Əlisahib ƏROĞUL

«ERMƏNĠ MƏSƏLƏSĠ» TORBADA PĠġĠK 
MƏSƏLƏSĠDĠR. BU GÜN «ERMƏNĠ MƏSƏLƏSĠ» 
UYDURMA «ERMƏNĠ 
SOYQIRlMI» ƏFSANƏSĠNƏ KOMPENSASĠYA EDĠLĠR 
 
Nəinki  «erməni  məsələsi»,  həm  də  erməni  milləti  məfhumunun  özü  belə 
Avropa  arenasında  1850-ci  illərdən  sonra  iĢlənən  ifadələrdir.  HəmiĢə  də  rus-türk 
müharibələrinin (1855, 1859, 1864, 1866, 1870, 1877-ci illər) yekun nəticələrində 
sülh müqavilə və aktlarında səslənməyə baĢlamıĢdır. Ġlk dəfə isə söz olaraq Krım 
müharibəsində  Türkiyənin  Rusiya  üzərindəki  müvəqqəti  qələbəsinin  yekun 
sənədində,  1856-cı  ildə  keçirilən  Paris  konfransında  ermənilərin  hüquq  və 
azadlıqlarına mülayim bir formada  və  Avropanın  super dövlətlərinin  maraqları 
çərçivəsində  iĢarə  vurulması  ilə  yazılı  sənəddə  öz  əksini  tapmıĢdı.  Bu  isə  bəri 
baĢdan  Rusiya  və  Avropanın  xristian  dövlətlərinin  bir  növ  gələcəkdə  Osmanlı 

---

113 
 
imperiyasının  Anadolu  torpaqları  üzərində  hərbi  əməliyyatlara  qərar  verməsi 
demək  idi.  Onsuz  da  böyük  dövlətlər  Türkiyəni  daha  asanlıqla  aradan  götürmək, 
sıradan  çıxarmaq  üçün  onun  mərkəzdənqaçma  qüvvələrini  arayıb-araĢdırmağa, 
tapıb gücləndirməyə, ölkəni içəridən zəiflətməyə çalıĢırdılar. Hər biri öz aləmində, 
öz  növbəsində  öz  dövlətlərinin  mənafeləri  baxımından  «erməni  məsələsi» 
əsnasında siyasətlərini formalaĢdırmağa və bundan bir dayaq nöqtəsi, təsir vasitəsi 
kimi  istifadə  etməyə  can  atırdılar.  1877-78-ci  illərin  rus-türk  müharibəsində 
Türkiyənin  məğlub  olması  Rusiyanın  bu  sahədə  ilk  rəsmi  addım  atması  ilə 
nəticələndi.  «Erməni  məsələsi»  adı  1878-ci  il  fevral  ayının  19-da  Rusiya  ilə 
Türkiyə  arasında  Bolqarıstanın  sahil  qəsəbəsi  olan  San-Stefanoda  bağlanan  sülh  
müqaviləsinin 16-cı paraqrafına daxil edildi. Rusiyanın bu sahədə əməli fəaliyyətə 
keçməsi  Qərb  dövlətləri  arasında  əks-səda  doğurdu.  Zəif  düĢmüĢ  Osmanlı 
imperiyasını parçalamaq, pay-pürüĢ etmək, daha çox pay mənimsəmək məqsədi ilə 
dünyanın  altı  nəhəng  xristian  dövləti  diplomatiya  siyasəti  sahəsində,  habelə  silah 
gücüylə  öz  məqsədlərinə  çatmaq  uğrunda  yarıĢa  və  vuruĢa  qalxdılar. Ġlkin olaraq 
isə  hər  biri  özü-özlüyündə  «erməni  məsələsi»ndən  Türkiyəyə  qarĢı  əlveriĢli  silah, 
təsir  gücünə  malik  bir  siyasət  vasitəsi  kimi      istifadə  etməyə    önəm  verdilər. 
Beləliklə,   «erməni məsələsi» çar Rusiyasının, Qərbin imperialist dövlətlərinin və 
zamanın  hökmüylə  bu  sayaq  beynəlxalq  status  aldı.  Xüsusilə  Ġngiltərə,  Fransa, 
Rusiya tərəfindən ġərq məsələsinin tərkib hissəsi kimi ortaya atıldı. ġərq məsələsi 
əsas etibarı ilə  bu regionda,  daha  doğrusu,  müsəlman dünyasında  kiçik dövlətlər, 
tayfa  dövlətləri  yaratmaq,  iri  dövlətlərin  meydana  gəlməsinə  qətiyyətli  surətdə 
imkan verməmək, aralarında  daim ziddiyyətlər  yaratmaq,  xüsusilə super dövlətlər 
sırasında  dura  biləcək  güc  Ģəklində  çıxıĢ  etmələrinə  əsla  imkan  verməmək 
siyasətinin  məcmusudur.  «Erməni  məsələsi»  də  Osmanlı  imperiyasının  daxildən 
zəiflədilməsinə  hesablanan  bir  siyasət  oldu.  Artıq  bu  dövrlərdə  Rusiya  liberal 
hərəkatının təsiri altında Moskva və Tiflis Ģəhərlərindəki erməni millətçiləri nəinki 
bu  Ģəhərlərdə,  habelə  Türkiyənin  özündə  mətbuat  və  təĢviqatçılar  vasitəsilə 
ermənilər  arasında  «milli  özünüdərkin  oyanması»  və  hətta  döyüĢkən  millətçilik 
təbliğatı aparmağa baĢlamıĢdılar. Erməni millətçiləri yaxĢı dərk edirdilər ki, böyük 
dövlətlərin  dəstəyi  olmadan  onlar  nə  dövlət  qura  bilər,  nə  də  müstəqil  bir  dövlət 
kimi əsla köməksiz yaĢaya bilməzlər. Bütün ümid və istəklərini böyük dövlətlərin 
onlara  verə  biləcəkləri  Ģanslara  dikirdilər.  Bir  sözlə,  «erməni  məsələsi»nin  həm 
zahiri,  həm  də  daxili  mahiyyətində  bir  məqam  -  Türkiyənin  süqutu  həlledici 
istiqamət  sayılırdı.  Bu  sahədə  istər  super  dövlətlərin,  istərsə  də  erməni 
millətçilərinin  bədnam  niyyətləri  üst-üstə  düĢürdü.  Bir  tərəfdən  də  böyük 
dövlətlərin milli mənafeləri baxımından «erməni məsələsi»nə müdaxilə etmələrinə 
rəğmən  əl  qoymaları  bu  məsələni  günü-gündən  daha  da  mürəkkəbləĢdirirdi. 
Rusiyanın  Qara  dənizi,  Bosfor  və  Dardanel  boğazlarını  zəbt  etmək  səyləri 
«xristianları  müsəlman  Türkiyəsinin  zülmündən  xilas  etmək  uğrunda  mübarizə» 
Ģüarları  ilə  pərdələnirdi.  San-Stefano  ilkin  sülh  müqaviləsinin  16-cı  paraqrafına 

