Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

 
 
Qarağacyarpaq quĢqonmaz – Filipendula ulmaria (L.) Maxim. 
 
Dünya florasının tərkibində quĢqonmaz cinsinin 10-a  yaxun növü  yayılmıĢdır. Qafqazda, o 
cümlədən Azərbaycanda 2 növünə rast gəlmək olar. 
Müalicə,  boyaq,  aĢı  və  kosmetika  sahəsində  istifadə  olunan  ən  qiymətli  növlərdən  biri 
qarağaçyarpaq quĢqonmazdır - F.ulmaria (L.) Maxim. Hündürlüyü 100-200 sm olan qarağacyarpaq 
quĢqonmaz  sürünən,  kökümsovu  möhkəm,  qabırğa  gövdəsi  olan  çoxillik  ot  bitkisidir.  Yarpaqları 
lələkvari  bölümlü,  yuxarıdakı  yarpaqları  2-5  ədəd  bərabər  ölçülü  iri,  enli  yumurtavari  və  yaxud 
yumurtavari-lanset  miĢarĢəkillidir.  Yan  yarpaqcıqlar  cüt,  xırda,  kənarları 
diĢlidir. Yarpaqların üstü yaĢıl, arxa hissəsi ağımtıl rəngdədir. Çiçəkləri çıx, 
süpürgəyəoxĢar salxımda toplanmıĢdır. Ləçəkləri sarımtıl-ağımtıldır. Meyvə 
yarpaqları  6-10  ədəd,  spiral  formalı,  qıvrımca,  demək  olar  ki,  çılpaqdır. 
Meyvəsi çoxlu fındıqçadan ibarətdir. 
Bitki  Azərbaycanda  Böyük  Qafqazın  Quba  ərazisində,  Naxçıvan  və 
Lənkəranın  dağlıq  zonalarında  yayılmıĢdr. 
Ən  çox  nəmli  çəmənliklərdə  rast  gəlmək 
olar.  Qarağacyarpaq  quĢqonmazın  bütün 
hissələrindən  aĢı  maddəsi,  flavonoid,  efir 
yağı  tapılmıĢdır.  Belə  ki,  yarpaq,  kök  boyuncuğu,  kökündə  və 
çiçək hissələrinin tərkibində 3,5-21,8%-ə qədər aĢı maddəsi, 0,67-
10,7%-ə 
qədər 
lüteolin, 
kempferol, 
kversetin, 
sianidin, 
çiçəklərində  isə  0,22%  efır  yağı,  374  mq  C  vitamini  və  s. 

---

114 
 
tapılmıĢdır.  Tərkibində  aĢı  maddəsi  olduğu  üçün  ondan  hazırlanan  dəmləmədən  və  cövhərlərdən 
büzüĢdürücü  vasitə  kimi  mədə-bağırsaq  xəstəliklərində,  yarasağaldıcı  kimi,  tərlədici,  epilepsiya, 
revmatizm, oynaq ağrılarında istifadə olunur.
 
 
Kökündən,  eləcə  də  çiçəklərindən  hazırlanan  dəmləməsindən  əsəb,  hipertoniya,  zökəm 
xəstəliklərində, həmçinin qurdqovucu və sidikqovucu vasitə kimi istifadə edilir. 
Tibet  və  monqol  təbabətində  ağ  ciyər  xəstəliklərində,  həzm  orqanlarının  nizama 
salınmasında iĢlədilir. Bundan baĢqa sulu çıxarıĢı damarbərkidici kimi soyuqdəymə, yara əleyhinə, 
əsəb,  bağırsaq  xəstəliklərində  və  həyəcanlanmada  tətbiq  edilir.  Yayın  istisində  bitkilərin 
əksəriyyətində olan Ģeh damcıları buxarlanıb yox olduğu halda, quĢqonmazın yarpaqlarının üzərinə 
yerləĢən  «yaĢıl  fincanın»  içərisi  həmiĢə  sərin  Ģeh  damcıları  ilə  dolu  olur.  Burada  isə  bitkilər, 
ağaclar,  günəĢ  və  göy  əks  olunur,  aĢağı  əyilsən,  sən  də  öz  əksini  görə  bilərsən.  Yarpağa  toxunan 
kimi  yaĢıl  fincanın içərisindəki  sərin  Ģeh damlaları  yerə  tökülmədən, civə  kimi  o tərəf  -  bu  tərəfə 
axır. Orta əsr kimyagərləri bu suyu «göy damcısı», «göy Ģehi» kimi təsvir edib, onun köməkliyi ilə 
«fəlsəfə  daĢını»  axtarmağa  baĢlamıĢlar.  Orta  əsrlərdə  Qərbi  Avropa  xalqları  quĢqonmazı  ot  kimi 
təsvir  etmiĢlər.  Qədim  zamanlarda  belə  düĢünürdülər  ki,  əgər  səhər  tezdən  üzüniizü  quĢqonmazın 
Ģehi  ilə  yusanız,  sizin  əvvəlki  gözəlliyiniz  özünə  qayıdar.  O  zamandan  bəri  bir  çox  ölkələrin, 
xüsusilə də Ġsveçrənin qadınları quĢqonmazın Ģeh damcısı ilə dolu yarpaqlarla üzlərini silərək artıq 
piyləri,  çil  və  piqment  ləkələrini  yox  edirmiĢlər.  QuĢqonmazın  otundan  hazırlanan  cövhərlərdən 
vanna  Ģəklində,  yaĢ  sarğı  halında,  təpitmə  formasında  dəri  səthində  olan  irinli  yaraların,  çiban, 
ekzema  və  qoturlugun  müalicəsində  istifadə  edilir.  Təzə  yarpaqlarını  qurudub  narın  toz  halına 
salaraq kəsik yaralarn üzərinə səpib qanı kəsərmiĢlər. 
Biz  respublikamızda  ilk  dəfə  olaraq  quĢqonmazın  kök  hissələrindən  aĢı  təbiətli  boyaq 
ekstraktı hazırlayıb yun ipi bozumtul, sarı, sarı-narıncı, narıncı, yaĢılımtıl, qəhvəyi, zeytunu, tütünü, 
bozumtul-qara və s. rəng və çalarlara boyadıq. Alınan rəng və çalarlar fıziki-kimyəvi təsirlərə qarĢı 
davamlı olub xalçaçılq sənayesində istifadə oluna bilər. 
Qarağacyarpaq  quĢqonmazın  kök  hissəsindən  hazırlanan  aĢı  və  boyaq  təbiətli  qatı 
ekstraktından gön-dəri, ətriyyat-kosmetika sahələrində istifadə edilə bilər.