Elektrotexnika va elektronika asoslari

26-Mavzu boyicha o’quvchilarning bilimlarini tekshirish uchun na’munaviy savollari.
1.To’g’rilagichlar transformatorning qaysi cho’lg’amiga ulanadi.

2.Kuchaytirgichlar qanday chastota oralig’ida ishlaydi.

3.To’g’rilagichlarning kirish qismiga ulanish.

4. To’g’rilagichlarning chiqish qutblariga sig’im qanday ulanadi.

5.Yarim o’tkazgichli to’g’rilagichlar.
6.Sanoat elektronikasida asosan qaysi kuchaytirgichlar ishlatiladi.
7.To’g’rilagich deb nimaga aytiladi.
8.Ventillarning Volt-Amper xarakteristikasi.
9.To’g’rilashning bir fazali ko’prik sxemasi.
10.Ko’prik sxemasining tuzilish sxemasi.

Mavzu: 26- Elektrоn to'g'rilаgichlаr vа kuchаytirgichlаr. 1.To'g'rilаgichning strukturа chizmаsi, bir fаzаli vа uch fаzаli to'g'rilаnish chizmаsi ishlаsh jаrаyoni, tekislаsh filtlаri kuchlаnishi, tоk stаbilizаtоrlаrining, аsоsiy ko'rsаtkichlаri, o'zgаrmаs kuchlаnish stаbilizаtоrlаrining chizmаsi.
Reja:
1.To’g’rilagichlar transformatorning qaysi cho’lg’amiga ulanadi.
2.Kuchaytirgichlar qanday chastota oralig’ida ishlaydi.
3. To’g’rilagichlarning kirish qismiga ulanish.
To‘g ‘rilagichlar manbaning o‘zgaruvchan kuchlanishini yuklamaning o'zgarmas kuchlanishiga aylantiradi. To‘g‘rilagich qurilmasiga (12.9-rasm) transformator, yarim o‘tkazgichli to‘g‘rüagich, silhqlovchi filtr va kuchlanish stabilizatori kiradi. To‘g‘rilagichlarda odatda tokni bir tomonga o‘tkazuvchi yarim o‘tkazgich diodlardan foydalaniladi. Keng qo‘Uaniladigan to‘g‘rilagich sxemalari 12.10-rasmda keltirilgan, ular to‘g‘rilash /q0 ^p0 ^ lm a x / ^ o ‘g‘ (12- 6) bunda i?tes va — diodning teskari va to ‘g‘ri qarshiligi; birinchi garmonikaning amplitudasi; — to‘g‘rilangan kuchlanishning o ‘zgarmas tashkil etuvchisi. To‘g‘rilagich parametrlari 7-ilovada keltirilgan. Chiqishdagi pulsatsiyani kamaytirish maqsadida o‘zgarmas tashkil etuvchisiga kichik va yuqori garmonikalarga katta qarshihk ko'rsatadigan silhqlovchi filtrlardan foydalaniladi. Silhqlovchi filtrlaming asosiy parametri — bu silliqlash koeffitsienti (ks). U kirish pulsatsiya koeffitsienti kp kir ning chiqishdagi pulsatsiya koeffitsienti ¿pchiq ga nisbatiga tengdir: ks= kptír/kpChiq. Sxemalari keltirilgan filtrlar uchun silliqlash koeffitsienti quyidagi ifodalardan aniqlanadi: Krc = 2nfpRC; ksLR = -Jl + {infpL/ Rwkf ; ksLC = k SRC • k-sLR > (12.7) bunda fp — filtr kirishidagi pulsatsiyalaming chastotasi, Gs. Filtrlaming chiqishidagi kuchlanish shakli o‘zgarmas kuchlanishga yaqin.
Stabil kuchlanish olish uchun stabilizatorlar qo‘llaniladi. Stabilizatorlaming sifati stabilizatsiya koeffitsienti kst bilan baholanadi: Parametrik stabilizatorlarda (12.12-a rasm) volt-amper xarakteristikalarida ideal kuchlanish va tok manbalarining VAX siga yaqin bo‘]gan elementlar ishlatiladi. Stabilitron va baretter ulangan sxemalar (12.12-a, b rasm) uchun stabilizatsiya koeffitsienti quyidagi ifodalardan aniqlanadi: U _ ^bal^st . j- _ ^d-^st m (12-9) bunda Rij = Af/St/A/St — dinamik qarshilik. Tok va kuchlanishni stabilizatsiyalash uchun tranzistorli kompensatsion stabilizatorlar sxemasi qo'llaniladi.
