Elektrotexnika va elektronika asoslari

27-Mavzu boyicha o’quvchilarning bilimlarini tekshirish uchun na’munaviy savollari.

1. 
   Elektrоtexnik vа energetik o'lchаsh аsbоblаri.
   
2. 
   O'lchаsh kаttаliklаri, o'lchаsh fоrmulаlаri vа o'lchаsh kаttаliklаri.
   
3. 
   O'lchоv аsbоblаrining ko'rinishi, shkаlа, оg'ish kаttаliklаri, ishlаtilаdigаn metаllаr.
   
4. 
   Pribоrlаri, o'lchаshgа qo'yilgаn tаlаblаr.
   
5. 
   Elektrqurilmalar tavsiflovchi kattaliklar.
   
6. 
   O’lchashda qanday hatoliklarga yo’l qo’yiladi.
   
7. 
   O'lchоv аsbоblаriga nimalar kiradi.
   
8. 
   O’lchov vositalarini necha turi mavjud.
   
9. 
   O’lchov birliklarini sanab bering.
   
10. 
    O’lchov o’zgartirgichlari nimalardan iborat.
    

Mavzu: 27- Elektrоtexnik vа energetik o'lchаsh аsbоblаri. 1.O'lchаsh kаttаliklаri, o'lchаsh fоrmulаlаri vа o'lchаsh kаttаliklаri, o'lchоv аsbоblаrining ko'rinishi, shkаlа, оg'ish kаttаliklаri, ishlаtilаdigаn metаllаr, pribоrlаri, o'lchаshgа qo'yilgаn tаlаblаr.
Reja:

