Elşən Misir oğlu Nəsibov

 
Parlament seçkilərində vətəndaş cəmiyyətinin rolu 
 
İ
ndiki  müstəqil  Azərbaycan  tarixində  stabil,  nizamlı  parlamentin  əsasları 
1993-cü ildə xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub. 
Onun  parlamentə  sədr  seçilməsi  ilə  qurumda  bir  etika  formalaşıb  və 

---

97 
 
qərarlarının  siyasi  gücü  artıb.  Xalq  arasında  parlamentə  inam  və  etiqad 
məsələsi  də  yüksək  dəyərlərlə  reallaşıb.  Parlament  ictimai-siyasi  hakimiyyət 
qolu  olaraq  öz  dəyərini  əldə  edib.  İndi  Azərbaycanda  nizamlı  parlament 
ə
nənəsi  davam  edir.  Xalqımızın  bu  yöndə  böyük  təcrübəsi  mövcudur. 
Parlament  öz  xassəsinə  görə  nizamlı  demokratik  əsaslara  malikdir.  Bu  gün 
Azərbaycan  parlamenti  Azərbaycan  xalqının  iradəsini  özündə  cəmləşdirən 
möhkəm  təməlli  bir  hüquqi-siyasi  qurum  rolunu  oynayır.  Parlament  məktəbi 
və  parlamentçilik  ənənəsi  sivil-rasional  yollarla  xalqın  siyasi  və  ictimai 
iradəsinin 
realizə 
mərkəzinə 
çevrilib.  
İ
nsan  hüquqları  çoxtərkiblidir.  Müasir  dövrün  svil  insanları  cəmiyyətdə  və 
dövlətdə dünyaya gəlirlər və yaşayıb-yaradırlar. Dövləti və cəmiyyəti insanlar 
təşkil  edirlər.  Dövlətlər  insanların  firavan  həyatlarına  xidmətlər  üçün  təşkil 
edilir.  Bu  qurumlar,  strukturlar  insan  maraqlarının  təmin  olunmasını  həyata 
keçirən  siyasi  və  sosial  kompozisiyalardır.  Dövlət  və  cəmiyyət  insan 
hüqüqlarının  reallaşdırılması  vasitələridir.  Dövlət  və  cəmiyyət  hüququ, 
hakimiyyət  formalaşdırmaq,  hakimiyyətdə  təmsil  olunmaq,  dövlətdə  təmsil 
olunmaq,  cəmiyyətdə  mövqe  tutmaq  insan  hüqularının  tərkibidir.  Hüquqlar 
çoxsahəlidir və bütün sahələrdə olan qurumlar və fəaliyyət insan hüquqlarında 
vasitələrdir  və  hüquqların  təminat  istiqamətləridir.  Demokratiya  hüququ,  yəni 
xalq  hakimiyyəti  hüququ  insan  hüquqlarının  tərkibi  olaraq  təsbitedici 
hüquqdur və onun təmin olunması üçün bir çox proseslər  həyata  keçirilir. Bu 
proseslər  içərisində  hakimiyyətdə  təmsil  olunmaq  və  hakimiyyətin  işində 
iştirak  etmək  məsələsi  də  qərarlaşır.  Prosesləri  dövlət  təmin  edir.  Lakin 
cəmiyyətdən,  onun  seçilmiş  nümayəndələrindən  kənar  iş  görmür;  çünki 
hakimiyyətin  mənbəyini  xalq  formalaşdırır.  Dövlət  hüquq  norması  qəbul 
etməklə və təşkiatı funksiyanı həyata keçirməklə hakimiyyət hüquqlarıni təmin 
etmiş  olur.  Bu  gün  əksər  dünya  dövlətləri  antik  və  klassik  nəzəriyyə  və 
təcrübələrə 
müvafiq 
olaraq, 
dövlətin 
tərkibi 
olan 
hakimiyyətin 
formalaşmasında seçki (ümumxalq və yerli əsaslı) üsullarından istifadə edirlər. 
Xalqın  hakimiyyətdə  təmsil  olunması  və  bu  yolla  da  öz  iradəsini  bildirmək 
üçün  tətbiq  olunan  seçki  metodu  alternativsiz  metod  hesab  olunur.  
Vətəndaş  cəmiyyətlərində  həm  fərdi  olaraq  vətəndaşlar,  həm  də  vətəndaş 
birlikləri  təmsil  olunurlar.  Vətəndaş  cəmiyyətləri  hüquqi  dövlətlərin 
formalaşmasında və fəaliyyətində sanki bir tərəf kimi iştirak edirlər. Vətəndaş 
cəmiyyətləri  siyasi  partiyalarda,  ictimai  birliklərdə,  istehsal  kollektivlərində, 
həmkarlar birliklərində, təhsil və elm müəssisələrində, səhiyyə təşkilatlarında, 
ictimai 
fondlarda, 
mətbuat 
və 
informasiya 
qurumlarında, 
hüquq 
kollektivlərində  və  digər  bu  kimi  birləşmələrdə  təcəssüm  olunur.  Vətəndaş 
birlikləri xalqın siyasi və digər hüquqlarının təmin olunması məqsədilə dövlət 
siyasəti və hakimiyyət fəaliyyəti ilə koordinasiya olunmuş, əlaqəli işlər həyata 
keçirirlər.  Dövlət  hakimiyyətinə  ictimai  nəzarət  funksiyasını  vətəndaş 
cəmiyyətləri  təmin  edirlər.  Məsələn,  seçkiləri  dövlət  hakimiyyəti  müəyyən 
edir,  prosesləri  təşkil  edir,  vətəndaş  cəmiyyəti  isə  bu  proseslərdə  öz 

