Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

ZANBAQ – Liliaceae Juss. fəsiləsi 
May inciçiçəyi – Convallaria majalis L. 
 
Dünya florasının tərkibində fəsilənin 240 cinsi və 4000-ə qədər növü yayılmıĢdır. Fəsiləyə 

---

20 
 
daxil olan növlərə dünyanın hər yerində rast gəlmək olar. Bu növlər kökümsovlu, soğanaqlı və kök 
yumrusuna  malik  olan  çoxillik  otlardır.  Fəsiləyə  daxil  olan  soğan,  sarımsaq,  qulançar,  çiriĢ  və  s. 
yeyinti,  asırqal  (çöpləmə),  novruzçiçəyi,  əzvaydan  müalicə,  tülpan,  zanbaq  və  s.  isə  bəzək 
təbiətlidirlər. Fəsilənin maraqlı cinslərindən biri də – inciçiçəyi hesab edilir. 
Ġnciçiçəyi  –  Convallaria  L.  cinsinin  dünya 
florasının  tərkibində  2-4  növü  vardır.  Qafqazda,  o 
cümlədən  Azərbaycanda  isə  1  növü  –  Cənubi  Qafqaz 
inciçiçəyi  –  Convallaria  transcaucasica  L.  yayılmıĢdır. 
Biz  burada  ancaq  qiymətli  dərman  bitkisi  olan  və  elmi 
təbabətdə  ətraflı  öyrənilərək  müalicə  məqsədilə  geniĢ 
istifadə  edilən  may  inciçiçəyi  –  Convallaria  majalis  L. 
növündən  bəhs  edəcəyik.  May  inciçiçəyi  –  C.  majalis 
hündürlüyü 25-30 sm olan sürünən nazik kökümsova və 
incə  saçaqlı  kök  sisteminə  malik  çoxillik  ot  bitkisidir.  Gövdəsi  3-6  açıq-çəhrayı  rəngli  pulcuqla 
əhatə  olunmuĢdur.  Kökətrafı  yarpaqları  2-3  ədəd  olub,  uzunluğu  20,  eni  isə  8  sm-dir.  Bunlar 
uzunsov-ellips formalı, kənarları iti, uzunsaplaqlıdır. Çiçəkləri ağ rəngdə olub 7 mm uzunluğunda, 
6-20  ədədə  qədər  ətirli  iyə  malik  salxımvaridir.  Meyvələri  Ģarvari,  qırmızı-narıncıdır.  Aprel-iyun 
aylarında  (təxminən  20  gün)  çiçək  açır,  iyulun  axırında,  sentyabra  qədər  meyvəsi  yetiĢməyə 
baĢlayır.  
May  inciçiçəyinə  keçmiĢ  SSRI-nin  Avropa  hissəsində  Ural,  Krım  və  Qafqaz  ərazilərində 
rast gəlmək olar. Yerli əhali bu incə, zərif, xırda, ətirli bitkiyə – inciçiçəyi, ağzaçıq, əzizim, gülüm, 
gənclik, yuyulmuĢ ot, güləbətin, dovĢan qulağı, gümüĢü yarpaqlı və s. adlar verilmiĢdir. 
Bu incə, zərif, ətirli, gözəl, mirvariyəoxĢar par-par parıldayan Ģeh damcıları ilə əhatə olunan 
yaz  çiçəyinə  meĢə  ağaclarının  altında,  onların  kölgəsində,  meĢə  açıqlıqlarında  ən  çox  rast  gəlinir. 
Ġnciçiçəyi  haqqında  müxtəlif  rəvayətlər,  əfsanələr  mövcuddur.  Hələ  uĢaqlıqda  nənəm  mənə 
söyləyirdi  ki,  inciçiçəyi  günəĢin  yandırıcı  Ģüalarından  qorunmaq  üçün  «qaçıb»  meĢələrdə ağac  və 
kolların  arasında  gizlənirmiĢ.  Bir  yunan  mifologiyasında  qeyd  edilir  ki,  ov  Allahı  Diana  gəzinti 
zamanı  azaraq  meĢə  Allahı  yaĢadıgı  tanıĢ  olmayan  bir  meĢəyə  gəlib  çıxır.  MeĢə  Allahı  Diananın 
gözəlliyinə    valeh  olur,  ona  vurulur.  Lakin  gözəl  məsum  qız  Diana  meĢə  Allahından  qaçıb 
gizlənməyə  çalıĢır.  O,  yolu  o  qədər  sürətlə  qaçmıĢdı  ki,  bədəni  istidən  od  tutub  «yanmağa»  və 
tərləməyə  baĢlamıĢdı.  Ağ  çiçəkləri  olan  inciçiçəyi  bir  çox  məĢhur  insanların  sevgilisinə 
çevrilmiĢdir.  Bunu  ən  çox  sevənlər  məĢhur  rus  riyaziyyatçısı  Sofya  Kovalevskaya,  yazıçı 
A.Ġ.Kuprin,  Ģairə  U.Lesya,  ukraynalı  Ģair  V.Y.Bryusov,  məĢhur  kimyaçı  D.Ġ.Mendeleyev,  məĢhur 
bəstəkar P.Ġ.Çaykovski, azərbaycanlılardan akademik H.Ə.Əliyev, H.B.Abdullayev və s. olmuĢlar. 
Hətta Çaykovski inciçiçəyinin Ģərəfinə mahnı da bəstələmiĢdir. 
Ġnciçiçəyi  öz  ətirli  iyi  ilə  meĢələrə  sanki  ürək  açan,  əsəb  sistemini  sakitləĢdirən  ab-hava 
gətirir.  MeĢədən  keçən  hər  bir  kəs  istər-istəməz  bu  gözəl  bitkidən  yan  keçmir,  ondan  bir  dəstə 
toplayıb evlərinə aparır və çiçəkdən estetik zövq alır.  
Ġnciçiçəyi  qiymətli  müalicəvi  təsirə  malik  bitki  hesab  edilir.  Bitkinin  müalicə  məqsədləri 
üçün  əsasən  çiçək,  ot  və  yarpaqlarından  istifadə  edilir.  Bitkinin  qeyd  etdiyimiz  hissələrində  20-ə 
yaxın  (0,1-0,6%)  ürək  qlükozidi  tapılmıĢdır.  Bu  qlükozidlərdən  periplogenin,  sarmentogenin, 
strofantidin, 
strofantidol, 
bipindogenin 
və  nitrossitgenin  (konvallotoksin,  konvallozid, 
qlükokonvallozid,  konvallotoksal,  lokundiozid,  dezlyükoxeyrotoksin,  dezlyükoxeyrotoksol, 
periqulozid,  kannogenol-3-ramnozid);  flavonoid  maddələrindən  –  kempferol,  kversetin, 
izoramnetin,  lyuteolin,  apigenin,  xrizoeriol,  3-qalaktozid,  3-qalaktoramnozidlər  və  3-
qalaktodiramnozidlər,  izoramnetin,  kempferol  və  kversetin,  saponin-kanvallarin,  C  vitamini, 
farnezol, likopin və s. göstərmək olar.  
Ġnciçiçəyinin çiçəklərindən 6,38% kül, mq/q olmaqla: K - 28,00, Ca - 3,60, Mg - 1,80, Fe - 
0,30 makroelementləri; mq/q olmaqla: Mn - 0,11, Cu - 0,73, Zn - 0,72, Co - 0,18, Mo - 2,13, Cr - 
0,04, Al - 0,20, Ba - 0,18, V - 0,04, Se - 12,80, Ni - 1,02, Sr - 0,05, Co - 28,60, Pb - 0,07, Ag - 8,00, 
I  -  0,09,  Br  -  81,30,  B  -  43,60  mikroelementləri  aĢkar  edilmiĢdir.  Yarpaqlarından  isə  8,36%  kül, 
mq/q olmaqla: K - 34,50, Ca - 18,20, Mg - 3,60, Fe - 0,20 makroelementləri, mkq/q olmaqla: Mn - 

