Əlisahib ƏROĞUL

DAġNAKSUTYUN ĠFRAT FAġĠST PARTĠYASIDIR 
 
FaĢizm DaĢnaksutyun partiyasının təbiətində, onun  mahiyyətindədir. Bunu 
eləcə  onun  I  qurultayda  (1892)  qəbul  etdiyi  proqram  sənədindəki  fundamental, 
təməl  prinsiplər  təsdiq  edir.  Silahlı  üsyanlara  hazırlıq,  inqilabi  çağırıĢlar  və 
təbliğat,  erməniləri  silahlandırmaq  və  dayaq  dəstələrini  nizami  ordu  Ģəklində 
təĢkilatlandırmaq,  terror  və  talanlarla  məqsədə  çatmaq  kimi  vəzifələri  partiya 
fəaliyyətinin  prioriteti  sayırdı.  DaĢnaksutyun  hələ  yaranmağını,  yaradıldığını  öz 
xalqına  bəyan  etdiyi  gündən  (1890)  qan-qan  deyirdi.  Öz  fəaliyyəti  ilə  siyasi  və 
iqtisadi  müstəqilliyə  nail  olmaq  üçün    Türkiyə  ermənilərini  silahlı  üsyana 
səsləyirdi.  Partiyanın  ilk  mətbu  orqanı  olan  «DraĢok»  qəzeti  yazırdı:  «Partiyanın 
ilk üç ildə müəyyən bir proqramı olmamıĢdı. Məqsədləri ancaq və ancaq üsyanlar 
etmək  yolu  ilə  Türkiyə  Ermənistanı  üçün  siyasi  və  iqtisadi  hürriyyət  qazanmaq 
olmuĢdu.  Komitənin  təĢkilatlara  verdiyi  ilk  əmr  də  məhz  bu  məqsədə  xidmət 
edirdi:  «Hər  cür  Ģəraitdə  türkləri  və  kürdləri  qırmalı,  məqsədimizə  xəyanət  edən 
erməniləri  heç  zaman  bağıĢlamamalı  və  onlardan  qisas  almalı».  DaĢnaksutyun 
1897-ci ildə isə taktika, quruluĢ, intizam və qismən terror məsələlərinə dair qərarlar 
qəbul  edir.  1904-cü  ildə  hərbi  səfərbərlik  və  onun  təĢkili  məsələlərinə  dair 
müzakirələr  keçirir.  Partiya  qərargahında  Erməni  Ġnqilab  ġurasının  hərbi 
nizamnaməsi hazırlanır. Ümumiyyətlə, DaĢnaksutyunun I, II və III qurultaylarının, 
1905-1906-cı  illərdə  keçirilən  «Qafqaz  rayon»  yığıncaqlarının,  1907-ci  ildə 
keçirilən  IV  qurultayının  qərar  və  qətnamələrinin,  1908-ci  ildə  qəbul  olunan 
proqramlarının  məğzini  müqayisəli  Ģəkildə  təhlil  və  tədqiq  etdikdə  yekun  nəticə 
bundan  ibarətdir  ki,  ermənilərin  azadlığa  çıxarılması,  müstəqil  erməni 
respublikasını  (torpağı  olmayan  bir  xalqın  dövlətini)  yaratmaq  əsas  məqsəddir. 
Mahiyyətini,  məzmununu faĢizm ideologiyası təĢkil edən ifrat mürtəce bir partiya 
olan DaĢnaksutyunun timsalında  sanki torpağı,  ərazisi  və  paytaxtı olmayan, lakin 
bütün  dövlət  atributları  olan  bir  faĢist  erməni  dövlətinin  mövcudluğunu, 
qurulduğunu  görürük.  DaĢnaksutyun  özünün  I  qurultayından  zinavorlar  (əsgər) 
hazırlığına baĢlayır, onun Birinci Rus inqilabı ərəfəsində artıq 100.000-lik ordusu 
olmuĢdur.  Dövlət  milisi,  özünümüdafiə  və  döyüĢən  qrupları,  terror  təĢkilatları, 
maliyyə,  maarif,  statistika,  prokurorluq,  məhkəmə,  ali  məhkəmə,  BaĢ  hərbi  Ģura, 
BaĢ qərargah  və  s. qurumları təsis edilir. Erməni cəmiyyətinin bütün təbəqələrini 
əhatə  edən,  öz  nəzarətində  saxlayan,  ayrı-ayrılıqda  nizamnaməsi  olan  birlik  və 
bölmələri, beynəlxalq və dini təĢkilatları fəaliyyət göstərir. Bütün dövlət təsisatları 
yaradılır. DaĢnaksutyunun o gündən bu günə dünyanın ayrı-ayrı regionlarını əhatə 
edən büro və komitələri mövcuddur. Mərkəzi komitənin nəzdində «Deli» kəĢfiyyat 
təĢkilatı  fəaliyyət  göstərir.  «ĠĢçi  komitet»  partiyanın  Qafqazdan  kənarda  yerləĢən 
fabrik  və  emalatxanalarında  partlayıcı  maddələr  hazırlamaqla,  silah  tədarükü  ilə 
məĢğul  olur.  «Tədqiqat  Orqanı»  isə  «Böyük  Ermənistan»  ərazisində  (Rusiya, 

