Elektron tijorat

b)O‘zbekistonning zamonaviy sug‘urta bozori holati.
Bugungi kunda sug’urta kompaniyalari tomonidan nafaqat mamlakatimizdagi, balki xorijiy mijozlarni ham ishonchini qozona oladigan sug’urta xizmatlarining keng turlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish, mintaqaviy sug’urta xizmatlarini kengaytirish, sug’urta kompaniyalari moliyaviy resurslarini samarali boshqarish milliy sug’urta bozorini rivojlantirishdagi asosiy muammolardan biridir. Bu holat mazkur mavzuning dolzarbligini ifodalaydi. Sug’urta insoniyat tarixining tadrijiy rivojlanishi bosqichlarida moliyaviy munosabatlarning ajralmas tarkibiy qismi sifatida iqtisodiyotga ta’sir etuvchi muhim omil bo’lib kelgan. Zamonaviy davrdagi globallashuv jarayonida sug’urta bozorining innovatsion rivojlanishi jadal o’zgarishlar qamrovida kechayotganligi mazkur institut faoliyatini nazariy-amaliy tadqiq etish dolzarb ekanligini anglatadi. Sug’urta bozori har qanday mamlakat iqtisodiyotining asosiy segmenti hisoblanadi, ayni vaqtda, bevosita uning ravnaqiga ham xizmat qiladi. Shu bilan birgalikda qayd etish lozimki, sug’urta faoliyati o’ziga xos tarzda shakllangan va keng qo’llanilayotgan ijtimoiy hodisa bo’lib, barqarorlik omili sanaladi. Mamalakat sug’urta bozori rivojini prognozlash o’z navbatida, biznes sub’ektlari va aholi manfaatlari himoyasini kafolatli darajada ta’minlash instituti sifatida sug’urta faoliyatini rivojlantirish yo’nalishlarini tadqiq etish zaruratini keltirib chiqardi.
Yurtimizda sug’urta bozorini rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan islohotlar va chora-tadbirlar muayyan darajada, mamlakat sug’urta bozorini rivojlantirishga xizmat qilayotgan bo’lsada, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davom etayotgan sharoitda sug’urta bozorini rivojlantirish borasida aniq chora-tadbirlarni ishlab chiqish sug’urta munosabatlarini rivojlantirishga va mamlakatda ishlab chiqarish uzluksizligini ta’minlashga xizmat qiladi. Ma’lumki, sug’urta bozorining muhim sub’ekti va uning ishtirokchilaridan biri davlat hisoblanadi. Muhim vazifalarni bajarish uchun avvalo sug’urta sohasida jahon talablariga javob beradigan xodimlarni tayyorlash va ularni amaliyotga tayyorlash, aholini sug’urta to’g’risidagi axborotlardan xabardor qilib borish muhim hisoblanadi. Amalda sug’urta bozorining rivojlanishiga to’siq bo’ladigan ko’plab sabablar mavjud bo’lib, bunday sabablardan biri monopol holatning yuzaga kelishidir. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda monopoliyaning yuzaga kelishiga nisbatan xavfsiz holat sifatida bir tarmoqda faoliyat ko’rsatuvchi kompaniyalar soni kamida o’n va undan ortiq bo’lib, bunda bu bozordagi bir kompaniyaning hissasi sug’urta xizmatlarini sotish bo’yicha 31 foizdan oshmasligi, ikki kompaniyaning hissasi 44 foizdan oshmasligi, uchta kompaniyaning hissasi 54 foizdan oshmasligi va to’rtta kompaniya ulushi 64 foizdan oshmasligi kerak . Bunday nisbat buzilgan holatda bu kompaniyalarga nisbatan davlat iqtisodiy sanktsiyalar qo’llaydi va ularning ishtirokini ushbu bozorda chegaralab qo’yadi. Sug’urta bozorini davlat tomonidan tartibga solishning elementlaridan biri bozordagi raqobatni sun’iy ravishda yo’qotish, ya’ni boshqa qatnashchilarni bu bozorga kirishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida ikki yoki undan ortiq kompaniyalarning o’zaro til biriktirishi va o’zaro kelishuvlariga yo’l qo’ymaslikdan iboratdir. Raqobatning nosog’lom usul va vositalari bo’lmish tariflarni sun’iy ravishda oshirish yoki pasaytirish, sug’urtalanuvchilarga sug’urtaning ma’lum bir turi to’g’risida yoki ushbu turni amalga oshiruvchi o’z raqobatchilari to’g’risida yolg’on ma’lumotlar berib, ularni arosatga qo’yish mumkin bo’lmagan holatlardir. Bunday holatlarga nisbatan davlat qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar vositasida doimiy qarshi choralar ko’rib borishi kerak. O’zbekistonda davlatning sug’urta sohasi bo’yicha faoliyati keng ko’lamli bo’lib, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitidan kelib chiqib davlat aralashuvi samaradorligining yuqori bo’lishini ta’minlash uchun quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiq. - sug’urta himoyasini ta’minlashda yuridik va jismoniy shaxslarning manfaatlarini o’zida mujassamlashtirgan mexanizmni ishlab chiqish;
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi qoshida tashkil etilgan maxsus vakolatli davlat organi bilan sug’urtachi sub’ektlar o’rtasidagi hamkorlik, muammoli
masalalarni birgalikda hal etuvchi o’zaro manfaatdorlik asosida ishlovchi tuzilmali mexanizmni shakllantirish; - sug’urta faoliyatiga doir qonunlar majmuasiga zarur o’zgartirishlar kiritish bilan qonunlarni takomillashtirib borish; - milliy sug’urta bozorida raqobat muhitining yuzaga kelishini ta’minlovchi, soxta sug’urtachilar faoliyatiga chek qo’yuvchi huquqiy me’yorlarni ishlab chiqish hamda ularning tatbiq etilishini ta’minlash; - sug’urta kompaniyalari barqaror faoliyat ko’rsatishlarini ta’minlash vositasi sifatida soliq imtiyozlari va boshqa rag’batlantiruvchi huquqiy asoslarni takomillashtirib, ularning samarasi yuqori bo’lishiga erishish; - sug’urtalovchilarning qimmatli qog’ozlar bozori, fond birjalaridagi to’g’ridanto’g’ri faoliyatlarini rag’batlantirish; - sug’urta sohasida xalqaro hamkorlik aloqalari kengayib borayotgan hozirgi sharoitda tomonlar manfaatlarini o’zida aks ettiruvchi sug’urta himoyasining umumiy qoidalarini ishlab chiqish; - sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish tizimini takomillashtirishda chet el investorlarining faoliyatini rag’batlantirishni nazarda tutib ish olib borishni yo’lga qo’yish; - sug’urta faoliyati rivojlangan mamlakatlar bilan hamkorlikni yo’lga qo’yish asosida xalqaro bozorga kirib borish va bu bozorda o’z o’rniga ega bo’lishni maqsad qilib qo’yish; - respublika sug’urta bozorida yangi sug’urta institutlari (anderrayterlar, aktuariylar, avariya komissarlari) ko’payishini rag’batlantirishdan iboratdir. Xorij tajribasida sug’urta va qayta sug’urta kompaniyalari har bir sug’urta turi bo’yicha alohida sug’urta anderrayterlariga ega bo’lib, biror marta ham bir anderrayter ikki xil sug’urta turi bilan shug’ullanmaydi.