1. 
   Elektrоtexnik vа energetik o'lchаsh аsbоblаri.
   
2. 
   O'lchаsh kаttаliklаri, o'lchаsh fоrmulаlаri vа o'lchаsh kаttаliklаri,
   
3. 
   O'lchоv аsbоblаrining ko'rinishi, shkаlа, оg'ish kаttаliklаri.
   
4. 
   Ishlаtilаdigаn metаllаr, pribоrlаri, o'lchаshgа qo'yilgаn tаlаblаr.
   

Elektr qurilmaldarining ish rejimini muttasil kuzatib borish va generator hosil qiladigan hamda turli iste’molchilar ishlatadigan elektr energiyasini hisobga olish uchun elektr zanjiriga har xil elektr o‘lchash asboblarini ulanadi. Bu asboblar tok kuchini, kuchlanishni, qarshilikni, elektr energiya quvvatini, tok chastotasi va sarf qilingan elektr energiyani o‘lchaydi. O‘lchash – o‘lchanayotgan kattalikni shartli ravishda o‘lchov birligi sifatida qabul qilingan xuddi shu jinsdagi kattalik bilan taqqoslash demakdir. O‘lchanayotgan kattalikni ulchov birligi yoki o‘lchov bilan taqqoslash uchun mo‘ljallangan moslama o‘lchash asbobi deb ataladi. Amaliy o‘lchashlarda ishlatiladigan asboblar ish asboblari deyiladi. Asboblarni tekshirish va darajalash uchun mo‘ljallangan asboblar ish asboblari yoki namuna asboblar deyiladi. Har qanday o‘lchash natijasi o‘lchanayotgan biror kattalikning haqiqiy qiymatidan bir’oz farq qiladi. O‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati – namuna o‘lchovlar yordamida aniqlanadigan qiymatdir. O‘lchanayotgan kattalikni o‘lchashda asbob ko‘rsatgan qiymati A1 bilan uning haqiqiy qiymati A o‘rtasidagi ayrima asbobning absalyut xatoligi deb yuritiladi va A2 bilan belgilanadi. ∆A = AY − AX (3.1) Absalyut xatolikning o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy yoki o‘lchangan qiymatiga nisbatan nisbiy xatolik deb yuritiladi va γ harifi bilan belgilanadi. Nisbiy xattolik protsent hisobida o‘lchanadi: 100% 2 ⋅ ∆ = A A γ (3.2) 114 Elektr o‘lchash asboblarini xillari juda ko‘p. Qo‘yiladigan talablar, ishlash sharoitlari, kostruksiyasi va boshqa belgilariga qarab, ular turli gruppalarga ajiratiladi: a) bevosita ko‘rsatadigan, jamlaydigan va uzi yozadigan (qayd qiluvchi) asboblar; b) moslanuvchi asboblar. Bevosita ko‘rsatadigan asboblar amalda ko‘plab uchiraydi; ularning darajalangan shakllari bo‘ylab strelka yoki yorug‘likshu’lasi tarzidagi ko‘rsatgich harakat qiladi. Moslanuvchi asboblarda biror dasta bo‘ladi, ya’ni asbobning biror qismini qo‘l bilan harakatga keltirish lozim.
Masalan, potensiometrlar, o‘lchash ko‘priklari shu gruppaga kiradi. Bevosita ko‘rsatadigan asboblarning o‘zi yana ikki gruppaga bo‘linadi: statsionar va ko‘chma asboblar. Statsionar asboblar panel, shchit, pultlarda o‘rnatiladi va ko‘zg‘atilmasdan ishlatiladi. Ko‘chma asboblar, ko‘pincha, laboratoriyalarda, ba’zi texnikaviy o‘lchashlarda va tadqiqot ishlarida qo‘llaniladi. Asboblar ekspluatatsiya sharoitiga ko‘ra A, B, V va T gruppalarga bo‘linadi. Xona sharoitida ishlashga mosljallangan asboblar A gruppaga kiradi. Shchit asboblari va isitilmaydigan binolarda ishlatiladigan ba’zi ko‘chma asboblar B va V gruppaga kiradi. Tropik iqlim sharoitida ishlaydigan asboblar T gruppaga kiradi. Aniqlik darajasiga qarab asboblar (GOST 1845 - 59) sakkizta aniqlik klassiga bo‘linadi: 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5; va 4. Asboblarning aniklik klassi asbobda aylana ichiga olib yozilgan son bilan kursatilgan bo‘ladi. Asboblarning bunday klassga bulishda ular normal sharoitda ishlaganida qanchalik xato qilishi - solishtirma xatolikni ruhsat etilgan eng yuqori qiymati - asosiy xatolik ko‘zda tutiladi. 