M asalalar keltirilgan to‘g‘rilagich sxemalarida agar hamma hollarda Ryuk= 30 Om bo‘lsa, tanlangan diodlaming eng katta teskari kuchlanishi va to‘g‘ri yo‘nahshdagi tok qiymatlari qanday bo‘lishi kerak? To‘g‘rilagich transformatorining transformatsiyalash koeffitsienti k = 1/5 bo'lib, u kuchlanishi U = 220 V li sanoat tarmog‘iga ulangan. Agar diodlaming to‘g‘ri va teskari ulashdagi qarshihgi hisob Kuchlanish ku va tok kuchaytirish kt koeffitsientlari kirish va chiqish signallari orttimialarining nisbati bo‘yicha aniqlanadi. kj = A/chiq/A/kir; ku= AUchiq/ AUÜT. Quwat bo‘yicha kuchaytirish koeffitsienti esa: kr= kukj bo'ladi. (12.10) Detsibellarda ifodalanganda: Ko‘p kaskadh kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsienti: bunda kuk2,...kn — alohida kaskadlaming kuchaytirish koeffitsientlari.
Kuchaytirish kaskadining chastotaviy buzilish koeffitsienti: M = k0/ k , bunda k0 — o‘rta chastotalardagi kuchaytirish koeffitsienti; k — ish diapazonidagi ma’lum bir chastotadagi kuchaytirish koeffitsienti. Detsibellarda ifodalangan chastotaviy buzihsh koeffitsienti: MäB = 20 lg M. (12.13) Ko‘p kaskadli kuchaytirgichning natijaviy chastotaviy buzilish koeffitsienti: -^nat — • M2 ... Mn , ^nat.dB ~ ^ldB + -^2dB + ••• + MndB . (12.14) 0 ‘rta chastotalarda tranzistorh kaskadning kuchaytirish koeffitsienti: ^0 = ^21e-^yuk/-^kir> (12.15) 138 bunda h2\e — umumiy emitterli sxemadagi baza tokining statik kuchaytirish koeffitsienti', Ryuk — kollektor yuklamasining qarshiligi, Om; i?kir — tranzistoming kirish qarshiligi, Om; Cajr - ajratish kondensatori.
Tranzistorli kaskadning emitter zanjirida harorat bo'yicha stabillash sxemasi ( qo‘llanilganda, baza-emitter kuchlanishi: bunda, / tranzistorning baza zanjiridagi bo‘lgichning o‘zgarmas toki; / emitter tokining o‘zgarmas tashkil etuvchisi, A; emitter zanjiridagi blokirovka etuvchi kondensatoming Ce sig‘imi, kuchaytiriluvchi signalning quyi chastotasi, Gs; R^. — emitter zanjiridagi rezistor qarshiligi, Om. Kuchaytirgichning FIK n = Pcm/po, (12.17) bunda Pchiq— kuchaytirgichning chiqish quwati; PQ— manbaning sarflayotgan quvvati. Yuklama quwati, Pyuk = riPchiq. Bunda, ti — chiqish transformatorining FIK; Pchiq — tranzistorda ajralayotgan quwat. Chiqish transformatorining (12.15-rasm) birlamchi chulg‘amiga keltirilgan i?kei yuklama qarshiligi: -^kel = R y u k / k 2 > bunda k — chiqish transformatorining transformasiya koeffitsienti. Manfiy teskari bog‘lanishli kuchaytirgich kaskadning kuchaytirish koeffitsienti: k0 =k0/(l + ktbk0), (12.18) bunda ko — manfiy teskari bog‘lanish kiritishdan awal kaskadning kuchaytirish koeffitsienti; k^ — teskari bog‘lanish koeffitsienti. Tebranish konturining aslligi: Q = bunda — kontuming tolqin qarshihgi, Om; risr— isrof qarshiligi, Om

O’QUVCHILARNING O’ZLASHTIRISHINI BAHOLASH MYEZONLARI

Mavzu: Elektrоn to'g'rilаgichlаr vа kuchаytirgichlаr. 1.To'g'rilаgichning strukturа chizmаsi, bir fаzаli vа uch fаzаli to'g'rilаnish chizmаsi ishlаsh jаrаyoni, tekislаsh filtlаri kuchlаnishi, tоk stаbilizаtоrlаrining, аsоsiy ko'rsаtkichlаri, o'zgаrmаs kuchlаnish stаbilizаtоrlаrining chizmаsi.