Əlisahib ƏROĞUL

100.
 
Amerikalı  aqronom  Leonard  Ramsden  Hartvill  1928-ci  ildə 
Ġndianapolis Ģəhərindəki «Bobbo Meril kompani» nəĢriyyatında çap etdirdiyi 
«Ġnsanlar  belədir,  1918-22-ci  illər  Azərbaycan  hadisələri  bir  erməninin 
xatirələrində»  kitabında  yazır  (O,  1922-24-cü  illərdə  Transqafqazın  əkinçilik 
təsərrüfatlarında  çalıĢmıĢ,  köməkçisi  xankəndili  Ovanes  Apresyanın  onu 
mütəəssir  edən  xatirələrini  qələmə  almıĢdır  -  Ə.Ə.):  «Xankəndili  Ovanes 
Apresyan:  «Bu  yerlərin  sakinləri  türklər  və  ermənilərdir.  Əslində  bir  türk  yurdu 
olan bu diyarda ermənilər gəlmədilər... UĢaqlıq illərindən baĢlayaraq  mənə pis nə 
varsa türklərin adı ilə bağlı olduğunu öyrədirdilər... Bütün deyilənlərə rəğmən mən 
daim yanımızda çalıĢan türkləri sevirdim... Türklərin əksəriyyəti fağır insanlardı... 
Ġndi  baĢa  düĢürəm  ki,  biz  ermənilər  öz  məmləkətlərinin  zənginliklərindən  çox  az 
pay  almalarına  baxmayaraq  bu  türklərə  nifrət  bəsləyir,  onlara  özümüzdən  aĢağı 
insanlar  kimi  baxır  və  bu  cür  də  rəftar  edirik»...  1905-ci  ildə  Xankəndindəki 
türkləri  məhv  etmək,  onların  ev-eĢiyini  dağıtmaq  qərarına  gələn  ermənilərin 
kənddə keĢik çəkən kazak bölüyünü ələ almaları və gecə hücuma keçmələri barədə 
deyir:  «Bizimkilər  türk  evlərinin  qapılarını  yumruqladılar,  amma  heç  bir  cavab 
almadılar. Belə olanda qapıları qırdılar və evdəki son türk öldürülənə qədər davam 
edən  bir  türk  soyqırımı  baĢladı...»…1918-ci  ildə  müstəqil  Ermənistan 
Respublikasının öz azərbaycanlı vətəndaĢlarına qarĢı apardığı etnik təmizləmədən 
bəhs  edir:  «Türklərə  qarĢı  baĢladılan  müharibə  qısa  bir  zaman  içərisində  onların 
nəslini yerli-dibli kəsmək savaĢına çevrildi. Türklər Türkiyədəki erməni məsələsini 
erməniləri ölkədən sürgün etmək yolu ilə həll etdikləri kimi, biz də Ermənistandakı 
türk  problemini  eyni  qaydada  aradan  qaldırmağa  giriĢdik.  Türklərin  sağ-salamat 
qaçaraq xilas olmalarına imkan verən yolları və dağ keçidlərini bağladıq... Dərhal 
türklərin kökünü kəsmək iĢinə baĢladıq... Əgər ingilislər araya girməsəydilər, Tiflis 

---

71 
 
də  qalib  erməni  ordusu  tərəfindən  iĢğal  olunacaqdı.  Bakıda  isə  ermənilər 
ingilislərin  yardımı  ilə  bu  böyük  neft  Ģəhərini  ələ  keçirdilər  və  Ģəhərin  türk 
əhalisindən 25 min nəfərini öldürdülər»;