---

114 
 
görə  Türkiyə  erməni  vilayətlərində  dərhal  lazımi  islahatları  həyata  keçirməliydi. 
Və  bu  iĢlər  görülüb  qurtaranadək  rus  qoĢunlarının  Anadolu  Türkiyəsində  iĢğal 
etdikləri  torpaqları  öz  əllərində  saxlamaqda  davam  edəcəkləri  nəzərdə  tutulurdu. 
Rusların  təĢəbbüsü  və  təhriki  ilə  «erməni  məsələsi»  beynəlxalq  toplantılarda 
müzakirə  obyektinə  çevrildi.  Rusiya  artıq  Türkiyəni  taqətdən  salıb  parçalamaq 
yolunda  ilk  addımını  atdı.  Xaç  süngüsünə  çevrilmiĢ  «erməni  məsələsi»ni 
katalizator rolunda oynatdı. Erməni millətçiləri isə Rusiyanın dəstəyindən istifadə 
edəcəklərində israrlı idilər. Müsbət nəticə əldə edəcəklərinə özlərində bir əminlik, 
yəqinlik  hissi    hasil  edirdilər.  Milli-siyasi  müqəddəratı  müstəqil  təyin  etmək 
məqsədi  ilə  Rus  iĢğalına  bel  bağlayırdılar.  Odur  ki,  həmin  istiqamətdə  təĢviqat-
təbliğat  iĢini  gücləndirdilər.  Ermənilərin  Rusiyadan  kömək  istəmələri  türk-erməni 
münasibətlərini  də  kəskinləĢdirdi.  Türkiyə  hökuməti  ermənilərə  münasibət 
məsələsində  kəskin  surətdə  dönüĢ  etdi.  Halbuki  türk  hökuməti  1877-ci  il  rus-türk 
müharibəsinədək  erməniləri  nəinki  təqib  eləmirdi,  əksinə  adlı-sanlı  ermənilərin 
böyük  dövlət  vəzifələri  tutmalarına  isti  münasibət  bəsləyirdi.  Ermənilərin  Rusiya 
iĢğalının  xeyrinə  etdikləri  xəyanət  Türkiyənin  əleyhinə  yönəlmiĢ  vətəndaĢlarının 
dövləti  cinayəti  idi.  Hadisələr  ermənilərin  istəyincə  davam  etmədi.  ġübhəsiz  ki, 
Rusiyanın  «erməni  məsələsi»ndən  təkbaĢına   istifadə    edib Türkiyənin içərilərinə 
doğru  real    addımlar  atması  Qərb  dövlətlərini  qıcıqlandırmaya  bilməzdi.  Çar 
Rusiyasının  bu  niyyəti  onun  Yaxın  ġərqdəki  əsas  rəqibi  -  Ġngiltərənin  ciddi 
müqavimətinə tuĢ gəldi. Çar Rusiyasının «erməni məsələsi»ndən təkbaĢına istifadə 
etmək  cəhdi  Ġngiltərə  tərəfindən  qətiyyətlə  dəf  edildi.  Ġngiltərə  erməni 
millətçilərinin də saqqızını oğurlamağa müvəffəq oldu. Çünki həmin dövrlərdə çar 
Rusiyası  ermənilərin  baĢını  sığallasa  da,  bununla  bahəm  Zaqafqaziyada 
ruslaĢdırma siyasəti də yeridirdi. Vaxtı ilə Rusiya  «Asiyada ermənilərin müstəsna 
üstünlüklərə  malik  olacağı  ərazi  yaradılması»  ideyasını  irəli  sürməsinə 
baxmayaraq,  indi  onun  əleyhinə  açıq-aydın  əməli  fəaliyyət  göstərirdi.  Rusiyanın 
Bolqarıstan məsələsində ağzı yanmıĢdı. Bolqarıstan çar Rusiyasının köməyilə azad 
edilsə də, indi çar Rusiyasının vassalına çevrilmək istəmirdi. 01 iyun 1878-ci ildə 
Berlin  konqresində  San-Stefano  ilkin  sülh  müqaviləsinə  baxılarkən  Ġngiltərə  öz 
istəyinə  nail  oldu.  San-Stefano  müqaviləsinin  16-cı  paraqrafı  Berlin  konqresinin 
61-ci  maddəsi  ilə  əvəzləndi.  Bu  maddəyə  görə,  Türkiyə  hökuməti  erməni 
vilayətlərində  lazımi  islahatlar  keçirməyə  borclu  olduğunu  təsdiq  edirdi.  Lakin 
həmin  islahatların  həyata  keçirilməsi  üzərində  nəzarət  təklikdə  Rusiyaya  yox, 
Berlin konqresinin iĢtirakçısı  olan  altı  böyük dövlətdən  ibarət «birliyə» verilirdi. 
Berlin  konqresinin  qərarı  erməni  millətçilərinin  də  damağına  Ģəkər  əzib  tökürdü. 
Milli  erməni  dövlətinin  yaradılması  uğrunda  mübarizəyə  təkcə  Rusiya  tərəfindən 
deyil, bütün böyük dövlətlər tərəfindən kömək göstəriləcəyi iĢtahlarını birə on qat 
artırırdı.  Ġngiltərə  diplomatiyası  isə  öz  iĢini  görürdü.  Onun  əsas  məqsədi  çar 
Rusiyasına  özünün  Yaxın  ġərq  siyasətində  «erməni  məsələsi»ndən  təkbaĢına 
istifadə etməsinə imkan verməmək idi və buna da nail oldu. Bu dövrdə Ġngiltərənin 

