Jismning bosh lang‘ich holati P₁ T ₁ , dan atrof –muht biilan muvozanatlashgan oxirgi holati ko‘rsatkichlari P ₀ va T ₀ gacha bo'lgan qaytar jarayonda maksimal ish olish m um kin. Ishchi jism bajarayotgan maksimal ishlash qobiliyati eksergiya deyiladi va e harfi bilan belgilanadi. Bunda sovutgich sifatida Tn haroratli tashqi m uhit qabul qilinadi va jarayon oxirida ishchi jism uni o'rab turuvchi m uhit bilan term odinam ik muvozanatga keladi.
Yopiq tizim lar uchun jism lar energiyasining o ‘zgarishini ko‘rib chiqamiz. Ishchi jism P, V, T va С ko‘rsatkichlar bilan qaytar jarayonni amalga oshirib, term odinam ikaning I qonuniga asosan jarayonda atrofmuhit bilan ishchi jism ichki energiyasining o‘zgarishi unga tashqi issiqlik ta’siri (kiritilishi va chiqarilishi) bilan yoki ish bajarish hisobiga amalga oshirilishi m um kin. Ishchi jism ga issiqlik kiritish (yoki chiqarish) jarayonning muvozanatlash shartini bajarib, o ‘rab turuvchi muhitning o‘zgarmas harorati T0 amalga oshiriladi, ya’ni berilgan holat uchun q=T ₀ ds. Yopiq tizimda jism eksergiyasi ds bajarilgan ishdan o ‘rab turuvchi muhit bosimini yengish uchun sarf bo‘lgan ish (P ₀dὺ) ni ayirmasiga teng bo‘ladi.
Shunday qilib: de= δq — du — P ₀ d ὺ = T 0ds — du — Pd ὺ .
Shunday qilib: de= δq — du — P ₀ d ὺ = T 0ds — du — Pd ὺ .
Integrallab solishtirma eksergiyani hosil qilamiz:
e = T 0( s0-s) –(u0-u)- P0 (ὺ0- ὺ)=(u - u0) - T0 (s -s o)+ P0(ὺ0- ὺ)
yoki e = (h - h 0)— T0 (s - so)
bunda h va S0 — ishchi jism ning uni o ‘rab turgan m uhit bilan muvozanatlashadigan entalpiyasi va entropiyasi
T1 haroratli issiqlik manbaidagi o ‘rab turuvchi muhit harorati T0 ga
T1 haroratli issiqlik manbaidagi o ‘rab turuvchi muhit harorati T0 ga
teng haroratli issiqlik qabul qiluvchi (sovutkich) dan va ishchi jism dan
tashkil topgan izolatsiyalangan tizimda issiqlik m anbaidan ishchi jismga
q, m iqdorda issiqlik berilgan b o ‘lsin. Bu holda olinishi mumkin bo‘lgan
maksimal K arnoning T1 - T 0 oralig‘ida amalga oshadigan qaytar sikli
ishga teng bo‘ladi:
emax =ηt.k *q1
Karno sikli uchun FIK:
Karno sikli uchun FIK:
nt=1-T0/T1
ekanligidan issiqlik oqimi uchun eksergiya ifodasini olamiz.
eq=q1(1-T0/T1)
Eksergiya tushunchasidan issiqlik apparatlari jarayonlarining m ukam - mallik darajasini tahlil qilish uchun foydalanildi. Issiqlik apparatiga P T, param etrli ishchi jisrn oqimi kiritilganda issiqlik m anbasidan q, issiqlik olinadi, P2, T2 param etrlar bilan apparatdan chiqariladi, shunda apparatda εf foydali ish bajariiadi.
Eksergiya yo‘qolishi Δе quyidagiga teng:
Eksergiya yo‘qolishi Δе quyidagiga teng:
Δе=[(e1+yeqυ-e2]- εf
bunda e1 va eq —jism ning va issiqlik oqim ining apparatga kirishdagi