Elektr tarmoqlari va tizimlari

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI 
JIZZAX POLITEXNIKA INSTITUTI 
 
 
 
 
 
 
 
ENERGETIKA VA RADIOELEKTRONIKA FAKULTETI
«Energetika» kafedrasi 
“ELEKTR TARMOQLARI VA TIZIMLARI” 
fanidan tajriba mashg’ulotlari uchun 
 
LABORATORIYA XISOBAT 
 
 
 
 
 
 
 
Bajardi 40_-19 EE guruxi talabasi ____________________________ 
 
Qabul qildi. 
 
 
 
 
 
 Jumanov Abbos Nabijanovich
 
 
 
 
 
 
JIZZAX-2022 y 
 

---

Laboratoriya ishlarini bajarishbo‘yicha xavfsizlik qoidalari 
«Elektr tarmoqlari va tizimlari» laboratoriyalaridagi laboratoriya dastgohlari harakatdagi 
elektr qurilmalari bo‘lib undagi ayrim elementlar kuchlanish ostida bo‘ladi. SHuning uchun ma’lum 
bir sharoitlarda, o‘rnatilgan qoidalarni buzish natijasida, laboratoriya dastgohlari insonni elektr toki 
urishi mumkin bo‘lgan yoki turli ko‘rinishdagi jarohatlanishi mumkin bo‘lgan manbaga aylanadi. 
Talabalarni yaqinlashtirishi, kirishi mumkin bo‘lgan asboblar mashinalar va ishga tushirish 
apparatlari tarkibiga kirgan laboratoriya jihozlarini montaj qilganda vaziyat yana ham jiddiylashib 
laboratoriya ishlarini bajarishda yana ham xavf kuchayadi.
Inson badani elektr o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lganligi sababli kuchlanish ostida bo‘lgan 
ikkita, elektrdan izolyasiya qilinmagan elementga tegib ketish natijasida (shunday elementlardan 
biri elektr mashinasining yoki transformatorning ustki qobig‘i bo‘lishi mumkin) inson badanidan 
elektr toki o‘tadi. Tokning xavfli qiymatlarida bu narsa yoki kuchli qo‘yishga (elektr jarohat), yoki 
inson organizmidagi (jismidagi) asab, yurak va nafas olish yo‘llarini lat eyishiga olib keladi (elektr 
zarbasi). Elektr toki bilan shikastlanish oqibati yomon bo‘lib, ba’zan o‘lim bilan yakunlanishi ham 
mumkin.
Talabalarni elektr mashinalari bilan ishlashining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, 
texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilmasligi natijasida faqatgina elektr toki bilangina shikastlanib 
qolmay, balki, elektr mashinalarining tormozlash (to‘xtatish) qurilmalarining aylanuvchan qismlari 
tomonidan mexanik zarbalarga ham uchrashlari mumkin. SHu narsani esda tutish kerakki, 
kuchlanish ostida laboratoriya jihozlarini ko‘p elementlari tegib ketishi mumkin bo‘lgan masofada 
joylashgan: aylanuvchi qismlar esa himoya qurilmalariga ega bo‘lishiga qaramay kiyim - kechakni 
«ilib» tortib ketishi yoki qattiq tegib ketishi mumkin. SHuning uchun talabalar laboratoriyada o‘ta 
ehtiyotkor bo‘lib, quyidagi texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilishlari darkor:
1) laboratoriyalarda bo‘lish paytlarida talabalar o‘ta ehtiyotkor, intizomli va hushyor 
bo‘lishlari kerak; o‘qituvchi va laborantlarning barcha ko‘rsatmalarini og‘ishmay bajarishlari kerak; 
faqat tekshirilayotgan laboratoriya dastgohi oldida bo‘lishlari kerak;
2) boshqa qurilmalar va jihozlarga, taqsimlovchi punktlarga, pultlarga yaqinlashish va 
ularni, o‘chirib-yoqish ishlarini o‘zboshimchalik bilan qilish qat’iy taqiqlanadi; kuchlanish ostida 
bo‘lgan sxemani uning izolyasiya qilinmagan tok o‘tkazuvchi qismiga kimdir tegib turgan bo‘lsa 
ulash, sxema ulanishini almashtirish, elektr mashinalari ishlab turganda uni aylanuvchi qismlariga 
tegish yoki ustiga yaqin masofada egilish, laboratoriya qurilmasini yoki uning kuchlanish ostida 
bo‘lgan ayrim asboblarini kuzatuvchisiz qoldirish mutlaqo mumkin emasdir;
3) Siljigichlar yoki ishga tushirish apparaturalarining dastagi jildirilganda albatta qo‘l 
izolyasiya qilingan dastagiga tegib turganligiga ishonch hosil qilish kerak; 

---

4) Talabalarning kiyimida bo‘yin va bosh ro‘mollarining, galstuklarning; boshqa 
narsalarning uchlari osilib turmasligi, sochning turmaklangani va bosh kiyimi sochning osilib 
turmasligini ta’minlash joiz;
5) agar sxemada kondensator bo‘lsa, uni o‘chirilgandan so‘ng chiqish simlarini qisqa 
tutashtirib, zaryadsizlantirib qo‘yish zarur;
6) laboratoriya qurilmasi bilan ishlaganda talabalar xar bir laboratoriya qurilmasi yonida 
bo‘lgan rezina gilamcha ustida turishi kerak;
7) qurilmaga taaluqli bo‘lgan xar bir nosozlik yoki texnika xavfsizligi qoidalarini buzilishi 
to‘g‘risida xar bir talaba tezda o‘qituvchiga xabar berish kerak; 
8) agar baxtsiz xodisa yuz bergan bo‘lsa, laboratoriya qurilmasini tezda o‘chirib, 
jabrlanuvchiga birinchi yordamni ko‘rsatish va talabani xabardor qilish kerak. 
Texnika xavfsizligi bo‘yicha o‘tkazilgan mashg‘ulot maxsus jurnalda xar bir talabaning 
imzosi bilan qayd etilishi lozim.