1 - jadvalda aniqlik klasslari keltirilgan. Aniqlik klassi asosiy xatolikka qarab olinishi jadvaldan ko‘rinib turibdi. Asbobning klassi uning shkalasi yonida ko‘rsatib qo‘yiladi. Masalan: 1,5 . Asboblar, shuningdek, o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tokda ishlovchi asboblarga ham bo‘linadi. Asboblarning ishlash prinsiplari ularning sistemalariga qarab belgilanadi. 115 Masala. Tarmoklanmagan zanjirdagi (3.1-rasm) tokni o‘lchashda ampermetrning eng katta nisbiy xatoligi aniqlansin. Ampermetrlarning ko‘rsatishi I = 10 A, I = 8 A. Birinchi ampermetrning o‘lchash chegarasi 0 - 20 A gacha, aniqlik darajasi 2,5 va ikkinchi ampermetrning o‘lchash chegarasi 0 - 15 A gacha, aniqlik darajasi 1,5. 3.1-rasm Yechish. Ampermetrning aniqlik darajasi va ularning o‘lchash chegarasi aniq bo‘lganligi uchun ⋅100% ∆ = HI A γ formuladan I va I2 toklarning o‘lchashdagi absolyut xatolikni topish mumkin. I2 tokni I1 va I toklarning ayrimasidan topamiz: tokning mumkin bo‘lgan qiymatini quyidagi munosabatdan topamiz. tokning absolyut qiymati tokni o‘lchashdagi nisbiy xatolik . Magnitoelektrik sistema asboblari Magnitoelektrik sistema asboblarining ishlash prinsipi doimiy magnit maydoni bilan tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’siriga asoslangan. Bunday sistemadagi asboblardan birining tuzilishi 3.2-rasmda kursatilgan. 3.2-rasm Asbobning qo‘zgalmas qismi doimiy magnit 1 va polat silindr 4 dan tuzilgan. Magnit qutblari bilan polat silindr orasidagi halqasimon havo oralig‘ida bir jinsli magnit maydoni xosil bo‘ladi. Asbobning qo‘zgaluvchan qismi yengil alyuminiy ramka 5 dan iborat bo‘lib, unga yarim o‘qlar 2 da aylana oladigani g‘altak joylashtirilgan. G‘altak izolyasiyalangan ingichka simlardan yasalgan. Odatda, yarim o‘qlarning biriga strelka, ikkita posangi va ikki spiral purjinaning ichki o‘qlari mustaxkam o‘rnatilgan bo‘ladi. G‘altakdan tok o‘tganda, chap qo‘l qoidasi asosida, ramkani ma’lum burchakka buruvchi mexanikaviy kuch hosil buladi. Bu kuchning kattaligi magnit maydon induksiyasi V, galtakdagi tok kuchi I, o‘ramlar soni n va o‘tkazgichni aktiv uzunligi S ga bog‘lik: F Bu kuchdan hosil bo‘lgan burovchi moment Bunda S = Bl – g‘altakning yuzi, u holda M = IBnS (3.3) Asbob harakatlanuvchan qismining turgun xolati momentlarning tengligi bilan belgilanadi: M = Kα yoki IBnS = Kα (3.4) bundan K IBnS α = (3.5) bunda S = BSn / K deb belgilaymiz, uxolda asbobning tok bulganligidan sezgirligi deb yuritiladi. Magnitoelektrik sistema asboblari qutbli bo‘lib, o‘zgaruvchan tok zanjirida ishlamaydi. G‘altakdan o‘zgaruvchan tok o‘tganda, aylanuvchi moment tok yunalishi o‘zgarganda o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi. Inersiya tufayli qo‘zgaluvchan sistema tok chastotasi bilan tebranishga