözlərini haram buyurulmuş şeylərdən çevirsinlər (naməhrəmə baxmasınlar), ayıb yerlərini (zinadan) qorusunlar (və ya örtülü saxlasınlar); öz- özlüyündə görünən (əl, üz) istisna olmaqla, zinətlərini (zinət yerləri olan boyun, boğaz, qol, ayaq və s. naməhrəmə) göstərməsinlər; baş örtüklərini yaxalarının üstünə çəksinlər (boyunları və sinələri görünməsin); zinət yerlərini ərlərindən, yaxud öz atalarından, yaxud ərlərinin atalarından (qayınatalarından), yaxud öz oğullarından, yaxud ərlərinin oğullarından, yaxud öz qardaşlarından, yaxud qardaşlarının oğullarından, yaxud bacılarının oğullarından, yaxud öz (müsəlman) qadınlarından, yaxud sahib olduqları (müşrik) cariyələrdən, yaxud kişiliyi qalmamış (onlarla birlikdə yemək yeyən) xidmətçilərdən, yaxud qadınların məhrəm yerlərini hələ 94 anlamayan uşaqlardan başqasına göstərməsinlər; gizlətdikləri bəzək şeylərini (xalxallarını) göstərmək üçün ayaqlarını (yerə və ya bir-birinə) vurmasınlar. Ey möminlər! Hamınız Allaha tövbə edin ki, nicat tapasınız! (Mətləbinizə çatasınız!)”. (ən-Nur 31). Allahın kitabında məhrəm yerinin qorunmasını ifadə edən hər bir buyuruq zinadan qorunmaq mənasındadır. Bu ayə müstəsnadır. Bu baxmaqdan qorunmaq haqqındadır. Allahın gözə fərz etdiyi budur. Bu da gözün əməli və imandandır. Daha sonra qəlbə, qulağa və gözə fərz etdiyini bir ayədə zikr edərək Allah buyurur: “(Ey insan!) Bilmədiyin bir şeyin ardınca getmə (bacarmadığın bir işi görmə, bilmədiyin bir sözü də demə). Çünki qular, göz və ürək–bunların hamısı (sahibinin etdiyi əməl, dediyi söz barəsində) sorğu-sual olunacaqdır”. (əl-İsra 36). Allah məhrəm yerinə, Allahın haram etdiyi şeyləri edərək onun məhrəmiyətini pozmamağı fərz etmişdir. “o kəslərdir ki, öz cinsi orqanlarını həmişə qoruyurlar...”. (əl-Muminun 5). “Siz qulaqlarınızın, gözlərinizin və dərilərinizin əleyhinizə şəhadət verəcəklərinizdən qorxub (günah işləməkdən) çəkinmir, etdiyiniz əməllərin çoxunu isə Allahın bilməyəcəyini zənn edirsiniz”. (əl- Fussilət 22). Burada dərilərinizdən məqsəd məhrəm yerləri və iffət yerləridir. Allahın məhrəm yerinə fərz etdiyi budur və bu da məhrəm yerlərinin əməlidir. Allah əllərə Allahın haram etdiyi şeyləri tutmamağı və onlarla Allahın əmr etdiyi sədəqə, qohumluq əlaqələri, Allah yolunda cihad, namaz üçün təharətli olmaq kimi şeyləri etməyi əmr etmişdir. “Ey iman gətirənlər! Namaza durarkən üzünüzü və dirsəklərə qədər əllərinizi yuyun, başınıza məsh çəkin və topuqlara qədər ayaqlarınızı yuyun...”. (əl-Maidə 6). “(Ey möminlər!) Kafirlərlə (döyüş meydanında) qarşılaşdığınız zaman boyunlarını vurun. Nəhayət, onları məğlub (əzib şil-küt) etdikdə, (qaçmasınlar deyə, əl-ayaqlarını) kəndirlə möhkəm bağlayın. Sonra da müharibə bitdikdə onları ya (boyunlarına minnət qoyub) məccani, ya da fidyə müqabilində azad edin! (İstəsəniz əsirləri bağışlayıb pulsuz- 95 parasız azad edər, ya onları mübadilə edər, ya da müəyyən məbləğ pul, mal müqabilində buraxarsınız). (Əmr) budur! Əgər Allah istəsəydi, onlardan (başqa cür – müharibəsiz də) intiqam ala bilərdi. Lakin O sizi biri-birinizlə imtahana çəkmək üçün (vuruşmağınızı əmr etdi). Allah Öz yolunda öldürülənlərin əməllərini əsla puç etməz”. (Muhəmməd 4). Çünki kafirlərlə döyüşmək, vurmaq, qohumluq əlaqələrini qurmaq və sədəqə vermək əllərin işləri arasındadır. Allah ayaqlarla haram etdiyi şeylərə doğru getməməyi əmr etmişdir. “Yer üzündə təkəbbürlə gəzib dolanma. Çünki sən nə yeri yara bilər, nə də (boyca) yüksəlib dağlara çata bilərsən”. (əl-İsra 37). Uzə də gecə və gündüz namaz vaxtlarında Allaha səcdə etməyi fərz etmişdir. “Ey iman gətirənlər! (Namaz qıldıqda) rüku edin, səcdəyə qapanın; Rəbbinizə ibadət edin və yaxşı işlər görün ki, nicat tapasınız! (Mətləbinizə yetişəsiniz!)”