---

115 
 
Türkiyədəki  Ģəxsi  siyasətində  ermənilər  ona  gərək  deyildi,  Türkiyə  ilə  gizli 
sövdələĢməsi  vardı.  Ġngiltərə  Türkiyəni  Rusiyadan  qorumaq  müqabilində 
Türkiyədən  Kipr  adasını  alırdı.  Ermənilər  isə  xam  xəyallarıyla  baĢ-baĢa  qalırdı. 
Çoxluğun  nəzarəti  əslində  erməniləri  Türkiyənin  ixtiyarına  buraxırdı.  Türkiyə 
hökuməti  erməni  vətəndaĢlarının  xəyanəti  və  satqınlıqları  ilə  üz-üzə  qalmıĢdı. 
Torbada  piĢik  vardı.  Sərhədləri  Rusiyadan  qorumaq  üçün  tədbirlər  görməliydi.  
Türkiyə  hökuməti  qabaqlayıcı tədbirlər görməkdə qərarlı oldu. Erməni millətçiləri 
isə siyasiləĢən nasionalist partiyalar yaradaraq, təĢkilatlanmaq, mütəĢəkkil  Ģəkildə 
terror aktları həyata keçirmək və silahlı mübarizə aparmaq yoluna qədəm qoydular. 
Ġlkin  olaraq  «Armenakan»  və  «Qnçaq»  partiyaları  bu  yolda  təĢəbbüs  göstərdilər. 
Sonucda  isə  DaĢnaksutyun  meydana  atıldı.  Yarandığı  gündən  böyük  dövlətlərdən 
kömək  almaq  ümidini  itirən  erməni-daĢnak  faĢistləri  Türkiyədə  üsyanlar 
qaldırmağa  baĢladılar.  Ancaq  onlar  yaxĢı  bilirdilər  ki,  türk  hökuməti  ilə 
mübarizədə  qalib  gələ  bilməzlər.  Erməni-daĢnak  faĢistlərinin  qarĢısında  ilk  və 
böyük  əngəl  -  Anadolu  türk  yurdunu  parçalamaq  istəməyən  Osmanlı  türklüyü 
dururdu. Üsyanlar törətməkdə məqsədləri isə ancaq böyük dövlətlərin diqqətlərini 
«erməni məsələsi»nə cəlb etmək istəyi oldu. Böyük dövlətlər isə ancaq Türkiyə ilə 
bağlı  problemləri  ortaya  çıxandan-çıxana  «erməni  məsələsi»ni  yada  salırdılar. 
Erməni  müəllifi  S.Makosyanın  təbirincə  desək,  «erməni  məsələsi»  Avropa 
diplomatiyası üçün komediya, ermənilər üçün isə faciə idi». Avropanı ilgiləndirən 
erməni millətinin taleyi deyildi, «erməni məsələsi» onlara Türkiyənin həyat Ģirəsini 
sormaq  üçün  lazım  idi.  Erməni  xalqı  artıq  Türkiyədə  öz  faciəsini  yaĢayırdı. 
DaĢnaklar  1884-cü  ildə  Sasunda  kortəbii  Ģəkildə  baĢ  verən  üsyanın  siyasiləĢən 
variantda davam etdirilməsinə yeni təkan verdilər. Əsas rolu ələ alan DaĢnaksutyun 
partiyasının təxribat dəstələri, terror qrupları Asiya Türkiyəsinin ərazisini bürüyən 
üsyankar  ocaqlar  yaratdılar.  1895-ci  ildə  Zeytunda,  1896-cı  ildə  Vanda  silahlı 
üsyanlar  təĢkil  edən  erməni-daĢnak  faĢistlərinin  qazancı  sonucda  ancaq  qırğınlar 
oldu. Bu illər ərzində heç nə qazana bilməyən ermənilər ancaq dəstə-dəstə Qafqaza 
axın  etdilər.  Dərd  ondaydı  ki,  özləri  ilə  elə  «erməni  məsələsi»ni  də  Qafqaza 
gətirdilər. Burada öz istəklərini həyata keçirmək üçün münbit Ģərait vardı. «Erməni 
məsələsi»ni silah gücünə  həll etmək konsepsiyasına hakim kəsilən erməni-daĢnak 
faĢistləri  Türkiyədə  edə  bilmədiklərini  Rusiyanın  əsarəti  altında  olan  Azərbaycan 
torpaqlarında Azərbaycan türklərinə qarĢı etdilər. 1905-1907-ci illərdə XX əsrin ilk 
soyqırımı hadisəsini törətdilər. Əliyalın, dinc, heç bir torpaq, hakimiyyət iddiasında 
olmayan Azərbaycan türklərinin qətliamlarını təĢkil etdilər. Onları etnik təmizləmə 
siyasətinin günahsız qurbanlarına çevirdilər. Vaxtı ilə ermənilərə sığınacaq vermiĢ, 
ermənilərlə  bir  gor  qonĢusu  kimi  yaĢamağa  qərarlı  olan  Azərbaycan  türklərini 
erməni-daĢnak  terror  qrupları  və  ya  qruplaĢmaları  silah  gücünə  ev-eĢiyindən 
çıxarıb  ayağı  yer  tutunca  qovmağa  baĢladılar.  Ələ  keçəni  uĢaq,  qadın,  qoca 
demədən  xüsusi  qəddarlıqla  qətlə  yetirirdilər.  Torpaqlarını,  yer-yurdlarını  isə 
mənimsəyirdilər.  Birinci  rus  inqilabını  söndürmədən  çar  Rusiyasının  bu 