ulgura olmaydi, shuning uchun u qo‘zgalmas bo‘lib qoladi va asbob xech narsa ko‘rsatmaydi. Aniqligi, sezgirligi yuqori, shkalasi bir tekisdaligi, energiya kam iste’mol qilishi (10-3-10-4 Vt), qo‘zgaluvchan sistema tezda tinchlanishi va tashki magnit maydonlari kam ta’sir etishi sababli magnitoelektrik sistema asboblari voltmetr, milliampermetr, mikroampermetr sifatida shuningdek, universal o‘lchash asboblarida (avometrlarda) keng qo‘llaniladi. Bu sistemadagi asboblarning kamchiliklariga quyidagilar kiradi: nisbatan qimmat turadi, ortiqcha nagruzkaga sezgir va faqat o‘zgarmas tok zanjirlaridagina lchashga yaroqli. Elektromagnit sistema asboblari Elektromagnit sistema asboblarining ishlashi solenoid orqal o‘tgan tok magnit maydonning kuzgaluvchan ferro magnit o‘zakka ko‘rsatadigan ta’siriga asoslangan. Qo‘zgalmas galtak orqali tok utganda uninga trofida magnitmaydoni xosil buladi. Qo‘zgaluvchan kismining o‘qiga ekssentrik ravishda ferromagnit materialdan kilingan plastinka o‘rnatilgan bo‘ladi. Strelkani muvozanatlashgan holatida tezda tinchlantirish uchun havoli yoki magnitli tinchlantirgich xizmat qiladi. 3.4-rasm. Asbob elektr zanjiriga ulanganda g‘altakdan tok o‘tadi va xosil bo‘lgan magnit maydoni o‘zakni g‘altak ichiga tortadi. O‘zak o‘qda asimmetrik urnatilgani uchun asbob o‘zzgaluvchan qismi biror burchakka burilishi mumkin. Bunda aylantiruvchi moment xosil bo‘ladi. Bu hol uchun aylantiruvchi momentning qiymati quyidagicha bo‘ladi: αα α bu erda L – g‘altakning induktivligi; α - burilish burchagi. Purjinaning aks ta’sir kiluvchi momenti: Mα = Kα va (3.6) ifodadagi momentlar teng bo‘lganda qo‘zgaluvchan qism turgun holatda bo‘ladi, ya’ni formuladan quyidagi hulosalarni chikarish mumkin: a) qo‘zg‘aluvchan qismning burilish burchagi tokning yo‘nalishiga bog‘liq emas. Demak elektromagnit sistema asboblarini o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok zanjirlarida tok kuchi va kuchlanishning effektiv qiymatini o‘lchaydi. b) asbob qo‘zg‘aluvchan qismining burilish burchagi tokning kvadratiga to‘gri proporsional, demak, asbob shkalasi notekis. Konstruksiyasining soddaligi, arzonligi, o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok kuchi va kuchlanishni ulchay olishi elektromagnit sistema asboblarining afzalliklaridir. Kamchiliklari: shkalasi notekis, tashki magnit maydon ta’siriga sezgir, katta kuvvat iste’mol kiladi. Elektromagnit sistema asboblari, asosan, o‘zgaruvchan tok zanjirlarida ampermetr va voltmetr sifatida ishlatiladi. Ampermetr g‘altagining chulgami yo‘g‘onroq simdan ozgina urab hosil qilingan bo‘lsa, voltmetrning chulg‘ami ingichka simdan ko‘p o‘ralgan bo‘ladi. 3.4. Elektrodinamik sistema asboblari Elektrodinamik sistema asboblaridan o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok tarmoqlarida kuchlanish, tok kuchi va quvvatni o‘lchashda foydalaniladi. Elektrodinamik sistema asboblarining ishlashi magnit maydoni bilan tokli utkazgichning uzaro ta’sirlashishiga aksoslangan. 