Elşən Misir oğlu Nəsibov

aparmaq  qaydalarını
  özündə  cəmləşdirir.  Planın  özü  strategji  vasitə,  tərkib 
qaydları  isə  taktiki  vasitədir.  Plan  tərkibcə  elə  normalardan,  ölçülərdən, 
hədlərdən,  kəmiyyətlərdən,  həcmdən,  miqdardan,    qaydalardan,  bu  baxımdan 
istiqamətlərdən,  yollardan    ibarətdir.  Bu  kriteriyaları  zaman,  məkan,  imkan, 
şə
rait, qanunauyğunluq  
müəyyən edə bilir. Bu aspektdə strategiya və taktika 
anlayışları fəlsəfi məzmunludur və demək olar ki, konseptual bütöv  və tərkib 
elementlərdən  ibarətdir.  Strategiyanın  tərkibi  strategiya  və  taktika,  taktikanın 
da  tərkibi  elə  kiçik  məzmunlu  strategiyalardan  ibarət  olur.      Hər  iki  anlayış 
məqsəd  və  niyyətləri,  maraqları  və  hədəfləri  müəyyən  edir.  Hər  iki  anlayışda 
vəzifə  və  funksiyalar,  məsuliyyət  və  öhdəliklər  kompleksləşir.  Təyinat 
istiqamətləri  müəyyən  olunur.  Hər  iki  anlayış  şaxələndiricidir  və  tərkib 
etibarilə norma və qaydaların, hədlərin ölçülərini müəyyən edəndir. Strategiya 
daha  genişdir  və  özünün  icrasını  taktiki  üsullarla  həyata  keçirir.  Strategiya 
taktikaya 
istiqamətlər 
verir. 
Taktikanın 
tərkib 
üsullarını, 
yollarını 
müəyyənləşdirir.    Taktiki  gedişlərin  yollarını,  üsullarını  müəyyən  edir. 
Strategiya  taktikaya  əsas  verir,  yönləndirir.  Taktika  bütövün  tərkibini  ayırd 
edir. Strategiya taktiki gedişlərin nəticəsi olaraq da gələcəyə yönəlik məqsədilə 
plan  kimi  ortaya  çıxa  bilir.  Məsələn,  dövlət  siyasətinin  sahələr  üzrə  ardıcıl 
olaraq icrası, yerinə yetirilməsi və əldə edilən resurslar, resursların təyinatı və 
tərkibi,  kəmiyyəti  elə  gələcək  strategiyanın  müəyyən  olunmasında    mühüm 
ə
həmiyyət kəsb edir.   
Strategiya  plandırsa,  taktika  planın  tərtibi  və  icrası  üsullarından    və 
qaydalardan ibarət olan anlayışdır. Bu gün elmi ədəbiyyatlarda və kütləvi dildə 

---

100 
 
strategiya və taktika ifadələri öz klassik mənalarını daha da genişləndirmiş və 
demək  olar  ki,  bütün  mühüm  sahələrdə  işlədilir.  Dövlətin  təşkili  və 
idarəolunması  sahələrində  də  bu  kimi  ifadələr  geniş  yer  alır.  Dövlətin 
idarəolunmasının  makro  forması  strategiya,  ondan  kiçik  olan  forması  isə 
taktika  hesab  olunur.  Ümumiyyətlə,  siyasətdə    məzmunlu  proseslərin  ifadə 
olunması  məqsədilə    strategiya  və  taktikanın  vəhdət  halında  işlədilməsi 
mövcuddur. Dövlət özünün daxili və xarici siyasət strategiyasını müəyyən edir. 
Bütün  resurslarını  bu  strategiyanın  taktiki  yollarla  icrasını  həyata  keçirir.  Bu 
baxımdan  da  qəbul  etmək  olar  ki,  strategiya  müəyyənedici,  təsbitedici 
müddəalardan  ibarətdir.  Taktika  isə  icraedici,  təminedici  müəddəaları  özündə 
cəmləşdirir.   
Dövlətin  kompleks  xarakter  kəsb  edən  bütün  sahələrində  strategiya  və 
taktika  ifadələri  işlədilir.  Strategiya  ümumi  məzmunlu  müəyyənedici 
sənədlərdə  bütövləşdirici  məzmunu  ifadə  edir.  Strategiya  konstitusiyaların,  
konsepsiyaların, proqramların,  doktrinaların, fəaliyyət planlarının  və digər bu 
kimi sənədlərin başlıca məğzini ifadə edir.   Bu sənədlərin əksəriyyəti həm də 
taktiki sənədlər kimi qəbul edilə bilər. Belə qənaətə gəlmək olar ki, strategiya 
daxilində  strateji  və  taktiki  sənədlər  toplusu  mövcuddur.  Məsələn, 
konsepsiyalardan  doktrinalar  törəyə  bilər.    Bu  halda  doktrinalar  həm  strateji, 
həm  də  taktiki  məzmunlu  olur.  Konsepsiyalardan  çərçivə  üzrə,  sahələr  üzrə 
strateji  sənədlər  yarana  bilər.  Bu  baxımdan  da  qəbul  etmək  olar  ki,  strateji 
sənədlər universal konsepsiyalara və çərçivə strategiyalarına bölünür.   
Taktiki  məzmunlu  sənədlər  baza  olaraq  qaydalar  müəyyən  edir.  Onu  da 
nəzərə alsaq ki, strateji sənədlərin müddəaları da qaydalar müəyyən edir, yollar 
göstərir, üsullar təqdim edir, onda qərara gələ bilərik ki,  strategiya və taktika 
bir  o  qədər  də  bir-birindən  fərqlənmir.  Ümumi,  məcmu  ifadələr  toplusu, 
konseptuallığı  əks  etdirən  sənədlər  strateji,  qaydalar  müəyyən  edənlər  isə 
taktiki əhəmiyyət kəsb edə bilirlər. Taktikanı törəmə baxımından strategiyanın 
tərkibi kimi görmək lazmdır. Məsələn, konstitusiya strateji bir sənəddir. Ondan 
qanunlar və digər qanunvericilik aktları meydana gəlir. Bu halda strategiyanın 
törəməsi  yaranır.  Törəmə  vasitələrinə  həm  strateji,  həm  də  taktiki  sənədlər 
kimi  baxmaq  lazımdır.    Çünki  strateji  sənədlərdən  doğan  sənədlərin  özləri  də 
(məsələn, konstitusiya və qanunlara istinadən qəbul olunmuş dövlət rəhbərinin 
qərarları) strateji əhəmiyyətlidir.