Elektr energetikasi

AMALIY MASHG‘ULOT № 4


ISTE’MOLCHILARDA ELEKTR ENERGIYA SARFINI BOSHQARISHNI HISOBLASH.


Ishning maqsadi: Ikkilamchi energetik resurslardan foydalanish hisobiga yoqilg`I tejalishi hisoblash metodlari. Energetic chiqindilarning klassifikatsiyasi. Texnologik jarayonlarda yordamchi ehtiyojlar va xizmatlar sferasida materiallar va energiya iste`moli energoresurslar to`laligicha foydalanilmaydi. To`g`ridan -to`g`ri yoki qisman tayyor mahsulotlar yoki xizmatlarni yetkazishga yaramaydigan energiyaning qismi – energetic chiqindilar deb ataladi.

Umumiy energetic chiqindilar texnologik apparatga kiruvchi energiya va foydali ishga sarflanadigan energiya orasidagi farq energetic chiqindidir. Umumiy energetic chiqindilar 3 turga bo`linadi:

Qurilmada yoki texnologik agregatda sodir bo`ladigan, oldini olib bo`lmaydigan yo`qotishlar;
Ichki foydalanish energetic chiqindisi reganeratsiya yoki reserkulyatsiya hisobidan qaytadan texnologik agregatga (qurilmaga)qaytariladi, bu doimiy miqdorda texnologik agragatga yo`naltirilgan birlamchi energiya sarfini kamaytiradi;
Tashqi foydalanish energetic chiqindilari bu Texnologik qurilmalarda hosil bo`ladigan shu qurilmaning o`zida foydalanilmaydigan lekin qisman yoki butunlay boshqa qurilmalarning energiya ta`minoti uchun foydalanilishi mumkin bo`lgan ikkilamchi energetic resurslar, chiqindi mahsulotlarining energetic potensiali, nojo`ya va oraliq chiqindilari.
Energetic chiqindilar manbai bo`lgan qurilma yoki texnologik agregatning chiqindisidan foydalanish mumkin bo`lsa agar u agregat manba yoki qurilma- manba IER deb ataladi.
Utilizatsion qurilmada IERning energiya tashuvchilarining potensialini kamaytirish hisobiga energiya tashuvchilari(suv bug`I,issiq yoki sovuq suv, elektr energiya, mexanik ish) ishlab chiqarish amalga oshiriladi.
Chiqindi va mahsulotlarning energetic potensiallari kimyoviy bog`langan issiqlik(yoqilg`I IER),fizik issiqlik(issiqlik IER), ortiqcha bosimning potensial energiyasi(ortiqcha bosim IERi) bo`yicha klassifikatsiyalanadi. Yoqilg`i IER ning potensiallari quyi yonish issiqligi QRN ; entalpianing issiqlik tushishi h∆ ; izoentrop kengayish ishining ortiqcha bosimi – L bo`yicha xarakterlanadi. Barcha hollarda energetic potensiallarning o`lchov birligi Kj/kg yoki kJ/m3.
IER lar quyidagi yo`nalishlar bo`yicha qo`llanilishi mumkin:
Yoqilg`i – keyingi qayta ishlashga yaroqsiz bo`lgan yonilg`i chiqindilarini yoqilg`I sifatida ishlatish;
Issiqlik(sovuqlik)- bug` va havoning va IER ning ortiqcha bosimi,issiq suvning qayta ishlangan issiqligi, asosiy,oraliq va nojo`ya mahsulotning issiqligi, kotyollar va pechkalardan chiquvchi issiqlikdan foydalanish;
Kuch – IER hisobidan ishlab chiqadigan mexanik va elektroenergiyadan foydalanish;
Kombinatsiyalangan - Issiqlik(sovuqlik) , elektr yoki mexanik energiya ishlab chiqarish bo`yicha.
Ulardan foydalanish hisobiga IER chiqishi va yoqilg`i tejamkorligi.
Energetic chiqindilarni utilizatsiyalash bo`yicha loyiha va takliflarni ishlab chiqishda IER chiqishini bilish shart. IERlar solishtirma va umumiy chiqish bo`yicha farqlanadi.
IERning solishtirma chiqishi vaqt birligi (1 soat) ichida IER agregat manbasi yoki mahsulot birligidagi ko`rsatgichlar bo`yicha hisoblanadi.
Yonuvchi IER ning solishtirma chiqishi quyidagi formula orqali aniqlanadi
Qr= m∆h=m(cp1t1- cp2t2)
Bu yerda, t1 – IER ning agregat manbaidan chiquvchi energotashuvchi harorati, ◦C;
cp1 – energiya tashuvchining t1temperaturadagi issiqlik sig`imi, Kj/(kg ◦C) yoki kJ/(m3◦C);
cp2 – energiya tashuvchining t2temperaturadagi issiqlik sig`imi, Kj/kg yoki kJ/m3;
t2- utilizatsiya qurilmasidan keyin texnologik jarayon bosqichiga kiruvchi energiya tashuvchi harorat yoki atrof muhit harorati, ◦C;
IER solishtirma chiqimi ortiqcha bosimi quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi.
QI= mL
Bu yerda, L – energiya tashuvchining izoentrop kengayish ishi, Kj/kg;
Ko`rib chiqilgan vaqt davrida (sutka, oy, kvartal,yil)umumiy IER chiqish solishtirma yoki soatdan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Qv=qsolτ
Bu yerda, qsol – IER ning solishtirma chiqimi , Kj/mahsulot birligi;
τ- IER agregat manbaning ko`rib chiqilayotgan davridagi ish vaqti , soat:
IER ning umumiy chiqishidagi energiyaning faqat bir qismi foydali bo`lishi mumkin. Shuning uchun foydalanishga yaroqli bo`lgan IER potensialini real baholash uchun IER hisobidan ishlab chiqish mumkin bo`lgan energiyani hisoblanadi.
Ko`rib chiqilayotgan vaqt davrida issiq suv yoki bug`ni isitish uchun energiya tashuvchilarning isitilishi uchun IER hisobidan Utilizatsiyalash qurilmadan ishlab chiqish mumkin bo`lgan issiqlik:
QT=Pt(h1-h2)β(1-ξ)
Bu yerda P - ko`rib chiqilayotgan davrda asosiy qsol yetkazilgan mahsulotni chiqarish yoki xomashyo yoqilg`i sarfi, mahsulot birligi;
h1- texnologik agregat manba IER chiqishida energiya tashuvchining entolpiyasi, kJ/kg(m3);
h2- utalizatsion qurilmadan chiqishida t2haroratda energiya tashuvchi entolpiyasi, kJ/kg(m3);
β – IER agregat – manba va utilizatsion qurilmaning ish soatlar soni va rejimning mos belmasligini hisobga oluvchi koeffisent, (β 0.7 dan 1.0 gacha o`zgaradi);
ξ-atrof – muhitga utilizatsion qurilma va IER agregat manba orasidagi traktda atrof – muhitdagi utilizatsion qurilma energiya yo`qotish koeffisenti(ξ - 0.02- 0.05 qiymatda qo`llaniladi);
Utilizatsion qurilmada ishlab chiqarish mumkin bo`lgan issiqlikni quyidagi formula bilan ham aniqlasa bo`ladi
,
Bu yerda , ɳy – utilizatsion qurilmaning FIK;
Utilizatsion qurilmada ishlab chiqarilgan issiqlik to`laligicha foydalanilmasligi mumkin, bu ishlab chiqilgan issiqlikni foydalanish koeffisenti bilan xarakterlanadi.