120 Asbob yo‘gon sim o‘ralgan, o‘ramlar soni uncha ko‘p bo‘lmagan qo‘zg‘almas g‘altak va uning ichiga joylashtirilgan ingichka sim o‘ralgan, o‘ramlar soni ko‘p bo‘lgan qo‘zg‘aluvchan g‘altakka ega bo‘ladi. Qo‘zg‘aluvchan g‘altak uchiga strelka va tok o‘utkazuvchi hamda aks ta’sir etuvchi moment hosil qiladigan prujina maxkamlangan. Strelkaning pastki tomoni havoli tinchlantirgich bilan tugaydi. Asbob tashki magnit maydonlariga sezgir bo‘lganligi sababli magnitli tinchlantirgichning bu sistemada qo‘llanishiga yo‘l quyilmaydi. Asbob elektr zanjiriga ulanganda g‘altaklardan tok o‘tadi va hosil bo‘lgan magnit maydonlari elektrodinamik kuchni vujudga keltiradi. Bu qo‘zg‘aluvchan sistemani ikkinchi g‘altakning magnit maydonlari yo‘nalishi bir xil bo‘lmaguncha burishga harakat qiladi. Agar g‘aldtaklar orqali bir hilda tok utmokda desak, unda galtaklar orasida hosil bo‘ladigan o‘zaro ta’sir etuvchi kuch tok kuchining kvadratiga proporsional bo‘ladi. Shuning uchun elektrodinamik ampermetr va voltmetrlar notekis shkalaga ega bo‘ladi. Asbob o‘zgaruvchan tok tarmog‘iga ulanganda aylanuvchi momentning yo‘nalishi bir vaqtning o‘zida o‘zgaradi. O‘zgaruvchan tok zanjirlarida bu sistemadagi asboblar ulchanayotgan kattalikning effektiv qiymatini ko‘rsatadi. Agar asbob kuchlanishni ulchash uchun ishlatilsa, qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas g‘altaklar ketma-ket ulanadi. Bunday ulchash uncha katta bo‘lmagan toklarning (0,5 A gacha) o‘lchashda ham qo‘llaniladi. Katta qiymatli toklar o‘lchanayotganda qo‘zg‘almas g‘altak ketma-ket, qo‘zg‘aluvchan g‘altak esa parallel ulanadi. Oxirgi holatda qo‘zg‘almas g‘altak orqali nagruzka toki, qo‘zg‘aluvchan g‘altak orqali esa nagruzkadagi kuchlanishga proporsional bo‘lgan tok o‘tadi, bu nagruzka iste’mol qilayotgan quvvatga proporsional bo‘lgan aylanuvchan moment hosil qiladi. Shu sababli elektrodinamik vattmetrlar bir tekis shkalaga ega bo‘ladi. Elektrodinamik sistema asboblarining quyidagi afzalliklari bor: - bu sistema asboblarini uzgaruvchan va uzgarmas tok tarmoklariga ulash mumkin; - kuchlanish, tok kuchi va quvvatni o‘lchash mumkin; - aniqligi yukori; - vattmetrlar shkalasi bir tekis. Ularning kamchiliklari: - katta quvvat iste’mol qiladi; - tashki magnit maydonga sezgir va narxi qimmat. O‘lchash texnikasida elektrodinamik vattmetr boshqa sistemadagi vattmetrlarga nisbatan ko‘p ishlatiladi. Vattmetrdagi qo‘zg‘almas g‘altak nagruzkaga ketma-ket, qo‘zg‘aluvchan g‘altak esa qo‘shimcha qarshilikka parallel ulanadi. O‘zgarmas tokda vattmetr strelkasining burilish burchagi α quyidagicha bo‘ladi: 1 2 12 I I dM K d ) bunda R2 - qo‘zg‘aduvchan g‘altakning qarshiligi. (9.12) va (9.13) ifodalarga ko‘ra 1 12 2 ( ) K I U ko‘paytma zanjirning quvvati P ga teng. Agar asbobda 12 dM const dα = bo‘lsa (3.10) ifodadagi ko‘paytmani quyidagicha yozish mumkin. 1 KR R dα = ⋅ + u holda α = K1P (3.15) Bunday asbob bir tekis shakilda tokning quvvatini ulchaydi. Endi o‘zgaruvchan tok zanjiriga ulangan vattmetrning ishlash prinsipi bilan tanishaylik (3.5-rasm). 