Dielektrlarning umumiy holati bo'yicha elektr o'tkazuvchanligi.
Dielektriklarda elektr o‘tkazuvchanlik
Dielektriklarda elektr o‘tkazuvchanlik
Dielektriklarda elektr o‘tkazuvchanlik uning tarkibidagi erkin zaryadlar hisobiga sodir bo‘ladi. Jism elektr o‘tkazuvchanligi elektronli, ionli, millionli ko‘rinishlarga egadir. Dielektriklarda asosan ionli elektr o‘tkazuvchanlik kuzatiladi. Odatda dielektrik o‘zidan oz miqdorda bo‘lsada elektr tokini o‘zidan baribir o‘tkazadi. Bu esa erkin zaryad eltuvchilar bilan tushuntiriladi.
Dielektriklarda elektr o‘tkazuvchanlik
Izalyatsiya materiallari odatda juda katta solishtirma qarshilikka ega bo‘ladi. Bu qiymat qancha katta bo‘lsa , dielektriklardan shuncha kam miqdorda elektr toki o‘tadi. Bunday dielektriklar yuqori sifatli hisoblanadi.
Elektr maydoni ta’sirida gaz, suyuqlik va qattiq holatdagi dielektriklardan qandaydir miqdorda elektr toki o‘tib dielektriklarda elektr energiya isrofi kuzatiladi.
Dielektriklar haqida umumiy tushuncha.
DIELEKTRIKLAR (dia… va inglizcha electric — elektr) — elektr tokini deyarli o’tkazmaydigan material (modda) lar; solishtirma elektr qarshiligi — 107-1020 omm, dielektrik kirituvchanligi — 4-104. Dielektriklar elektr tokini o’tkazgichlarga nisbatan 1015-1020 marta yomon o’tkazadi. «Dielektriklar» atamasini fanga M. Faradey kiritgan. Ionlashmagan barcha gazlar, ba’zi suyukliklar va qattiq jismlar Dielektriklar hisoblanadi. Tashqi elektr maydon ta’siri bo’lmagan hollarda Dielektriklarni qutbli Dielektriklar hamda qutbsiz Dielektriklarga ajratish mumkin.
Bunda Dielektriklar molekulalarining dipol momentlari nolga teng (qutbsiz molekulalar) yoki fazodagi yo’nalishlar bo’yicha ixtiyoriy ravishda taqsimlangan bo’ladi (qutbli molekulalar). Ikkala holda ham Dielektriklarning yig’indi elektr momenti nolga teng bo’ladi. Qutblanish elektr maydon kuchlanishiga, temperaturaga, muhitning elektr xossasiga bog’liq. Qutbli Dielektriklarga spirt, toza suv; qutbsiz Dielektriklarga inert gazlar, kislorod, vodorod, benzol, polietilen va boshqalar kiradi. Qutbli molekulalardan tashkil topgan Dielektriklar elektr maydonga joylashtirilganda, har bir dipolni maydon kuchlanganligi yo’nalishida buruvchi ta’sir kuchlari vujudga keladi. Ammo to’la burilishga issiqlik harakatlari to’sqinlik qiladi.
Bunda Dielektriklar molekulalarining dipol momentlari nolga teng (qutbsiz molekulalar) yoki fazodagi yo’nalishlar bo’yicha ixtiyoriy ravishda taqsimlangan bo’ladi (qutbli molekulalar). Ikkala holda ham Dielektriklarning yig’indi elektr momenti nolga teng bo’ladi. Qutblanish elektr maydon kuchlanishiga, temperaturaga, muhitning elektr xossasiga bog’liq. Qutbli Dielektriklarga spirt, toza suv; qutbsiz Dielektriklarga inert gazlar, kislorod, vodorod, benzol, polietilen va boshqalar kiradi. Qutbli molekulalardan tashkil topgan Dielektriklar elektr maydonga joylashtirilganda, har bir dipolni maydon kuchlanganligi yo’nalishida buruvchi ta’sir kuchlari vujudga keladi. Ammo to’la burilishga issiqlik harakatlari to’sqinlik qiladi.
Dielektrlarning umumiy holati bo'yicha elektr o'tkazuvchanligi:
Gazlarning elektr o'tkazuvchanligi.
Suyuq dielektrikning elektr o'tkazuvchanligi.
Qattiq dielektriklar.
Gazlarning elektr o'tkazuvchanligi
Gazli moddalar etarli darajada past oqim o'tkazuvchanligiga ega. Bu tashqi va ichki, elektron va ion omillarining ta'siri oqibatida kelib chiqadigan erkin zararli zarralar: rentgen va radioaktiv turlarning radiatsiya, molekulalarning to'qnashuvi va zaryadlangan zarralar, issiqlik omillari mavjud bo'lishi mumkin.
Suyuq dielektrikning elektr o'tkazuvchanligi.
Bog'liqlik omillari: molekulalarning tuzilishi, harorat, ifloslanishlar, elektronlar va ionlarning katta miqdori borligi. Suyuq dielektrlarning elektr o'tkazuvchanligi katta darajada namlik va ifloslanish mavjudligiga bog'liq. Polar moddalarning elektr o'tkazuvchanligi dissotsious ionlari bo'lgan suyuqlik yordamida yaratiladi. Polar va suyuq bo'lmagan suyuqliklarni solishtirganda, o'tkazuvchanlikda birinchi afzallik bo'ladi. Agar suyuq ifloslantiruvchi moddalardan tozalangan bo'lsa, u Supero'tkazuvchilar xususiyatlarini kamaytiradi. Suyuq moddaning o'tkazuvchanligi va uning harorati oshishi bilan uning viskozitesini pasayishi kuzatiladi va bu ionlarning harakatlanish darajasini oshiradi.
Qattiq dielektriklar.
Qattiq dielektriklarda o‘tkazuvchanlik toki musbat va manfiy ionlarning harakati hisobiga yuzaga keladi. Qattiq dielektriklarda elektronli tok faqat kuchli elektr maydonlardagina kuzatiladi.