Bu yerda, Qi- foydalanilgan issiqlik (σ – 0.5 dan 0.9 gacha o`zgarishi mumkin)
Ortiqcha bosim hisobidan Utilizatsion quvurdagi ortiqcha bosim hisobiga ishlab chiqish mumkin bo`lgan elektro energiya.
,
Bu yerda, ɳnis – quvurning ichki nisbiy FIK;
ɳm – quvurning mexanik FIK;
ɳG – elektrgeneratorining FIK.
IER yoqilg`ilaridan foydalanilganda o`rnini bosuvchi yoqilg`i tejamkorligiga erishiladi.
(9)
Bu yerda, Q – ko`rib chiqilayotgan davrdagi foydalanilgan IER yoqilg`i, GJ;
0.0342 – 1GJ ni 1 tonna shartli yoqilg`iga o`tkazish uchun sonli qiymat koeffisenti;
ɳverva ɳz- almashtirish yoqilg`isida ishlovchi qurilmalar va yoqilg`ida ishlochi IER, utilizatsion qurilmaning FIK.( ɳz – 0.8 dan 0.92gacha qabul qiladi).
Issiqlik IER laridan foydalanilganda yoqilg`I tejamkorligi quyidagilarga teng bo`ladi
, (10)
Bu yerda , bz- kotyol qurilmasida issiqlik ishlab chiqarishga solishtirma sarflanadigan shartli yoqilg`i sarfi, t/kJ;
Utilizatsion qurilmada elektr energiya ishlab chiqarish yoki mgexanik ish bajarishda yoqilg`i tejamkorligi quyidagicha aniqlanadi.
(11)
Tashkilotda ikkilamchi resurslarning utilizatsiya darajasi IER larda foydalanilgan yoqilg`I tejamkorligi hisob natijalari asosida aniqlanadi.