---

21 
 
0,19, Cu - 0,39, Zn - 0,40, Co - 0,24, Mo - 3,45, Cr - 0,02, Al - 0,06, Ba - 2,24, V - 0,07, Se - 3,05, 
Ni - 0,18, Sr - 0,32, Pb - 0,04, B - 3,80 mikroelementləri alınmıĢdır.  
Ġnciçiçəyindən  alınan  cövhərdən  damcı  formasında  ürək  nevrozlarında,  ürək  fəaliyyəti 
pozuntularında,  bundan  baĢqa  piĢikotu,  damotu  cövhəri  ilə  natrium  adenozid  bromidi  qarıĢdırılıb 
«yaĢıl» cövhər Ģəklində istifadə edilir. 
Çiçək və yarpaqlarından hazırlanmıĢ konvallotoksin preparatından II və  III dərəcəli kəskin 
və  xroniki  ürək  çatıĢmazlıqlarında,  ürək  döyüntülərində  istifadə  edilir.  Bitkinin  yarpaqlarından 
alınmıĢ «Korqlikon» preparatından uzun müddət qəbul etdikdə müsbət nəticələr əldə edilir. Çiçəyi 
həm də M.N.Zdenko fitoyığımının tərkibinə qatılır.  
Ənənəvi  təbabətdə  inciçiçəyi  preparatlarından  sidikqovucu,  sakitləĢdirici  vasitə  kimi  ürək 
xəstəliklərində, epilepsiyada, Bazedov xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilir. 
Elmi  təbabətdə  inciçiçəyindən  alınan  preparatlardan  ürək  xəstəliklərinin  müalicəsində 
S.P.Pavlovun  laboratoriyasında  aparılan  farmakoloji  təcrübələrdən  sonra  istifadəyə  baĢlanmıĢdır. 
Bundan baĢqa preparatlar qanın qatılaĢdırılmasında da iĢlədilir. Kliniki təbabətdə isə tədqiqatından 
sonra istifadə edilmiĢdir.  
Ġnciçiçəyi  preparatlarının  tətbiqi  ürək  fəaliyyətini  artırır,  arterial  qan  təzyiqini  aĢağı  salır, 
ürək  qüsurları  tədricən  aradan  qalxır,  yuxu  normallaĢmağa  baĢlayır,  xəstənin  ümumi  vəziyyəti 
yaxĢılaĢır.