Elşən Misir oğlu Nəsibov

dəyərlərin mərkəzi elementlərə çevrilməsindən meydana gəlir.  
Rasionallıq 
 
fəlsəfi 
anlayş 
olaraq, 
məntiqə 
və 
ağılauyğun, 
məqəsədəmüvafiq olmaq mənasını verir.  Bu mənada sistemlilik, strukturluluq, 
məntiqi    mexanizmlik,  tarazlılıq,  harmoniyalılıq,  uyğunluq  və  simmetriyalılıq  
var.  Rasionallıq  bir  anlayış  kimi  özündə    elə  keyfiyyətlilik  və  dəyərlilik 
mənasını da verə bilir. Çünki mərkəzdə ağıl və məntiq dayanır.  Ağılın yüksək 
səviyyəsi  daha  çox  dəyərləri,  keyfiyyətləri  üzərə  çıxarır.  Əlaqələrin  və 
münasibətlərin  rasional  əsasları  dövlətlərdə,  cəmiyyətlərdə,  institutlarda, 
təşkilatlarda  formalaşır.  Xalqın  özünün  rasional  təfəkkürü  dövlətin  və 
cəmiyyətin  tərəqqisini  təmin  edir.  Rasionallıq  gücü  artırdığından  dövlətin 
beynəlxalq  münasibətlərdə  geosiyasi  gücü  də  çoxalmış  olur.  Rasionallığın 
altında  səbrli  seçim,  dözümlü  davranış,  ehtiyatlı  hərəkətlər  də  dayanır.  Bu 
istiqamətdə rasionallıq mədəniyyətin yüksəkliyini şərtləndirmiş olur.   
Rasional  cəmiyyətlərdə  və  dövlətlərdə  demokratiyanın  bir  elmi-məntiqi 
ə
sasları  mövcud  olur.  Ağıllı  demokratiya  məhz  rasional  təfəkkürün 
məhsuludur.    Bu  əsasda  insanlar  öz  təbii  və  pozitiv  hüquqlarının  tərkibi  olan 
ali siyasi  hüquqlarını  məntiqlə, ağılla   müəyyən edirlər.   Dövləti təşkil etmək 
hüququ,  hakimiyyəti  təşkil  etmək  hüququ,  idarəçilikdə  iştirak  hüququ, 
idarəçiliyi  təşkil  etmək  hüququ,  idarəetmə  qurumlarına  seçmək  və  seçilmək 
hüququ,  vəzifələrə  təyinat  hüququ,  müəyyən  məsələlərə  səs  vermək  hüququ  
məhz  ali  siyasi  hüquqların  tərkibini  təşkil  edən  komponentlərdir.  Bütün  bu 
proseslərdə hüquqilik, normativ tənzimləmə  məhz rasionallıqdır.  Rasionallıq 
siyasi  sistemliliyin,  bu  da  özlüyündə  sabitliyin  əsasıdır.  Proseslərin  rasional 
ə
sasları o mənaları verir ki, burada hadisələr ardıcıl və sistemli şəkildə məntiqi 

---

93 
 
şə
rtləndiricilikilə  baş  verir.  Bu  zaman  ardıcıl  inkişaf  prosesləri  yaşanır. 
Rasionallıq  şəbəkəsi  formalaşır.  Deməli,  sabit  dövlətlər  və  cəmiyyətlərdə 
proseslərin  sistemli  axarı  dövlətlərin  və  cəmiyyətlərin  sistemli  və  sürətli 
inkişafını  təmin  edir.  Rasionallıqda  demokratiya  sabit    hüquqi  və  siyasi 
ə
saslarla formalaşır.