---

116 
 
qətliamların  qarĢısını  almamasının,  daha  da  qızıĢdırıcı  mövqedə  durmasının 
səbəbləri  məlum  idi.  Bu  yolla  əsarətdə  olan  xalqların  fikir-diqqətini  inqilabi 
mübarizədən  yayındırırdı.  Bu, imperiyanın klassik  «parçala, hökm et»  siyasətinin 
qanlı  Ģöləsi  idi.  Yalnız  Azərbaycan  türklərinin  soyqırımı  ilə  kifayətlənməyən 
erməni-daĢnak  faĢistləri  bölgələrdə  hakimiyyəti  ələ  keçirməkdən  belə  çəkinmir, 
yolları və körpüləri partladır, nüfuzlu ictimai xadimləri, dövlət məmurlarını terror 
yolu ilə qətlə  yetirirdilər. I Rus inqilabının  süqutundan sonra çar Nikolay  həddini 
aĢmaqda  olan  erməni-daĢnak  terrorçularına  bir  balaca  qulaqburması  verdi. 
Məsuliyyətə  cəlb  edilənlər  oldu.  Arada  uzun  çəkməyən  dartıĢmalardan  sonra 
erməni-daĢnak  faĢistləri  yenə  də  «erməni  məsələsi»nin  ilkin  dayaq  bazasına  - 
Rusiyaya  üz  tutdular.  I  Dünya  müharibəsi  ərəfəsində  çar  hökuməti  böyük 
məmnuniyyətlə erməni-daĢnak faĢistlərini qəbul etdi. Rus diplomatları açıq Ģəkildə 
«məzlum  ermənilərin  müdafiəsi»  uğrunda  çıxıĢlar  etməyə  baĢladılar.  Türkiyə 
hökumətindən ermənilər  yaĢayan Ģərq vilayətlərində islahatlar keçirilməsi tələbini 
irəli sürdülər. Türkiyə hökuməti 26 yanvar 1914-cü ildə Rusiyanın nəzarəti altında 
həyata  keçirilməsi  nəzərdə  tutulan  islahatlar  haqqında  saziĢ  imzalamağa  məcbur 
oldu.  I  Dünya  müharibəsinin  baĢlanması  ilə  bahəm  erməni-daĢnak  faĢistlərinin 
iĢtahı yenidən on qat artdı, deməzsən, tük apardı. Fransa erməni dövlətini Türkiyə 
ərazisində,  Rusiya  isə  bu  dövləti  I  Pyotr  zamanından  Cənubi  Qafqazda  qurmaq 
istəyini  yenidən  ortaya  qoydu.  Hər  iki  dövlətin  niyyətindən  bəhrələnmək  istəyən 
erməni-daĢnak  faĢistləri  ruhlandılar.  Onlar  yenidən  «Böyük  Ermənistan»  dövləti 
qurub-yaratmaq  eĢqinə  düĢdülər.  Və  bu  xəyali  dövlətin  xəritəsini  belə  cızdılar. 
Beləliklə, erməni xalqını əbədi məhrumiyyətlərə sürükləmiĢ oldular. Bununla sonu 
görünməyən  türk  düĢmənçiliyinin  bünövrəsini  qoydular.  Özlərini  isə  super 
dövlətlərin sandıq tulasına çevirdilər. 
Erməni-daĢnak  faĢistləri  bütün  güclərini  terrorçu  dəstələr  düzəldib  Türkiyə 
ərazisinə  göndərilməsinə,  onların  pozuculuq  fəaliyyətləri  göstərmələrinə,  könüllü 
hərbi  hissələr  təĢkil  edib  rus  komandanlığının  sərəncamına  vermək  iĢinə 
yönəltdilər. Ancaq nə qədər qırğınlar törətsələr də, sonucda yenə də məğlubiyyətin 
acısını daddılar. 
I  Dünya  müharibəsindən  sonra  «erməni  məsələsi»  beynəlxalq 
müzakirələrdə  tədricən özünə  yeni  ünvan tapdı.  Daha doğrusu,  uydurma  «erməni 
soyqırımı»  əfsanəsinə  kompensasiya  edildi.  Əslində  uydurma  «erməni soyqırımı» 
əfsanəsi  yalan  üzərində  qurulmuĢ  «torbada  piĢik»  oyununun  davamıydı.  Erməni 
xalqının təqvimində 24 aprel günü rəmzi məna daĢıyır. Bu gün bir erməninin burnu 
belə  qanadılmayıb.  Bəs  onda  nə  üçün  qətliam  günü  olsun?!  «24  aprel»  gününün 
özü  bu  soyqırımın  saxtalığına  dəlalət  edən  danılmaz  və  qaçılmaz  bir  faktordur. 
1915-ci  ilin  24  aprel  günü  Türkiyə  hökuməti  tərəfindən  dövləti  içindən 
parçalamağa cəhd edən bir qrup vətən xaininin və satqınının məqsədyönlü Ģəkildə 
türk torpaqlarına təcavüz edən qərb imperialistlərinə və artıq ġərqi Anadolunu iĢğal 
etmiĢ  və  tərkibində  250  min  erməni  könüllü  silahlısı  olan  və  Türkiyə  əleyhinə 