---

132 
 
Türkiyə,  Ġran)  hərtərəfli  hərbi-statistik  məlumatlar  toplayır.  «Özünü  müdafiə» 
qrupları  Ģəxsi  silahla  təchiz  edilmiĢ  fədailərdən  seçilir  və  s.  DaĢnaksutyunun 
təĢkilati quruluĢu Yəhudilərin Beynəlxalq Ġttifaqlarından mürəkkəb olsa da tamdır. 
Ġstər  partiya,  istərsə  də  erməni  icmasının  ictimai  fəaliyyət  sahələrində  nəzarətdən 
kənarda  qalma  hallarına  rast  gəlinmir.  DaĢnaksutyun,  bir  sözlə,  nə  qədər  geniĢ 
fəaliyyətli  və  açıq  proqramlı  partiya  olsa  da,  bir  o  qədər  də  qapalı  və  mürəkkəb 
quruluĢa  malik  bir  təĢkilatdır.  Lakin  tərkib  hissələrinin  qarĢılıqlı  əlaqəsi  bir-birini 
tamamlayır,  ayrı-ayrı  qurumları  qırılmaz  tellərlə  bir-birinə  bağlanır.  Partiya  öz 
hegemonluğu  ilə  seçilir.  Mərkəzi  Komitənin  və  məsul  orqanın  yekdil  qərarı  ilə 
terror  aktları  həyata  keçirilir.  DaĢnaksutyun  yeganə  partiyadır  ki,  öz 
nizamnaməsində  terrora,  silahlı  dəstələrin  saxlanmasına  birbaĢa  yer  ayırır. 
DaĢnaksutyunun 1907-ci ildə qəbul olunmuĢ nizamnaməsinin 122-ci maddəsinin 4-
cü  bəndində  hər  bir  komitənin  ildə  ən  azı  50  silahlı  döyüĢçü  hazırlaması  tələb 
olunur.  147-151-ci  maddələrdə  isə  hər  biri  10  nəfərdən  ibarət  çoxsaylı  terror 
qruplarının  təĢkil  edilməsi  tələbini  irəli  sürür.  155-157-ci  maddələr  isə  terror 
baĢlığı altında verilir. Hər bir təĢkilatın ən azı 10 nəfər silahlı üzvünün olması və 
silahlı dəstə saxlaması məcburidir. 
Ümumiyyətlə,  DaĢnaksutyun  istər  siyasi,  kütləvi  olsun,  istərsə  də  fərdi 
olsun,  terrora  ali  məqsədə  çatmağın  ən  əlveriĢli  vasitəsi  kimi  baxır.  Terrorsa 
DaĢnaksutyunun  proqram  sənədlərində  özünü  əsas  fəaliyyət  qayəsi  kimi  göstərir. 
DaĢnaksutyunu  qanlı  terror  aksiyalarından  ayrı  təsəvvürə  gətirmək  mümkün 
deyildir.  DaĢnaksutyun  öz  nizamnaməsində  siyasi  terroru  hüquqi  norma 
səviyyəsinə  qaldıran,  erməni  cəmiyyətinin  Ģüuruna  yeridən  və  ona  yiyələnən  bir 
faĢist partiyası kimi xarakterizə olunur. DaĢnaksutyunun nəzəri və taktiki proqramı 