122 Toklar 1 I va 2 I quyidagicha berilgan, deb faraz qilaylik i 1 = Im1 sinωt i 1 = Im1 sin(ωt + φ) 3.5-rasm. Asbobning qo‘zg‘aluvchan qismi ma’lum inersiya momentiga ega, shuning uchun uning burilish momenti oniy qiymati bilan emas, balki o‘rtacha qiymati bilan xarakterlanadi: sin t T d dM dM Im Im cos sin tdt sinf sin tdt I I cos T d d ω Asbobning burilish burchagi quyidvagicha bo‘ladi ) Agar g‘altakning induktiv qarshiligini e’tiborga olmasak, u holda tok kuchi quyidagiga teng bo‘lad: R RK U I + = 2 2 Bu kattalikni (3.17) ifodaga . = const xol uchun kuramiz va Tok kuchini o‘lchash uchun ampermetrlar ishlatiladi. Ampermetrning ko‘rsatishi uning o‘lchash mexanizimi orqali o‘tayotgan tok bilan belgilanadi. Shuning uchun ampermetr zanjirga ketmaket ulanadi. Zanjirga ampermetr ulanganda tokning qiymati o‘zgarmasligi uchun asbob chulg‘ami bir necha o‘ramdan iborat bo‘lgan yog‘on simlardan tayyorlanadi. Agar o‘lchanadigan tok katta bo‘lsa, ampermetrga shunt ulanadi (3.6-rasm). RSh shunt quyidagi munosabatdan topiladi: 3.6-rasm sh a a xa R I R II = − (3.19) bu erdaIX – o‘lchanishi zarur bo‘lgan tok kuchi, Ia - asbobning shuntsiz ulchay oladigan toki, (3.19) ifodadan Nagruzkadagi I tokni ulchash zarur bo‘lsa, (3.19) ifodaga ko‘ra toklarning nisbati quyidagicha bo‘ladi: (3.22) Ia -asbobning kursatishi. 3.2-Masala. Ampermetr Ia =5A tokni o‘lchash uchun mo‘ljalangan bo‘lib, uning shkalasi 100 bo‘lakka bo‘linadi. Uramlarning karshiligi Ra=0,15Om. Ampermetr bilan Ix =30A tokni o‘lchash uchun unga qarshiligi qancha bo‘lgan shunt ulash kerak? Echish: Shunt qarshiligi Rsh quyidagiga teng: Om O‘zgaruvchan tok zanjirida ampermetrning o‘lchash chegarasini oshirish uchun tok transformatorlari ishlatiladi. 3.5.2. Kuchlanishni o‘lchash Voltmetrning kursatishiuning klemmalaridagi kuchlanish bilan aniqlanadi. Shuning uchun kuchlanishni o‘lchashda voltmetr zanjirga parallel ulanadi (3.7-rasm). Voltmetr zanjirga ulaniganda u ulchanayotgan kuchlanishga (zanjirni ish rejimiga) ta’sir ko‘rsatmasligi uchun uning qarshiligi voltmeter parallel ulanayotgan iste’molchining (generatorning) qarshiligiga nisbatan kata bulishi kerak. Voltmetrning qarshiligi rv katta bo‘lganda, undagi isrof bo‘ladigan nominal quvvat (Rvn) ham kichik bo‘ladi, chunki O‘lchash mexanizimining klemmalaridagi kuchlanish U = Ir Temperatura 100 C ga o‘zgarganda o‘lchash mexanizmidagi mis chulg‘amining qarshiligi 4% o‘zgarganligi uchun U kuchlanish I tokka, demak qo‘zg‘aluvchan qismning burilish burchagiga proporsional bo‘lmaydi. Shunday qilib, kuchlanishni aniq o‘lchash mumkin emas. O‘lchash mexanizimiga ketma-ket qilib, temperatura koeffitsienti nolga yaqinlanganindan yasalgan katta qo‘shimcha qarshilik (rk >>ru ) ulasak, voltmetrning qarshiligi rv = ru + rk temperaturaga deyarli bog‘lik bo‘lmay qoladi. Shunday qilib, voltmetr qo‘zg‘aluvchan qismining burilish burchagi faqat tokkagina emas, klemmalardagi kuchlanishga ham proporsional bo‘ladi: U = I(ru + rk ) = Irv = const Odatda, qo‘shimcha qarshilik ulchash mexanizimining nominal kuchlanishi kichik bo‘lganligi sababli voltmetrning nominal kuchlanishini ortirish uchun ham ishlatiladi. Yuqori kuchlanishli o‘zgaruvchan tok zanjirlaridagi kuchlanishni chegaralarini kengaytirish uchun qo‘shimcha qarshilik bilan bir qatorda kuchlanishni o‘lchash tronsformatorlari ham ishlatiladi. Bayon