---

117 
 
vuruĢan çar Rusiyasına xidmət edən erməni təĢkilat və cəmiyyət rəhbərlərinin göz 
altına  alınmasına  dair  fərman  verilən  bir  gündür.  Onlar  öz  cinayətkar 
fəaliyyətlərinə görə ədalət məhkəməsi qarĢısında cavab verməli olmuĢlar. Vətənin 
taleyinin həll edildiyi bir vaxtda, ölüm-olum dilemması qarĢısında qaldığı çətin bir 
zamanda  etnik  ermənilərin  xəyanət  və  satqınlıqların  kütləvi  hal  aldığını  nəzərə 
alan,  ölkənin  təhlükəsizliyini  təmin  etmək  üçün  Türkiyə  hökuməti  24  aprel 
tutqusundan  təxminən  bir  ay  sonra,  daha  doğrusu,  mayın  15-də  ermənilərin 
yerdəyiĢməsi  haqqında  qərar  qəbul  etmək  məcburiyyətində  qaldı.  Müxtəlif  dövlət 
və ölkələrin tarixində bu cür faktlar yüzlərlədir. Təkcə bunu qeyd etmək kifayətdir 
ki,  əgər  I  Dünya  müharibəsində  bu  fakt  bir  dəfə  qeydə  alındısa,  II  Dünya 
müharibəsində Sovet Rusiyası xəyanət və satqınlığın qeydə alınmadığı bir dövrdə 
qabaqlayıcı  tədbirlər  adı  altında  Krım  tatarlarını,  ġimali  Qafqaz  xalqlarını  – 
çeçenləri,  inquĢları,  balkar-qaraçaylıları  və  hətta  müharibə  qorxusunun  aradan 
qalxdığı, qələbənin sovetlərin xeyrinə həll olunacağının qabaqcadan göründüyü bir 
zamanda Gürcüstandan Məhsəti türklərini bu cür yerdəyiĢmələrə məruz qoymuĢdu. 
Habelə  Böyük  Vətən  müharibəsindən  4-5  il  sonra  Azərbaycan  türkləri  də  yalan 
könüllülük adı altında Ermənistandan deportasiya edilmiĢlər. Hələ də bu xalqların 
və  millətlərin  taleyinə  dünya  birliyi  biganəlik  və  laqeydlik  göstərir.  Ancaq  günün 
günortaçağı  erməni  fitnəsinə,  saxtakarlığına  uyanlar  -  qatığa  qara  deyən  Qərb 
parlamentləri  və  erməni  diasporunun  yalağına  çənə  söykəmiĢ  parlamentarlar 
özlərini  səfeh  və  ya  satqın  adamlar  kimi  aparır,  tərəqqipərvər  insanları  özlərinə 
güldürürlər. Onlar dərk etmək istəmirlər ki, 24 aprel günü erməni qanı axıdılmayıb. 
Osmanlı  dövlətçiliyinin  əleyhinə  iĢ  aparan,  xəyanət  yolu  tutan  bir  sıra  erməni 
təĢkilatlarının  rəhbərləri  qanuna  müvafiq  qaydada  göz  altına  alınıblar.  Bu  tədbiri 
soyqırımı kimi qəbul edən və buna səs verən parlament üzvlərini qrupbaz xristian 
manyakı  kimi  qəbul  etmək  olar.  Onlar  dərk  etmək  istəmirlər  ki,  may  ayında 
yerdəyiĢmə haqqında qanun qəbul edilməsəydi, ya türk dövləti tam məhv edilərdi, 
ya  da  ölüm-olum  savaĢı  gedən  döyüĢ  meydanında  bir  erməni  insanı  belə  sağ-
salamat  qalmazdı.  Əslində  bu  yerdəyiĢmə  erməni  xalqının  xilası  kimi 
dəyərləndirilməli  və  özünün  həqiqi  qiymətini  almalıdır.  Əgər  bu  tədbir  Osmanlı 
dövləti tərəfindən həyata keçirilməsəydi, indi nə dünyəvi dövlətlərdə oturuĢ tapan 
erməni  diasporu  yaranardı,  nə  bu  qədər  gücə  malik  erməni  toplumu  meydana 
gələrdi, nə də erməni-daĢnak faĢistləri özlərində cəsarət tapıb türk dünyasına qarĢı 
meydan  sulamaq  eĢqinə  düĢmüĢ  olardılar.  Sadəcə  olaraq  bu  həpəndlər  «erməni 
soyqırımı»  adı  altında  pozuculuq  fəaliyyətləri  ilə  türk-müsəlman  dünyasına  qarĢı 
xaçlılar yürüĢünün bayrağını qaldırırlar. Sosialist-kapitalist cəbhələĢməsindən azad 
olmuĢ  dünyanı  xristian-müsəlman  qarĢıdurmasına  sürükləyirlər.  Erməni-daĢnak 
faĢistləri öz çirkin oyunlarından əl çəkmək fikrindən uzaqdılar. BoĢ dağara daĢ atıb 
dığırlatmaqdan,  səs  çıxarmaqdan  yorulmaq  bilmirlər.  Türk  əleyhdarları  isə 
«torbada piĢik var» bəhanəsindən zaman-zaman faydalanırlar. Türklərin ermənilərə 
inam  göstərməmək  üçün  tam  əsasları  vardı.  Ermənilər  döyüĢ  gedən  ərazilərdən 

---

118 
 
köçürülməsəydi,  Türkiyə  hökuməti  öz  varlığını  saxlamaq  imkanını  əldən  vermiĢ 
olardı.  Təkcə  bir  erməni  nəfərinin  satqınlığı  ucbatından  «Allahu  Əkbər»  dağında 
90 min türk əsgərini rus iĢğalçıları məhv etmiĢdir. Habelə Rus ordusunun Türkiyə 
sərhədini keçib ġərqi Anadoluya daxil olmasıyla bahəm Türkiyə ordusunda xidmət 
edən  50  min  erməni  mənĢəli  türk  əsgəri  xəyanət  yolu  tutaraq  rusların  tərəfinə 
keçmiĢ  və  türklərə  qarĢı  döyüĢmüĢdülər.  Ümumiyyətlə,  I  Dünya  müharibəsində 
ermənilərdən  qat-qat  çox  türk  əhalisi  qırılmıĢdır.  Belə  ki,  N.Sokolskinin  1923-cü 
ildə yazdığına və statistik məlumatlara görə, 1915-ci illərdə Türkiyədə cəmi 1 mln. 
285  min  nəfər  erməni  yaĢamıĢdır.  Köçürülənləri,  qaçqınları,  Türkiyədə  qalıb 
yaĢayanları  bu  saydan  çıxsaq,  aydın  olur  ki,  bu  dövrdə  ölən  ermənilərin  sayı  10 
minlərlə,  ölən  türklərin  sayı  isə  100  minlərlə  olmuĢdur.  Lakin  erməni-daĢnak 
faĢistləri  öz  törətdiklərini  əks  tərəfin  üzərinə  qoymaq  kimi  qarayaxmayla,  qaraçı 
qanlarından  irəli  gələn  hay-küylərinə  burada  da  don  geydirməkdən  usanmaq 
bilməmiĢlər.  Hazırda  24  aprel  gününü  uydurma  «erməni  soyqırımı»  günü  kimi 
bütün dünya dövlətlərinə tanıtmağa cəhd göstərirlər. 
Bu  gün  beynəlxalq  arenada  fırladılan  qondarma  və  uydurma  «erməni 
soyqırımı»  əfsanəsi  ümumi  erməni  saxtakarlığının  apogeyidir.  Yalan  yalana 
söykənir.  Uydurmalar  bir-birinə  calana-calana  sonu  görünməyən  və  olmayan  bir 
həddə  çatdırılıbdır.  Ġlk  öncə  «erməniləri  məhv  etməklə  bağlı  Tələt  paĢanın 
teleqramı var» deyə-deyə erməni-daĢnak faĢistləri haray-həĢir qopardılar. Sənədlər 
əsasında  isbat  olundu  ki,  bu  teleqram  əsli  olmayan,  uydurma  bir  qalka 
köçürməsidir. Bu yalanları baĢ tutmayanda ikinci bir uydurmaya, yalan ifadəyə əl 
atdılar. Guya Adolf Hitler yəhudilərin soyqırımına rəvac verərkən «bu gün erməni 
soyqırımını  kimdir  yada  salan»  ifadəsini  iĢlədibdi.  Los-Ancelesdəki  Kaliforniya 
universitetinin professoru Riçard Ovanesyan 1983-cü ildə bəyan edir ki, A.Hitlerin 
bu ifadəsini iĢlətməsi barədə 23 noyabr 1945-ci il tarixdə, daha doğrusu, ondan bir 
gün  əvvəl  Nürenberq  prosesinin  stenoqramında  məlumat  var.  Hətta  söylənilir  ki, 
A.Hitler  bu  ifadəni  PolĢaya  hücum  etməzdən  əvvəl,  22  avqust  1939-cu  il  tarixdə 
müharibəyə  baĢlamağa  hazırlıqla  əlaqədar  olaraq  öz  baĢ  komandanlarına 
müraciətində  iĢlədibdi.  Halbuki  nə  həmin  gün,  nə  ondan  əvvəl,  nə  də  sonra 
Nürenberq  tribunasında  belə  bir  Ģey,  belə  bir  söylənmə  və  dilə  gətirilən  ifadə 
məsələsi  olmamıĢdır.  Belə  bir  ifadə  birinci  dəfə  AssoĢieyte  Pressin  Berlin 
Ģöbəsinin  müdiri  L.Lexnerin  1942-ci  ildə  nəĢr  etdirdiyi  kitabda  özünə  yer  tapıb. 
Halbuki  bunun  da  doğru  olmadığı  təsdiqlənibdir.  Çünki  A.Hitlerin  belə  bir  ifadə 
iĢlətməsinə  dair  heç  bir  inandırıcı  sübut,  dəlil  yoxdur.  Alman  faĢistləri  PolĢa 
torpaqlarına  soxulduqları  zaman  belə  hələ  Hitler  öz  çıxıĢlarında  antiyəhudi 
fəaliyyət barədə heç bir ifadə iĢlətməmiĢdir. Lakin Riçard Ovanesyanın bu qərəzli, 
bədnam,  yalan  cümlələr  iĢlətməsindən  sonra,  1984-cü  ildə,  qəribədir  ki,  ABġ-da 
çoxsaylı  dövlət  rəsmiləri  və  konqresmenlər  bu  saxta  ittihamı  tutuquĢu  kimi 
dəfələrlə təkrarlamıĢlar. Lakin bu yalanları da ayaq açıb yeriməmiĢdi. 