əslində milli müstəsnalıq və milli təkəbbür zəhərini ara vermədən erməni xalqının 
damarlarına  yeritmək  və  ona  qonĢu  xalqlara  qarĢı  qəddar  düĢmənçilik  hissi 
aĢılamaqdan  ibarətdir.  DaĢnak  ideologiyasına  əsasən,  ermənilər  uĢaqlarını 
körpəliyindən  türkə  qarĢı  düĢmənçilik  əhvali-ruhiyyəsində  tərbiyə  etməlidir  və 
edir.  Qarayaxmaları,  çirkin  təbliğat  kampaniyaları  heç  zaman  səngimək  bilmir. 
Müxtəlif tarixi Ģəraitlər belə, düĢünülmüĢ addımlar atır, müvafiq və  məqsədyönlü 
Ģəkildə  təcavüzkar  siyasətlərini  aravermədən  aparır.  (QonĢuya  qarĢı  təcavüzkar 
siyasət yeridən, bundan əl çəkmək fikrində olmayan erməni-daĢnak faĢistləri tarix 
və  bəĢəriyyət  qarĢısında  bir  gün  cavab  verməli  olacaqlarını  əsla  dərk  etmək 
istəmirlər!) 
DaĢnaksutyun  bulanıq  suda  balıq  tutmaq  vərdiĢini  erməni  millətinin 
xislətinə  çevirir.  DaĢnaksutyunun  faĢizmə  oturuĢunu  erməni  milləti  və  erməni 
millətçiliyi,  bir  sıra  erməni  ziyalıları  anlamıĢ  olsalar  da,  onların  cinayətkar 
hərəkətlərini ört-basdır etmək əməllərindən əl çəkmirlər. Bəlkə də faĢizmin klassik 
düsturundan  -  ziyalı  üçün  millət və  milli-sosialist ideologiyası qarĢısındakı borcu 
hər Ģeydən vacibdir və üstündür - prinsipini əsas götürürlər. DaĢnaksutyun erməni 
cəmiyyətini peĢə, cins və yaĢ fərqlərinə görə müxtəlif ictimai təĢkilatlar vasitəsi ilə 

---

133 
 
nəzarət  altında  saxlayır.  Təbliğatını  sistemli  Ģəkildə  aparır,  demək  olar  ki,  əsl 
reallıq  hipnoz  və  terror  səddi  qarĢısında  neytrallaĢdırılır.  Uydurmalarla,  boĢ 
vədlərlə «Böyük Ermənistan» sayıqlaması erməni cəmiyyətinə həqiqət kimi qəbul 
etdirilir.  Xülya  inadla,  ardıcıl  Ģəkildə  beyinlərə  yeridilir.  DaĢnaksutyun  özünü 
erməni xalqının siyasi-milli konsepsiyasının, milli siyasi təfəkkürünün, milli-siyasi 
iradəsinin  ifadəçisi  və  təmsilçisi  kimi  vəsf  edir.  Sanki  DaĢnaksutyun  erməni 
xalqının  milli  ruhu,  milli  iradəsidir.  Erməni-daĢnak  faĢistləri  üçün  DaĢnaksutyun