Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Uhud Döyüşü haqqında enən ayələrdən, "İki birliyin qarşılaşdığı gün döyüşdən geri dönənlərinizi şeytan, qazandıqları bəzi günahlarından ötəri sürüşdürməyə girişmiş idi. Amma Allah onları yenə də bağışladı. Heç şübhəsiz, Allah bağışlayıcı və halım." (Al/götürü İmran, 155) ayəs(n)i də, araşdırdığımız ayədəki "Şükr edənləri isə Allah mükafatlandıracaq." ifadəsi və bunun arxasından gələn "Biz şükr edənləri mükafatlandıracağıq." ifadəsi ilə birlikdə göz qarşısında saxlanıldığında bu gerçəyi təsdiq etməkdədir. Çünki "şükr edənlər" ifadəsinin istisna mənas(n)ı daşıdığı daha əvvəlki şərhimizdən bilinmişdi.

Bu ayələri beləcə diqqətlə araşdırdıqdan sonra bu fikiri oxusan, qarışıqlıqdan donakalırsın. Görüş budur: "İki birliyin qarşılaşdığı gün döyüşdən geri dönənlərinizi..." deyə başlayan ayə bu rəvayətin məzmununa işarə edir: "Uhud günü şeytan, 'Ey, Məhəmməd öldürüldü!' deyə yüksək səslə qışqırdı. "[4] <file:///Z:\com_caislabs_ebk\Al_Mizan_Cilt_4.htm> Möminlərin boşalmalarına və döyüş meydanından ayrılmalarına səbəb olan işdə şeytanın bu seslenişi idi.

Allahın kitabının, bu kimi sözlərlə, ehtiva etdiyi gerçəklərin zirvəsindən və uca məlumatlarının səviyyəsindən hansı sadəliyə endirildiyini ibrətlə görmək lazımdır!

Beləcə ayəs(n)i kərimə Uhud günü zəifliyə qapılmayan, əzmlərini itirməyən və Allah yolunda edə biləcəkləri heç bir vəzifəs(n)i etməkdən geri qalmayan bir qrup Müsəlmanın var olduğuna dəlalət etməkdədir. Allah onları "şükr edənlər" deyə adlandırmış və şeytanın onlara soxulma yolu tapa bilmədiyini, onlardan ümid kəsdiyini təsdiqləmişdir. Onlar yalnız bu döyüşdə bu ünvanı qazanmamışlar idi. Tərsinə bu ünvan onların sabit və şəxsiyyətlərindən ayrılmaz bir sifəti idi. Bu iki ayə xaricində, yəni "Məhəmməd yalnız bir peyğəmbərdir..." və "Allahın icazəs(n)i olmadan heç bir kimsə ölməz..." deyə başlayan ayələr xaricində Quranın heç bir yerində heç bir kimsəyə "şükr edənlər" ünvanı sifət olaraq verilmiş deyil. Uca Allah bu ayələrdə "şükr edənlər"ə nə mükafat verəcəyini də açıqlamır. Bu şərhimə, bu sifətin ucalığını və gözəlliyini vurğulamaq üçündür.

"Allahın icazəs(n)i olmadan heç bir kimsə ölməz..." Bu ayə döyüşdə ölən qardaşları üçün bəzi sözlər söyləyən Müsəlmanların o sözlərinə tariz xüsusiyyəti daşıyar. Uca Allah bu ayədə o sözlərə işarə edir: "Ey möminlər, səfərə çıxan və ya döyüşə qatılan qardaşları haqqında; 'Əgər bizim yanımızda olsadılar, ölməzlər və öldürülməzdilər.' deyən kafirlər kimi olmayın..." (Al/götürü İmran, 156) Bu ayədə də onlardan bir başqa qrupun sözlərinə işarə edir; onlar da belə demişlər idi: "Əgər bu işdən (zəfərdən) bir nəsibimiz olsaydı, burada öldürülməzdik..." (Al/götürü İmran, 154) Bunlar möminlərdən bir qrup idi. Peyğəmbərimizi tərk edən və döyüşdən qaçan münafiqlərdən deyillər idi.

Onların bu sözləri, insanların ölümlərinin, Allahın icazəs(n)i ilə və qəti bir ilahi qəzadan qaynaqlanan möhkəm bir ilahi ənənə ilə olmamasını tələb edir. Bunun qaçınılmaz nəticəs(n)i isə, ilahi suverenliyin və vasvası Rəbbani tədbirin əsassız olmasıdır. İnşallah, Ən'am Surəsinin başında əcəllərin yazımı mövzusunu ələ alan bir neçə sözümüz gələcəkdir.

Bu sözləri söyləyənlərin sözlərinin qaçınılmaz gərəyi budur: Bunlar, yetkinin Peyğəmbərimizin (s. a. a) və möminlərin əlində olduğu zənni ilə iman etmişlər; bu səbəbdən də, daha əvvəl də söylədiyimiz kimi, dünyanı murad etmişlər. Bu sözləri söyləməkdən qaçınanlar da, axirəti istəyirlər deməkdir. Buna görə də Uca Allah belə buyurmuşdur: "Kim dünya qazancını istəsə, ona ondan verərik. Kim axirət mükafatını istəsə, ona da ondan verərik." (Al/götürü İmran, 145) Uca Allah bu ayədə nə üçün "ona ondan verərik" deyir də "onu ona verərik" demir? Çünki adamın istəyi, istəyinin bütününə çatdıracaq səbəblərin hamısına uyğun düşməyə bilər. O zaman adam istəyinin hamısına çata bilməz. Lakin bu istək, hər vaxt, ona çatdıracaq səbəblərin bir hissəs(n)i ilə müəyyən bir nisbətdə uyğunlaşar. Əgər istək, səbəblərin bütünü ilə uyğunlaşsa istəyinin bütününə, əgər bu səbəblərin bəzisi ilə uyğunlaşsa yalnız bəzisinə çatar. Necə ki uca Allah belə buyurur: "Kim keçici dünyanın xoşbəxtliyini istəsə, dilədiyimiz kəslərə orada dilədiyimiz qədər nemət verərik. Lakin sonra onu cəhənnəmə yollarıq. Xor görülmüş və rəhmətdən qovulmuş olaraq oraya girər. Buna qarşılıq kim axirət mutluğunu istər də mömin olmaq şərti ilə o uğurda lazımlı səyi xərcləsə, belələrinin səyləri təqdir edilər, onlar əməklərinin qarşılığını al/götürərlər." (İsra, 18-19) "İnsana işlə/çalışdığından başqası yoxdur." (Nəcm, 39)

Uca Allah daha sonra şükr edənləri xüsusi olaraq xatırlayaraq onları hər iki qrupun xaricində tutur. Belə buyurur: "Biz şükr edənləri mükafatlandıracağıq." Bunun tək səbəbi budur: Daha əvvəl ifadə edildiyi üzrə, şükr edənlər nə dünya və nə də axirət ilə məşğul olarlar. Onlar yalnız Allahın məmnuniyyətini istəyərlər.