---

119 
 
Ermənilər  uydurma  «erməni  soyqırımı»  hadisəsindən  70  il  sonra  daha  bir 
fırıldağa,  iftiraya  əl  atmıĢlar.  1985-ci  ildə  səs  salmıĢlar  ki,  guya  müasir  Türk 
Cümhuriyyətinin qurucusu M.K. Atatürk 22 iyun 1926-cı ildə Ġsveç jurnalisti Emil 
Xilderbranda  verdiyi  müsahibəsində  erməni  soyqırımını  tanımasını  bəyan  edib. 
Əlbəttə, əgər doğrudan da ermənilər deyən belə bir fakt olsaydı, uydurma erməni 
soyqırımının  tarixi  həqiqətliyi  üçün  bu  bəyanat  çox  ciddi  arqument  ola  bilərdi. 
AraĢdırma  zamanı  məlum  olmuĢdur  ki,  M.K.Atatürk  22  iyun  1926-cı  il  tarixdə 
Ġzmir  Ģəhərində  olmuĢ,  lakin  bu  səfəri  zamanı  kiməsə  müsahibə  verməmiĢdir. 
Ümumiyyətlə  isə  onun 20 illik hakimiyyəti dövründə  Emil Xilderband  adlı Ġsveç 
vətəndaĢının  Türkiyə  Cümhuriyyəti  ərazisində  olması  sübuta  yetirilməmiĢdir. 
Erməni saxtakarları tərəfindən bir-birinin ardınca düĢünülmüĢ Ģəkildə ortaya atılan, 
lakin  mənbəyi olmayan bu sayaq uydurmaların sayı-hesabı  yoxdur. Bununla belə, 
erməni-daĢnak  faĢistlərinin  təbliğat  maĢını,  təĢviqatçıları  uydurma  «erməni 
soyqırımı»  ilə  bağlı  hər  cür  saxtakarlıqları  yaymaqda  davam  edirlər.  Hər  cür 
dələduzluğa baĢ  vururlar. Xüsusilə onların  məĢhur rus rəssamı Vasili VereĢaginin 
«Müharibə  apofeozu»  adlı  rəsm  əsəri  ilə  dələduzluq  etmələrindən  danıĢmamaq 
olmur.  Hal-hazırda  rəssamın  müharibə  mövzusunda  kətan  parça  üzərində  iĢlədiyi 
bu  sənət  əsəri  Moskva  Ģəhərinin  məĢhur  Tretyakov  adına  rəsm  qalereyasında 
saxlanılır.  Rəssam  bu  rəsm  əsərini  1871-ci  illərdə  iĢləmiĢ,  özü  isə  I  Dünya 
müharibəsi baĢlanmazdan on il əvvəl dünyasını dəyiĢmiĢdir. Rəsm əsərinin obyekti 
heç  vaxt  ermənilər  olmamıĢdı  və  ola  da  bilməzdi.  Bu  sənət  əsərinin  I  Dünya 
müharibəsi ilə, ermənilərlə heç bir bağlılığı, əlaqəsi yoxdur. Lakin erməni-daĢnak 
faĢistləri  dələduzluq  yolu  ilə  bu  əsəri  mənimsəmiĢlər.  Əsərdə  insan  kəllələrindən 
toplanmıĢ  qalaq  təsvir  olunur.  Erməni  dələduzları  bu  rəsm  əsərinin 
fotoreproduksiyasını  çıxararaq  altında  1915-1917-ci  illər  yazmıĢ  və  kağız  üzərinə 
rəssamın  saxta  imzasını  köçürmüĢlər.  Bu  kəllələr  guya  türklər  tərəfindən  
soyqırıma  düçar edilən  ermənilərə  məxsusdur. Uydurma «erməni soyqırımı» ilə 
heç  bir  əlaqəsi  olmayan  bu  reproduksiyanı  poçt  markalarında,  təbliğat 
plakatlarında,  reklam  vərəqələrində  yerləĢdirmiĢlər,  ayrı-ayrı  kitab  üzlüklərində 
bolluca nəĢr və çap etmiĢlər. 
Ümumiyyətlə,  erməni-daĢnak  faĢistləri  hər  cür  fırıldağa,  dələduzluğa  qol 
qoyurlar.  Tutar  qatıq,  tutmaz  ayran  deyirlər.  Aydan  arı,  sudan  duru  adamlar  kimi 
daĢ  atıb  baĢ  tuturlar,  haray-həĢir,  səs-küy  qoparırlar.  Elə  ki  yalanları  üzə  çıxdı, 
uydurmaları  uğursuzluğa  düçar  oldu,  utanıb-qızarmadan,  həyasızcasına  növbəti 
yalana,  növbəti  fırıldağa,  iftiraya,  Ģərə-böhtana  əl  atırlar,  təzə  yalana, 
saxtakarlıqlara meydan verirlər. Bu bir-birinə ara verməyən, arasıkəsilməz yalançı, 
saxta,  məkrli  və  hiyləgər  oyunları  ilə  cəmiyyəti  ələ  salır,  əldə  saxlayır,  əldə 
oynadırlar.  Daim  Qərb  və  Rusiyanın  hakimiyyət  orqanlarının  ikili  standartlarla 
müsəlman aləminə qarĢı davam edən baxıĢ və davranıĢlarından bəhrələnirlər. Qərb 
və  Rusiya  üçün  «erməni  məsələsi»  barmaqda  oynadılan  qəlp  və  fahiĢ  bir  həlqəyə 
bənzəyir.  Nə  ucu  var,  nə  də  sonu.  Qəribəsi  də  budur  ki,  ucu,  sonu  bilinməyən  bu 