etilganlardan ampermetr bilan voltmetr faqat o‘zlarining parametrlari bilan farq qiluvchi bir xil tuzilishdagi mexanizmlarga 126 ega bo‘lishi mumkin, degan xulosa chiqadi. Biroq, ampermetr va voltmetr o‘lchanaetgan zanjirga turlicha ulanadi va turlicha ichki ulchash sxemasiga ega. 3.6. Uchfazali tok zanjirida aktiv va reaktiv quvvatni o‘lchash Uch fazali tok sistemasida quvvatni o‘lchash uchun vattmetrni o‘lchash sxemalari turlicha bo‘ladi. Agar nagruzka simmetrik bo‘lsa, uning aktiv quvvatini bitta vattmetr bilan o‘lchash mumkin Unda umumiy quvvat P = 3W (3.23) bu erda W - vattmetrni ko‘rsatishi. Agar uch fazali tok sistemasida nagruzkalar simmetrik bo‘lmasa, uning quvvati uchta vattmetr yordamida o‘lchanadi. Bunda ularning Har biri alohida fazaning quvvatini ulchaydigan qilib ulanadi Bunda umumiy quvvat A B C A A A B B B CUC P =W + W + W = I U cosϕ + I U cosϕ + I ya’ni umumiy quvvat har qaysi vattmetr ko‘rsatgan quvvatlarning yig‘indisiga teng bo‘ladi. Nagruzkasi simmetrik yoki asimmetrik bo‘lgan uch fazali, uch simli zanjirni quvvati ikki vattmetr yordamida o‘lchanadi Uch fazali zanjirni aktiv quvvati R oniy quvvatlarning yig‘indisiga teng : Aktiv kuvvatni uch vattmetr bilan ulchash. 3.10 - rasm. Iste’molchining K nuqtasi uchun quyidagicha yozish mumkin: + + = 0 A B C i i i . Bunda ( ) B A C i = − i + i i B qiymatni P ning ifodasiga qo‘yib, quyidagini hosil qilamiz: ifodaga o‘zgaruvchan tok va kuchlanishning effektiv qiymatlarini tatbiq etib, o‘rtacha quvvatini quyidagicha yozish mumkin: ( ) 1 2 cos A C Ab cos Demak, ikki vattmetrning ko‘rsatgichlari haqiqatan ham, uch fazali tokning aktiv quvvatiga teng ekan. Uch fazali tokning uch simli sistemasida iste’molchilar har qanday usulda ulansa ham + + = 0 A B C i i i munosabat shaklanadigan har qanday holatda ikki vattmetr sxemasidan foydalansa bo‘ladi. Simmetrik nagruzkada IA = IB = IC = Il ; UAC = UBC = Ul bo‘ladi 3.10, b - rasmdagi vektorlar diogrammasidan IA va UAB vektorlar orasidagi α burchak α = (φ + 300 ), shuningdek, IC va vektorlar orasidagi burchak β = (φ + 300 ) ekanligini topamiz. Vattmetrlar ko‘rsatishining ko‘rilaetgan xoli uchun quyidagi ifodalarini yozish mumkin: P UI UI UI = + = l l cos cos cos 30 cos 30 Vattmetrlarni kursatishilarining yig‘indisi 3 cos P IU = l l ϕ (3.28) Vattmetrlar kursatishining ayrimasi uch fazali tokning simmetrik sistemasida reaktiv quvvatni aniqlashga imkon beradi: X =W1 −W2 bundan cos( ) cos(90 ) sin l (3.30) Nagruzkalar simmetrik bo‘lganda (ϕ = 0 ) ikki vattmetrning ko‘rsatishi ham bir xil bo‘ladi. Aralash simmetrik nagruzkada (ϕ > 60 ° ) vattmetrlardan birining ko‘rsatishi manfiy bo‘ladi. Simmetrik nagruzkada uch fazali sistemaning reaktiv quvvatini bitta vattmetr bilan o‘lchash mumkin. Vattmetr ko‘rsatishini 3 ga ko‘paytirilsa, reaktiv quvvat kelib chiqadi.

O’QUVCHILARNING O’ZLASHTIRISHINI BAHOLASH MYEZONLARI

Mavzu: Elektrоtexnik vа energetik o'lchаsh аsbоblаri. 1.O'lchаsh kаttаliklаri, o'lchаsh fоrmulаlаri vа o'lchаsh kаttаliklаri, o'lchоv аsbоblаrining ko'rinishi, shkаlа, оg'ish kаttаliklаri, ishlаtilаdigаn metаllаr, pribоrlаri, o'lchаshgа qo'yilgаn tаlаblаr.