Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

 
Qovun (Adi yemiĢ) – Melo sativus Sager. ex M.Roem. 
 
Balqabaqkimilər  fəsiləsi  120  cinsi  və  640-800-ə  qədər  növü  əhatə  edib  (Jukovski,  1971; 
Qurbanov  və  baĢqaları  1976)  birillik  və  yaxud  çoxillik  lianaoxĢar  ot  bitkisidir.  Nadir  hallarda 
kolcuq və ağac formalarında olub yer kürəsinin tropik və subtropik ölkələrinin ərazilərində təsadüf  
edilir.  Qovunun  vətəni  Orta  Asiya  ölkələri  hesab  edilir.  Balqabaq  fəsiləsinin  ən  qiymətli 
cinslərindən biri də qovundur. ġərq ölkələrinin xalqları qeyd edirlər ki, «Qovun tükləri parlaq edir, 
gözü  cavanlaĢdırır,  dodağı  təravətləndirir».  Qovun  haqqında  deyilən  həqiqətlər  təcrübədə  özünü 
təsdiq  edir.  Qovunun  tərkibində  10-15%-ə  qədər  Ģəkər,  fruktoza  olduğundan  o  çox  dadlı  və  xoĢ 
tamlıdır.  Qovun  nəinki  insanı  gözəlləĢdirir, 
həmçinin  onu  gümrah  və  sağlam  edir.  Qovunun 
geniĢ    əkilib-becərilməsinə  baxmayaraq  o  ekzotik 
qida  hesab  edilir.  Qarpız  qovunun  analoqudur. 
Elmi təsnifata görə bu tərəvəz desert (çərəz) hesab 