---

120 
 
qəlp  həlqə  açılandı,  qapanan  deyil.  Ġstənilən  super  dövlət  bu  həlqəni  barmağına 
keçirərək  dünya  arenasında  Türkiyə  əleyhinə  bir  vasitə  kimi  fırladır.  Erməni 
saxtakarlığından  və  Türkiyə  əleyhinə  olan  ziyankarlığından  kifayət  qədər 
faydalanırlar.  Əgər  belə  olmasaydı,  erməni-daĢnak  terrorçuların  törətdiklərini  heç 
demirəm, bu sadə sənəd cinayətkarlarını bunca müdafiə etməzdilər. Axı, sənədlərin 
saxtalaĢdırılmasının  özü  də  dövləti  cinayətdir.  Hər  bir  dövlətin  cinayət 
məcəlləsində saxtakarlara qarĢı maddə, cinayət məsuliyyətinə cəlbolunma tələbləri 
var. Bəs görəsən həmin ölkələrin qanun  keĢikçiləri nə  üçün erməni  saxtakarlığına 
hüquqi qiymət vermirlər?! Nə üçün özlərini sivil ölkə adlandıran, demokratiyanın 
flaqman  hökumətləri,  onun  ali  qanunvericilik  orqanları  -  parlamentləri  dövləti 
cinayəti  müdafiə  edirlər?!  Cəzasızlıq  Ģəraitindən  istifadə  edən  erməni-daĢnak 
faĢistləri  peĢəkarcasına  terror  aksiyaları  törədirlər.  Ġnsan  qatilləri  cəzalandırılmaq 
əvəzinə  cinayətlərinədək  müdafiə  olunurlar,  sərbəst  buraxılırlar.  Yoxsa  Amerika, 
Qərbi Avropa parlamentariləri bizimlə  «məndən ötən qardaĢıma dəydi, elə bildim 
saman  çuvalına  dəydi»  oyunu  oynamaqdan  həzz  almazlar.  Bütün  bunlardan 
azğınlaĢan  erməni-daĢnak  faĢistləri  özlərinin  uydurduqları  saxta  soyqırımlarını 
millətin üzərinə alırlar. Hətta iddia edirlər ki, erməni genosidi yəhudi soyqırımının 
müjdəçisi olub. XX əsrin ilk soyqırımıdır. Hətta ĢiĢirtmə yolu ilə qələmdən keçən 
erməni qırğınına dair rəqəmlər hələ də ekspert rəyindən keçirilmir. Erməni-daĢnak 
faĢistləri isə ilkin dövrlərdə ĢiĢirdilmə ilə qeydə alınan 300 min erməni öldürülüb 
ifadəsindəki  rəqəm  göstəricisini  ilbəil  dəyiĢdirir,  artırırlar.  «Böyük  qırğın»  adı 
altında  guya 1915-ci ildə 2,5 milyon, təqribən həmin dövrdə dünya ermənilərinin 
sayı civarında erməninin öldürüldüyünü iddia edirlər. Bu rəqəm dildən-dilə keçir, 
kağızdan-kağıza  köçürülür.  Çox  güman  ki,  erməni  saxtakarlığı  dünyadakı 
ermənilərin sayı  hərgah 6  milyon və  ya ondan çox olsaydı, utanıb-qızarmadan bu 
rəqəmi 6 milyonluq yəhudi genosidinə çatdırar, bəlkə də bu rəqəmi arxada qoymuĢ 
olardılar. Ġnsan həyasını itirəndə ondan hər nə desən, gözləmək olar. Görün bir iĢ 
nə  yerə  çatıb  ki,  erməni  saxtakarlığı,  habelə  A.Hitlerin  adına  ünvanlanan,  əsli 
olmayan  sitatlar,  uydurma  mülahizələr  ABġ  dövlətinin  bir  çox  Ģtatlarının  orta 
məktəblərində  dərs  vəsaiti  kimi  tədris  olunur.  ABġ-ın  ali  qanunvericilik 
orqanlarında  yuva  qurmuĢ  R.Doul  kimi  ermənipərəst  senator  və  konqresmenlər 
küpəgirən  qarılar  sayaq  qondarma  «erməni  soyqırımını»  Ġran  saqqızı  kimi 
çeynəməkdən, ərəb təsbehi kimi daĢlarını o yan-bu yana çevirməkdən, saymaqdan 
yorulmaq  bilmirlər.  Erməni  yalanına  cürbəcür,  çeĢid-çeĢid  don  biçirlər,  dünya 
ictimaiyyətini həqiqətdən yayındırmağa çalıĢırlar. Fransada, Ġsveçrədə hətta erməni 
saxtakarlığını  inkar  edənlərə  qarĢı  ölkənin  CM-də  müvafiq  maddələr  də  təsbit 
edilir. Bu gün  «erməni  məsələsi»  ABġ-da prezident  seçkilərində namizədlər üçün 
səs  toplamaq  vasitəsinə,  senatorlar,  konqresmenlər,  qubernatorlar  üçün  isə  varlı 
erməni diasporlarından və beynəlxalq təĢkilatlarından pul çəkmək məsələsində bir 
oyuna çevrilib. Oyunbazlıq göstərməkdə Fransanın əldə tutduğu «erməni məsələsi» 

