Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

 
CANAVARGĠLƏSĠ – Thymelaeaceae Juss. fəsiləsi 
Adi canavargiləsi – Daphne mezereum L. 
 
Dünya florasının tərkibində DaphneL. cinsinin 100-ə qədər növünə təsadüf etmək olar. Bu 
növlərə  ən  çox  Asiyanın  cənub-Ģərqində,  Himalay  dağlarında,  Ġran  və  Aralıq  dənizi  ölkələrinin 
ərazilərində rast gəlmək olar. Bu cinsin Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda 6 növü  yayılmıĢdır. 
Onların içərisində ən əhəmiyyətli növü adi canavargiləsi – Daphne mezereum L. hesab edilir. 
Adi  canavargiləsi  –  D.  mezereum  L.  hündürlüyü  1,0-1,8  m  olan  düz  qalxan  kol  bitkisidir. 
Gövdəsinin  qabığı  sarımtıl-boz  rəngdə  olub,  üzəri  qonur  nöqtələrlə  əhatə  olunmuĢdur.  Cavan 
budaqları sıx tüklərlə örtülmüĢdür. Yarpaqları, tökülən  növbəli olub, uzunsov, tərsinə lansetvaridir. 
Ətirli çiçəkləri çəhrayı, qırmızı, bəzən ağ rəngdə olub 3-5 ədəd dəstə Ģəklində yarpaq qoltuğunda 
yerləĢmiĢdir. Çiçəkyanlığı boru, qıfvari formada olub dördbarmaq kimidir. Meyvəsi Ģirəli, dairəvi, 
qaramtıl-qırmızı rəngdə olan çəyirdəkmeyvədir. 
Adi canavaıgiləsi Azərbaycanda Böyük  Qafqazın 
Quba ərazisinin Ģərq və qərb zonalarında, Kiçik Qafqazın 
Ģimal  və  cənub  ərazilərində  yayılmıĢdır.  Buna  ən  çox 
yuxarı  və  orta  dağ  zonalarında,  çox  nadir  hallarda  isə 
aĢağı  dağətrafı  meĢə  zonalarında  təsadüf  edilir.  Ən  çox 
kölgəli meĢələrdə, tək və qrup halında yayılmıĢdır. 
Bitkinin  adının  yaranmasına  səbəb  olan  belə  bir 
rəvayətdə  deyilir:  ―Çay  Allahı  Peneyanın  qızı  -  yunan 
mifologiyasında  təbiətin  müxtəlif  qüvvələrindən  birini 

---

150 
 
təmsil edən Dafna belə ki, o Erot Apollonu sevdiyinə görə çox əziyyət çəkirdi. Dafnanın ürəyinə isə 
məhəbbəti  öldürən  ox  sancılmıĢdır.  Apollon  qızı  dəlicəsinə  sevir  və  həmin  gündən  onu  izləməyə 
baĢlayır. Bunu hiss edən Dafna atasına yalvarır ki, onun ilahidən verilmiĢ gözəlliyini əlindən alsın. 
Peney qızının xahiĢini yerinə  yetirərək onu gözəl  görünüĢə malik olan kol bitkisinə çevirir. Kolun 
yarpaqları qızın saçlarım xatırladır. Bu əfsanəyə görə canavargiləsinə gözəllər gözəli Dafnanın adını 
vermiĢlər‖. 
Canavargiləsi  dərman  və  bəzək  bitkisi  sayılır.  Bitkinin  qabıq  hissəsindən  dafnetkosin, 
kumarin  -  dafnin,  kök  və  budaqlarının  qabıqlarından  umbelliferon,  dafnetin,  dafnin,  dafnetin-8-
qlükozid,  katexin,  apigenin  flavonoidləri,  budaqlarında  4,3%  saxaroza,  yarpaqlarında  kumarin, 
0,97-2,07%  umbelliferon,  0,10-0,44%  dafnetin,  0,12-1,16%  dafnin,  0,4-1,66%  dafnosetin, 
hesperidin, toxumlarından mezerin, boyaq maddələri, mum, qatran və s. aĢkar edilmiĢdir. 
Orta əsrin məĢhur təbibi Əbu Əli Ġbn Sina  yazırdı ki, canavargiləsindən hazırlanan cövhər, 
dəmləmə və məlhəmlərdən cüzam, əsəb xəstəlikləri, baĢgicəllənmə, yuxusuzluğa, öd kisəsi və qara 
ciyər xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilirdi. ġair Y.V.Linik canavargiləsinin ətrafında uçuĢan 
sarı,  limonu-sarı  və  müxtəlif  rəngli  kəpənəkləri  görüb  heyrətə  gəlir.  O,  təbiətin  bu  qədər  gözəl  və 
rəngarəngliyinə heyran olduğunu dönə-dönə qeyd edir. Canavargiləsinin ətıafındakı bitki və həĢərat 
növlərinin  gözəlliklərini  və  insanı  necə  heyran  etdiyini  dönə-dönə  təsvir  edir.  Qədim  əlyazma 
formasında  qalmıĢ  «Müalicə  və  sevimli  magiya»  kitabında  qeyd  edilir  ki,  iki  gün  oruc  tutduqdan 
sonra  günbatan  zaman  canavargiləsi  kolundan  13  ədəd  budaq  kəsib,  onları  xırda  hissələrə  salaraq 
qurudun. Sonra onu döyüb toz halına salın, həmin tozu təmiz parçadan tikilmiĢ torbaya töküb, ona 
bozumtul  rəngli ətirli  ənbər  qatın.  13  gün  gecə-gündüz  ürəyinizin  üstündə  gəzdirin.  Sonra  isə  onu 
ürəyinizdə istədiyiniz adamın balıĢının üzərinə səpsəniz, az bir müddət içərisində həyatınızda sizin 
xeyrinizə böyük dönüĢün baĢ verdiyinin Ģahidi olacaqsınız. MəĢhur botanik P.S.Pallas 1776-cı ildə 
«Rus  dövlətinin  müxtəlif  vilayətlərinə  səyahət»  kitabında  qeyd  edir  ki,  sibirlilər  bu  kol  bitkisini 
«yabanı bibər» adlandırırlar. Bitkinin meyvəsindən hazrladıqları Ģirədən öskürək və qurd əleyhinə 
istifadə  edirlər.  KiĢilər  toxumlarını  narın  toz  halına  salıb  çay  kimi  dəmləyib  içərək  mədələrini 
mökhəmləndirirlər.  Kökündən  hazırlanmıĢ  acmtıl  tozdan  diĢ  ağrılarında  sakitləĢdirici  vasitə  kimi 
istifadə edilir. Sibir xalqları bu gün də bitkinin qabığından hazrladıqları məlhəmin köməyilə bütün 
damar ağrılarını, osteoxondroz, artrit, revmatizm, iflic və podaqranı müalicə edirlər. 
Xalq təbabətində, eləcə də elmi təbabətdə xərçəng, mədə-bağırsaq, öskürək, vərəm, qızılça, 
sarılıq,  dizenteriya,  eləcə  də  bir  neçə  tromboflobit  xəstəliklərində  bitkidən  hazırlanan  preparatlar 
tətbiq edilir. 
Eyni  zamanda  boğaz,  burun-qulaq,  həzm  yollarında  və  uĢaqlıqda  əmələ  gələn  ĢiĢlərin 
müalicəsində də istifadə edilir.