---

219 
 
edilir. Qovun qiymətli pəhriz  məhsulu, qiymətli müalicəvi keyfiyyət-lərə malik bitki hesab edilir. 
Bitki  qan  dövranını  stimullaĢdırır,  sinir  sistemini  sakitləĢdirir,  ürək  çatıĢmazlığının  aradan 
qalıdırlmasında yardımçı rolunu oynayır. Aterosklerozdan və qanazlığından əziyyət çəkən insanlara 
payızda hər gün 300 q qovun yeməyi məsləhət görürlər. Qovun sidikqovucu, həmçinin qəbizlik və 
babasildən əziyyət çəkən xəstələrin müalicəsində müsbət rol oynayır. Sidik kisəsində olan daĢların 
tökülməsi  üçün  ancaq  qovun  yeməyi  məsləhət  görürlər.  Xroniki  qara  ciyər  və  sidik  kisəsi 
xəstəlikləri zamanı 1 ay gündə 0,5 kq qovun yemək məsləhət görürlür. Lif hissəsi çox olan qovunun 
tərkibində  Ģəkərin,  makro-  və  mikroelementlərin  faizi  aĢağı  olur.  Bundan  baĢqa  qovunun  bütün 
sortlarının  tərkibində  çoxlu  miqdarda  zülal,  selüloza,  uçucu  ətirli  maddələr,  karotin,  C,  PP 
vitaminləri, ən çox fol turĢusu, pektin, azot birləĢmələri, piy və çoxlu miqdarda dəmir elementi və s. 
aĢkar  edilmiĢdir.  Bundan  baĢqa  qovunun  tərkibində  kalium,  natrium,  kalsium,  manqan,  dəmir, 
kükürd,  fosfor,  mis,  kobalt  və  s.  aĢkar  edilmiĢdir.  Qovunun  tərkibində  olan  dəmirin  miqdarı 
süddəkindən  17  dəfə,  toyuq  ətindəkindən  2  dəfə  çoxdur.  Bitkinin  tərkibində  çoxlu  miqdarda 
silisium  elementi  də  tapılmıĢdır.  Silisium  elementi  ən  çox  qovunun  qabığına  yaxın  hissəsində 
toplanır. Bir çox mütəxəssisin flkrinə görə silisiumsuz, təbiətdə insan gözəlliyi mümkün olmazdı. 
Ġnsanın  həyatı  və  onda  gedən  müsbət  fızioloji  proseslər  bu elementdən çox  asılıdır.  O  birləĢdirici 
toxumaların  iĢini  tənzimləyir,  dəri  və  tüklərdə  gedən  prosesləri  qaydaya  salır.  Qovun  əla 
bioflavonoid  mənbəyi  hesab  edilir.  Qovun  tez-tez  baĢ  verən  kapilyar  qırılmalarının  və  qan 
sızmalarının  qarĢısını  alır  və  bu  təbiətli  xəstələrin  köməyinə  çatır.  Qovunun  tərkibindəki  selüloza 
bağırsaqlarda olan mikrofloranın iĢini tənzimləyir, orqanizmdə yığılıb qalan xolesterini kənar edir, 
həzmi yaxĢılaĢdrır. Hal-hazırda bir sıra Avropa ölkələrində ABġ-ın mütəxəssisləri tərəfindən iĢlənib 
hazırlanan  və  tibbdə  geniĢ  istifadə  olunan  müalicə  üsulu  ilə  orqanizmin  təmizlənməsində  geniĢ 
istifadə  edilir.  Bu  nəzəriyyəyə  əsaslanaraq  bir  sıra  meyvə  və  tərəvəz  Ģirələri  ilə  yanaĢı  qovun 
Ģirəsindən də geniĢ istifadə edilir. Qovun Ģirəsi baĢqa Ģirələrdən fərqli olaraq orqanizmdə tez həll 
olunur,  hüceyrə  və  toxumalar  tərəfindən  asan  sorulur.  Orqanizmdə  uzun  müddət  yığılıb  qalmıĢ 
Ģlakları  təmizləmək  üçün  qovun  Ģirəsindən  və  dondurulmuĢ  meyvələrdən  alınan  Ģirələrin 
qarıĢğmdan da geniĢ istifadə edilir. Bu qarıĢıq Ģirədən 20 gün ərzində hər gün acqarına qəbul etmək 
məsləhətdir.  Mütəxəssislər  qovunun  daha  bir  müsbət  cəhətini  aĢkar  etmiĢlər.  Belə  ki,  qovun 
çimərliklərdə  istirahət  edən  insanların  dərilərinin  qısa  müddətdə  qaralmasını  aktivləĢdirir.  Bizə 
məlumdur ki, çimərlikdə uzun müddət olan insanların dərisinin qızılı rəngə çalmasının əsas səbəbi 
günəĢ Ģüalarının təsirindən dəridə toplanan melanin piqmentinin az və çoxluğu orqanizmində olan 
β-karotinoidin  miqdarından  asıldr.  Qovunun  tərkibi  β-karotinoidlə  çox  zəngindir.  Buna  görə  də 
dərinizi  gözəl  qaraltmaq  istəyirsinizsə  çimərliyə  getməzdən  qabaq  hökmən  səhər  tezdən  300  q-a 
qədər qovun yeməyi unutmayın. 
Qovunun yetiĢməsini necə təyin etməli? Qarpızdan fərqli olaraq qovunun yetiĢməsini təyin 
etmək  üçün  əsas  qovunun  rənginə,  qabığının  bərkliyinə  və  xoĢ  ətirliliyinə  fikir  vermək  lazımdır. 
Qabığın  qalınlığı,  nazik  «tor»  və  yaxud  sortundan  asılı  olaraq  rənginin  bir  tonlu  olmasına  fıkir 
verin.  Ən  çox  qabığı  ―torlu‖  sortlar  əkilib-becərilir.  Siz  yetiĢmiĢ  qovunun  qabığını  çırtma  ilə 
vursanız, bu vaxt «kal» səs eĢidəcəksiniz. Bundan baĢqa qovunu seçən zaman çalıĢın ki, onun əzik, 
batıq və yumĢaq yeri olmasın. Qabığı çox yumĢaq olan qovun çox vaxt acı və yaxud dadsız olur.