Elektrotehnika va elektronika

 
9.5. Radioizotopli, radioto‘lqinli va akustik sath o‘lchagichlari 
Boshqa rusumli asboblar bilan taqqoslanganda radioizotopli sath o‘lchagichi eng universallardan 
hisoblanadi.
Ular sathni ham diskretli va ham uzluksiz nazorat qilish imkonini beradi; ochiq va yopiq 
sig‘imlarda har qanday suyuqlik va to‘kiluvchan(donador) muhitlar uchun foydalanilishi mumkin;
kontaktsiz ishlaydi, demak, nazorat qilinadigan yoki atrof muhitning agressivligiga sezgir emas. Ular 
ko‘rsatkichlarining aniqligi va stabilligi muhit holatining(temperatura, namlik, elektr o‘tkazuvchanlik,
zichlik, bosim va boshqa fizichesk xossalar) o‘zgarishiga bog‘liq emas.
Radioizotopli sath o‘lchagichlar 
ishlash asosida radioaktiv nurlanishni qaydlash tamoyili yotadi, turlicha yutuvchanlik(yutilish) xossalariga 
ega ikkita muhit orqali o‘tadigan va ushbu muhitlarning bo‘linish chegarasi siljitilganida o‘zining 
intensivligini o‘zgartirishi yotadi[16]. 

---

117 
Nurlanishning manbaalari sifatida 
γ
– nurlatgichlar, kobalt-60, seziy-137, selen-75 va boshqalar.; 
iste’molchilar sifatida – Geygerning hisoblagichlari, ssinsillyasionli hisoblagichlar, yoki yarimo‘tkazgichli 
detektorlar qo‘llanadi. 
9.4-rasm. Maxsus sath o‘lchagichlarning strukturali sxemalari. 
Sathning radioizotopli indikatori strukturali sxemasi (9.4-rasm.,a) rasmda keltirilgan.
Asbob 1 
radioaktivli nurlanish manbaasi va 2 hisoblagichlar blokidan iborat. Hisoblagichlar 
γ
- kvantlar sonining 
o‘zgarishini fiksatsiyalaydi, agarda granitsa razdela muhitlar bo‘linish chegarasi sathning berilgan 
qiymatidan pastda yoki yuqorida joylashsa. Radioaktivli nurlanish impulslari 3
multivibrator yordamida 
fiksatsiyalanadi va 4 hisobning tezligini o‘lchagichgi kelib tushadi. U tomonidan ishlab chiqilayotgan 
kuchlanish, 5 elektronli kuchaytirgich bilan kuchaytiriladi, kning yuklamasi sifatida ikkilamchi asbob yoki 
signal(xabar) jihozi qaraladi. Bir qator radioizotopli sathning indikatorlari ishlab chiqilgan, nurlanish 
manbaasi va detektorlar oralig‘i 6 m gacha bo‘lganida signal berish(xabar berish)ning aniqligini ±20 mm 
chegarasida ta’minlanadi. Radioizotopli sath o‘lchagich, suyuq yoki to‘kiluvchan(donador) materiallarning 
sathini uzluksiz o‘lchash uchun mo‘ljallangan, kuzatuvchi tizimdan iborat bo‘ladi, unda manbaa va 
iste’molchi sathning o‘zgarishi oqibatida o‘zgartgich darhol siljiydi. Asboblar, mana shunday sxema 
bo‘yicha ishlashga mo‘ljallangani uchun, o‘lchash sathning diapazoni(poyoni) 0-2 m dan 0-10 m gacha 
bo‘lganida, mazkur holatda asosiy xatolik ±0,5-1,0 % dan ortmaydi.