. (əl-Həcc 77). “Şübhəsiz ki, məscidlər Allahındır. Allahdan başqa heç kəsə dua etməyin!”. (əl-Cinn 18). Burada məscidlər ilə Adəm oğullarının namaz əsnasında səcdə etdiyi alnı və digər əzaları qəsd edilir. Allahın bu əzalara olan fərzləri bunladır. Allah kitabında dəstnamaza və namazlara iman – adını vermişdir. Bu da uca Allahın Peyğəmbərini Beytul Məqdisə doğru namaz qıldıqdan sonra Kəbəyə doğru namaz qılmasını əmr etdiyi zaman olmuşdur. O, zaman müsəlmanlar Beytul Məqdisə doğru namaz qılmaları əmr edilmişdir. On altı ay Beytul Məqdisə doğru namaz qılmışdılar. Qiblənin dəyişməsindən sonra müsəlmanlar Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – yanına gələrək: “Ey Allahın Rəsulu! Bəs Beytul Məqdisə doğru qıldığımız namazlarımız necə olacaqdır” deyə soruşdular. Allah: “Allah sizin imanınızı (bundan əvvəl Beytulmüqəddəsə üz tutaraq qıldığınız namazlarnızı) əvəzsis buraxmaz. (əl-Bəqərə 143). Göründüyü kimi namaza İman adı verilmişir. Kim də namazlarını və əzalarının üzərinə düşən fərzləri mühafizə edərək yerinə yetirərək Allahın 96 hüzuruna gedərsə imanı kamil və Cənnət əhli olaraq qovuşmuş olar. Kim də bunlardan bəzisini qəsdli olaraq tərk edərək Allaha qovuşaqsa naqis bir imanla qovuşmuş olar”. Adam : “İmanın naqis və tam olmasını öyrəndim. Bəs, artması necədir?” dedi. İmam: “Bir surə nazil edildiyi zaman onlardan istehza ilə: "Bir surə nazil edildiyi zaman onlardan (münafiqlərdən): “Bu sizin hansınızın imanını artırdı?” – deyənlər də var. Möminlərə gəlincə, (hər bir surə) onların imanını artırar və onlar (bu surələrin nazil olmasına) sevinərlər. Qəlblərində mərəz (şəkk-şübhə, nifaq) olanlara gəldikdə isə, (hər bir surə) onların murdarlığı (küfrə, nifaqı) üstünə bir murdarlıq da gətirər və onlar kafir olaraq ölərlər!”. (ət-Tövbə 124- 125). “(Ya Rəsulum!) Biz onların xəbərini sənə doğru söyləyirik. Onlar Rəbbinə iman gətirmiş bir neçə gənc idi. Biz də onların hidayətini (imanını, səbatını və bəsirətini) artırmışdıq”. (əl-Kəhf 13). Əgər imanın artıb azalması olmasaydı bir kimsənin üstünlüyü olmaz, insanlar bir-birilərinə (imanda) bərabər olardı. Fəzilət məsələsi də aradan qalxardı. Lakin imanın artması ilə möminlər Cənnətə, yalnız imanla bir-birilərinə qarşı fəzilət sahibi olurlar. İmanlarında olan üstünlüyə görə Cənnətdə dərəcə qazanırlar (dərəcələri bir-birindən üstün olur). İmanlarında olan naqislik səbəbilə də Cəhənnəmə girəcəklər. Uca Allah atların bir-birilə yarışdıqları kimi qulları arasında iman və əməldə bir yarış etmişdir. Bu yarışda heç kəsin haqqı tapdalanmaz. Bu yarışmaya görə dərəcə və mükafat alırlar. Hər bir kimsə imanına görə bir dərəcədə olacaqdır. Allah o dərəcədə onun haqqından bir şey əskiltməz. Başqası tərəfindən keçilən bir kimsə əsla onu keçənin önünə gətirilməyəcəyi kimi. Buna görə də ümmətin Sələfini onlardan sonra gələnlərdən daha fəsilətli və xeyirli etmişdir. Əgər iman məsələsində ilk Sələflərin (önə keçənlərin) imanda onlardan geri olanlara hər hansı bir üstünlüyü (fəziləti) olmasaydı bu ümmtin sonradan gələnləri ilə Sələfin imamları arasında heç bir dərəcə fərqi qalmazdı” 145 . 145 əl-İntiqa s. 81, “Mənakibuş Şəfii” 1/387-393. |