Elektronika va sxemotexnika

Yorug‘lik  diodi  –  bu  elektr  energiyasini  nokogerent  yorug‗lik  nuriga 
aylantiradigan, bitta p-n o‗tishga ega bo‗lgan yarim o‗tkazgichli asbob. Yorug‗lik 
nuri  elektron  –  kovak  juftlarining  rekombinatsiyasi  natijasida  yuzaga  keladi. 
Rekombinatsiya,  p-n  o‗tish  to‗g‗ri  ulanganda  kuzatiladi.  Rekombinatsiya  doim 
ham nurlatuvchi bo‗lavermaydi va to‗g‗ri zonali yarim o‗tkazgichlarda, jumladan 
galliy  arsenidida  sodir  bo‗ladi.  Bunday  yarim  o‗tkazgichlar  spesifik  xona 
diagrammasiga ega bo‗ladilar. 
Nurlanayotgan  yorug‗lik  to‗lqin  uzunligi 

kvant  energiyasi  bilan 
aniqlanadi. U esa nurlanuvchi rekombinatsiyada yarim o‗tkazgichning ta‘qiqlangan 
zona  kengligiga  deyarli  teng  bo‗ladi.  Galliy  arsenididan  tayyorlangan  yorug‗lik 
diodlari  uchun 

=  0,9-1,4  mkm.  Qizil,  sariq  va  yashil  rang  nurlatuvchi  diodlar 
galliy  fosfati,  siyoxrang  nurlatuvchi  diodlar  esa–  kremniy  karbidi  asosida 
yasaladilar va x.z. 
Yorug‗lik  diodining  energetik  xarakteristikasi  bo‗lib  kvant  chiqishi 
(effektivligi) hisoblanadi. U  zanjir bo‗ylab o‗tayotgan har bir elektronga yorug‗lik 
diodi  chiqishida  qancha  yorug‗lik  kvanti  mos  kelishini  ko‗rsatadi.  Zamonaviy 
yorug‗lik diodlari uchun kvant chiqishi 0,01-0,04 ni, ikki va uch yarim o‗tkazgichli 
birikmalardan  yasalgan  geteroo‗tishli  yorug‗lik  diodlarida  esa  ancha  katta  (0,3 
gacha)  bo‗ladi.  Lekin  doim  birdan  kichik  bo‗ladi.  Volt  –  amper  xarakteristikasi 
oddiy diodniki kabi eksponensial bog‗liqlik bilan ifodalanadi. Yorug‗lik diodi 10
-7
-
10
-9
  s  da  qayta  ulanadi,  ya‘ni  yuqori  tezlikda  ishlovchi  yorug‗lik  manbai 
hisoblanadi. 
Yorug‗lik diodlari optik aloqa liniyalari, indikator qurilmalar, optoparalar va 
x.z.larda qo‗llaniladi. 
Optoelektron  juftlik,  yoki  optopara,  konstruktiv  jihatdan  optik  muhitda 
bog‗langan  yorug‗lik  nurlatuvchi  va  foto  qabul  qilgichdan  tashkil  topgan. 
Yorug‗lik  nurlatuvchi  va  foto  qabul  qilgich  orasidagi  to‗g‗ri  optik  aloqa  barcha 
turdagi elektr aloqalarni bartaraf etadi. 
Optronlar. Kirish elektr signali ta‘sirida yorug‗lik diodi yorug‗lik nurlatadi, 
foto qabul qilgich  (fotodiod, fotorezistor va x.z.) esa yorug‗lik ta‘sirida tok 
generatsiyalaydi. 
 
 
 
     a)   
 
 
b) 
 
 
v) 
 
 
     g) 
 
21-rasm. Fotodiodlar. 
 

---

 
 
42 
42 
21-rasmda yorug‗lik diodi va fotodiod (a), fototranzistor (b), fototiristor (v), 
fotorezistor (g) dan tashkil topgan optoparalar keltirilgan. Optoparalar  raqamli va 
impuls qurilmalar, analog signallarni uzatish qurilmalari, yuqori voltli manbalarni 
kontaktsiz  boshqarish  avtomatik  tizimlari  va  boshqalarda  ajratuvchi  element 
sifatida qo‗llaniladi.