---

121 
 
bir oyun, bir  marionetkadır.  Rusiya üçün isə bu  məsələ Qafqazda oturacaq  yerinə 
iĢlətdiyi söykəksiz kətildir. 
Hər  il  aprel  ayının  24-də  dünyanın  aparıcı  ölkələrində  əlləri  yüz  minlərlə 
türkün  qanına  boyanan,  qatı  millətçiliyi  ilə  tanınan,  türk  düĢmənçiliyini  dövlət 
siyasətinə  çevirən  erməni-daĢnak  faĢistləri  uydurma  «erməni  soyqırımı»  yalanını 
ucuz  Ģou-tamaĢayla  qeyd  edirlər.  Erməni  millətini  «məzlum»,  «əzabkeĢ»,  «çox 
təcavüzlərə  məruz  qalan»,  «qurbanlıq  quzu»  qismində  dünya  birliyinə  sırıyırlar. 
Kimsə  demir  ki,  1915-ci  ildə 1,3  milyondan  az  erməninin  yaĢadığı  bir  ərazidə bu 
ərazinin  11  milyon  türk  əhalisini  məhv  edib  bu  torpaqları  Rusiyanın  tərkibinə 
qatmaq və ya hansısa uydurma monoetnik erməni dövləti yaratmaq hansı məntiqə 
sığır?! Haqq-ədaləti bunca tapdamaqmı olar?! 
Bu  gün  ilməsi  hiyləsindən,  erməni  felindən,  erməni  məkrindən,  erməni 
saxtakarlığından  çalınıb  hörülən  erməni  toru  özündən  qat-qat  böyük,  güclü,  gözə 
görünən  və  görünməyən  dünyəvi  torları  öz  içinə  salmaqda,  siyasi  baxımdan 
daxilinə  almaqdadır.  Dünyanı  çuğlamaqda,  ağuĢuna  salmaqdadır.  Bütün 
bəĢəriyyətin bu tora düĢmək təhlükəsi vardır. Erməni-daĢnak faĢistlərinin səngimək 
bilməyən antitürk təbliğatı bütövlükdə  yalan  üzərində qurulub. Utancaqlıq erməni 
təbliğatına  yaddır.  Həyanın  nə  olduğunu  erməni  təbliğatı  bilmir.  Erməni  təbliğatı 
haqq-ədalətdən  min  iĢıq  ili  qədər  uzaqdır.  Lakin  bu  uzaqlığı  yaxın  edən 
superdövlətlər,  gücdüĢməz  güclər  mövcuddur.  Bu  paradoks  «erməni  məsələsinin» 
bir  hissəsi  olan  qondarma,  süni  surətdə  yaradılmıĢ  və  qabardılmıĢ  Qarabağ 
probleminin həlli məsələsində də özünü göstərir. Daha doğrusu, bu problemin həll 
edilməsi  məqsədi  ilə  yaradılmıĢ  Minsk  qrupunun  süründürməçilikləri,  yarıtmaz 
fəaliyyəti göz qabağındadır. 15 ildə nəyəsə müvəffəq olunmayıb. Bu baxımdan nə 
Fransa  hökumətinin,  nə  də  Rusiyanın  Minsk  qrupuna  həmsədr  olmağa  mənəvi 
haqları  yoxdur.  Çünki  hər  iki  dövlət  qondarma  «erməni  soyqırımını»  tanıyan 
ölkələr siyahısına daxildirlər. Hər iki ölkənin siyasət aləmində erməni diasporu at 
oynadır.  Bu  azmıĢ  kimi  həm  Fransa,  həm  Rusiya  erməni-daĢnak  terrorunu  açıq-
aydın himayə edən dövlətlərdir. Üçüncü həmsədr - ABġ-ın isə bunlardan ancaq bir 
fərqi  var.  Onunla  seçilir  ki,  hələlik  qondarma  «erməni  soyqırımını»  tanımaqdan 
vaz  keçir.  Minsk  qrupunun  həmsədrləri  haqqında  düĢünməyinə  dəyər!  Bundan  o 
tərəfə  yol  yoxdur.  Qoy  öz  qürurunu  itirmiĢ  qərb  parlamentariləri  qərb  ĢərqĢünası 
Pyer Dümanın -  «Qoy  siyasətçilər tarixə  müdaxilə etməsinlər. Onların  müdaxiləsi 
saxtakarlıqla müĢayiət olunur» xəbərdarlığını sırğa edib qulaqlarından assınlar. Bu 
xəbərdarlığı qulaqardına vurub qondarma «erməni soyqırımı»nı tanımaq lehinə səs 
verməklə  haqqı  danmasınlar,  vicdanlarına  kölgə  salmasınlar.  Onsuz  da  öz 
əməllərinə  görə  ermənilər  hər  xalq,  hər  dövlət  üçün  bir  cürə  mənalandırılan, 
ünvanlandırılan  ayamalar  qazanmıĢdılar.  Ġngiltərə  erməni  məsələsindən  kifayət 
qədər,  yetərincə  istifadə  edib.  Bu  gün  ermənilər  ingilislər  üçün  eninə-boyuna,  hər 
yanına silinib atılan bir əsgi parçasından baĢqa bir Ģey deyildir. Fransızların əlində 
Türkiyə  dövlətindən  çimdik  götürən  maĢaya  bənzəyir.  Ġmperiya  siyasətində  I 

---

122 
 
Pyotrdan  üzü  bəri  Rusiya  üçün  haylar  iĢğalçılıq  vasitəsi  olub,  olaraq  da  qalır. 
Türklər,  daha  doğrusu,  bizlər  üçün  iĢə  kobud  da  olsa  deməyinə  dəyər  -  xristian 
pölüyüdür. Sədd heyif ki, bu murdar tikəni kəsib ata bilmirik. Rusiya buna imkan 
vermir...