---

98 
 
nümayəndələri  ilə  iştirak  edir,  səsvermə  hüquqlarını  həyata  keçirir  və  seçki 
proseslərinə nəzarət edir. Monitorinqlər aparır, rəy sorğuları həyata keçirir. 
Vətəndaş  cəmiyyətləri  hüquqi  dövlətlərin  dayağında  dayanır.  Dövlət  və 
vətəndaş arasında ictimai-siyasi, mədəni və digər əlaqələrin təşkilində mühüm 
rol  oynayır.  Vətəndaş  cəmiyyətləri  insanların  ictimai  və  siyasi  fikirlərinin 
formalaşmasında  mühüm  xidmətlər  həyata  keçirir  ki,  bu  istiqamət  də  dövlət 
siyasətinin  tərkibini  təşkil  edir.  Vətəndaş  cəmiyyətinin  mövqeyi  və  rolu 
çoxtərəflidir  və  cəmiyyətlə  dövlət  arasında  mühüm  bağlayıcı  vasitələrə 
malikdir. Vətəndaş cəmiyyətinin parlament seçkilərində və seçkiöncəsi təbliğat 
və təşviqat vasitələrində rolu danılmazdır. Belə qəbul etmək olar ki, parlament 
seçkiləri prezident seçkiləri ilə yanaşı (bura bələdiyyə seçkilərini də aid etmək 
olar),  vətəndaş  cəmiyyətlərinin  fəaliyyətlərinin  aktivləşdiyi  mərhələ  hesab 
olunmalıdır.  Çünki  parlament  seçkiləri  elə  vətəndaşların  siyasi  hüquqları 
üçündür  və  siyasi  hüquqların  təminatı  yönündə  əlverişli  bir  metoddur. 
Vətəndaş cəmiyyəti parlament seçkilərində dövlətin qanunverici hakimiyyətini 
formalaşdırmaqla  yanaşı,  öz  hüquqlarını  da  təmin  etmiş  olur.  İctimai-siyasi 
qurumlar  öz  namizədlərini  irəli  sürürlər  və  seçki  proqramları  yolu  ilə  təbliğat 
və  təşviqat  təşkil  edərək,  ümumvətəndaşlar  arasında  öz  aktivliklərini 
göstərirlər  və  müəyyən  üsullarlaa  məram  və  məqsədlərini  müəyyən  edirlər. 
Onların aktivlikləri vətəndaşlarda da müəyyən maarifləndiricilik funksiyalarını 
aşılayır.