Elektrotehnika va elektronika

 
18.2. Invertorlar. 
Amaliyotda ko‘p hollarda o‘zgarmas tokni o‘zgaruvchan tokka aylantirish talab etiladi. O‘zgarmas
tokni o‘zgaruvchan tokka aylantirib beruvchi qurilma
 invertor
deb ataladi. 
Invertorlar o‘zgarmas tok zanjiridagi energiyani o‘zgaruvchan tok zanjiriga uzatishi mumkin.
Bunda invertorning ishi manbaning o‘zgaruvchan kuchlanishi bilan begilanadi. Invertor esa manbaga 
bog‘langan deyiladi. Agar invertor iste’molchini manba bilan bog‘lanmagan holda energiya bilan ta’minlasa, 
u avtonom invertor deyiladi. 
Invertorlash jarayoni to‘g‘rilash jarayoniga teskaridir.
Tiristorli o‘zgartirgichlar o‘zgarmas tok dvigatellarining tezligini boshqarish va aylanish yo‘nalishini 
o‘zgartirishda keng qo‘llaniladi. 
Mustaqqil ishlovchi invertorlar avtonom invertorlar deyiladi. Avtonom invertorlar tok invertorlari va 
kuchlanish invertorlariga bo‘linadi(18.3 – rasm). 

---

253 
18.3 – rasm. Hozirda qo’llanilayotgan invertorlar

---

254 
 
18.3. Yuqori hajmli akkumulyatorlar.
Gelli akkumulyatorlar - Gelli akkumulyatorlarning ishlash tamoyili oddiy kislotali 
akkumulyatorlarnikiga o’xshash. Faqat gelli akkumulyatorlardagi elektrolitlarga ularni gel holatiga 
keltiruvchi kimyoviy elementlar qo’shiladi.
Hozirda gelli akkumulyatorlarning ikki rusumi ishlab chiqarilmoqda. 
1.
Birinchisi GEL akkumulyatorlari deb belgilanadi. Ular energiya sig’imini 
pasaytirmasdan 800 martagacha zaryadlanib-razryadlanishi mumkin. Ishlash muddati 10-12 
yilgacha.
2.
Ikkinchisi AGM akkumulyatorlari deb belgilanadi. Ulardagi elektrolit shisha 
toladan tayyorlangan maxsus separatorga joylashtiriladi. Ular energiya sig’imini 
pasaytirmasdan 400 martagacha zaryadlanib-razryadlanishi mumkin.
Konstruktiv jixatdan gelli akkumulyatorlar kislotali akkumulyatorlarga qaraganda qator 
afzalliklarga ega: 
Gelli akkumulyatorlarga xizmat ko’rsatish talab etilmaydi; 
Korpus yorilganda eleltrolit oqib chiqmaydi; 
Zaryadlashda zaxarli bug’ chiqmaydi. 
Gelli akkumulyatorlarning kamchiliklari: 
1.
Zaryadlash kuchlanishining o’zgarishiga o’ta sezuvchanligi. Zaryadlash kuchlanishi 
aniq 14,4 V bo’lishi shart. Aks holda elektrolit erib ketadi va uni tiklab bo’lmaydi.
2.
Havoning sovib ketishiga chidamsizligi. Haroratning sezilarli pasayib ketishida 
elektrolit muzlab, uning zaryadi ikki va undan ziyod kamayib ketishi mumkin. 
3.
Eletr qisqa tutashuvining eng qisqa vaqtdagi sharoitlarida ham butunlay ishdan 
chiqishi mumkin. 
Ularni zaryadlash toki oddiy kislotali akkumulyatorlarnikidan yuqori bo’ladi. Ba’zilarida 30 
ampergacha etishi mumkin. Maksimal razryadlanish toki - akkumulyator 30 sek davomida qancha 
miqdorda tok o’tkaza olish imkoniyatini ko’rsatadi. Bu parameter akkumulyatorning ishga tushirish toki 

---

255 
deb ataladi. Avtomobillar uchun gelli akkumulyatorlarning ishga tushirish toki 550-950 Amper atrofida 
bo’ladi (18.4 – rasm).