Əlyazması hüququnda Əliyeva Fidan Bəhram qızı
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
18
İKT - bu, sadəcə, alətdir. Analoji olaraq digər istənilən vasitələrə, onlar konkret vəzifələrin həlli üçün gəlmək və ya gəlməmək olar. Məsələn, çəkic, mismar çalmaq üçün ideal olduğu üçün bu lampaların dəyişdirilməsi zamanı, daha faydalıdır. Eynilə bu şəkildə mücərrəd sosial-iqtisadi inkişaf məqsədlərinin həyata keçirilməsi üçün bu və ya digər texnologiyanın dəyərini qiymətləndirmək ondan asılıdır ki, bu texnologiya konkret layihənin həyata keçirilməsi üçün məqbuldur, yoxsa bu layihə onun iştirakçıları üçün səmərəli stimullar təmin edir və ya bu texnologiyanın iştirakçıları səmərəli istifadə etmək üçün lazımi ixtisasa malikdirlər. Lakin, digər tərəfdən, İKT - bu alətləri, onlar oxşamırsınız, əvvəl mövcud olanlardan başqa heç nəyə. İKT-nin insan fəaliyyətinin çox müxtəlif növləri üçün tətbiq edilə bilər, buna görə də onlar demək olar ki, cəmiyyətin və iqtisadiyyatın hər bir sektorunu dəyişdirir. İnnovasiya elektron sahədə cəmiyyətin həyatında və vətəndaşların iştirakı iqtisadi artımı stimullaşdırmaq, onların biliklərinin genişləndirilməsi və qida, insanların sağlamlığının yaxşılaşdırılması üçün yeni imkanlar yaradır. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları cəmiyyətin həyat şəklini və dünya iqtisadiyyatının artımına kömək edir. Ona görə də onların səmərəli istifadəsi bu gün dünyanın müxtəlif ölkələrinin rəhbərliyi qarşısında duran əsas vəzifələri sırasında durur
İKT inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Bir çox hökumətlər sayılmışdır İKT, milli iqtisadiyyatın artımı tələsdirmək üçün kifayət qədər potensiala malikdir, sosial-iqtisadi inkişaf və fəaliyyət sahəsinin genişləndirilməsi və layihələrin effektivliyiniartırır. Daha diqqətli baxışı zamanı əsas xüsusiyyətləri və digər İKT açılır, onlar da aşağıdakı layihələrin həyata keçirilməsi üçün onlara müstəsna əhəmiyyət verir: - Bilik idarəsini müəyyən edən cəhət İKT biliklərinin toplanması, emalı, saxlanması və yayılması götürülməsi, insanlara kömək bilik etmək - bu, onların qabiliyyətidir. qlobal iqtisadiyyat şəraitində idarələrindən çox vacibdir, harada uğur 19
tez əldə olan bacarığından çox asılıdır və səmərəli istifadə bilikləri vermək, habelə əməliyyat və qənaətli şəkildə onların insanlara lazımdır. - İKT-nin köməyi ilə dövlət təşkilatları və özəl şirkətlər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə daha fəaliyyət göstərə bilər səmərəli və məhsuldar kiçik xərclər yanındadır. Səmərəliliyinin artması bu ölkənin müəssisələrin rəqabət qabiliyyətini artırır, eləcə də sosial-iqtisadi inkişaf layihələrinin gerçəkliyini təmin edərək onları daha gəlirli edir. - İnsanlar daha geniş şəbəkələrə qoşulması üçün giriş açan, başqa insanlara və informasiya, İKT-dən istifadə edirlər. İnternet özündə ən mühüm qlobal İKT- şəbəkəsi öz növbəsində olan çoxlu fiziki şəbəkə (məsələn, ənənəvi telekommunikasiya şəbəkəsi, peyk və kabel şəbəkələri və s. p) əsasında işləyir. İKT- şəbəkəsinin - sosial-iqtisadi inkişafın ayrılmaz elementidir, çünki onlar həm inkişaf etməkdə olan ayrı-ayrı istifadəçilərə və şirkətlərə verə bilər, həm də inkişaf etmiş ölkələrdə faktiki olaraq eyni informasiyaya çıxış, ehtiyatlar, mexanizmlərə yayılması və potensial müştərilərə. - Bir çox İKT şirkətləri (onların arasında Microsoft korporasiyası əhəmiyyətli rol oynayır) buna daha çox diqqət yetirirlər ki, onların məhsulları istifadədəsi sadə olub və vəzifələrin praktiki olaraq məhdudiyyətsiz spektri üçün uyğunlaşdırılanlar ola bilərdi. Səy göstərirlər ki, İKT istifadəçilərinin daha çox доступ alır, hətta ən mürəkkəb texnologiyalar tətbiq etməyə, onlara öz vəzifələrinin həlli üçün asan olur. İnnovasiyaların sürətli inkişaf tempi İKT sahəsində ona gətirib çıxarır ki, bir neçə aylarla, hətta illərlə yox, həftələrlə zaman indi isə, bir qayda olaraq, icad və kommersiya tətbiqi arasında ölçülür. Beləliklə, İKT və inkişaf etməkdə olan ölkələrin inkişaf etmiş ölkələrdə istifadə olunan bir çox digər məhsul və xidmətlərin fərqli olaraq, problemlərin həlli üçün də çox vaxt eyni dərəcədə səmərəlidir. 20
- Bir çox hökumətlər sayılmışdır İKT, milli iqtisadiyyatın artımı tələsdirmək üçün kifayət qədər potensiala malikdir, sosial-iqtisadi inkişaf və fəaliyyət sahəsinin genişləndirilməsi və layihələrin effektivliyini artırır.. İqtisadiyyatın qabiliyyəti güclü meyar onun rifahını, öz effektivliyini artırmağa xidmət edir. Əmək məhsuldarlığının artımı şirkətlərə öz əməkdaşlarının əmək haqlarını qaldırmağa imkan verir. Qiymətlərin və gəlirlərin (və əksinə, maaşların artması yalnız qiymətlərin artırılması, maliyyə və real iqtisadi artımı istehlakçıların alıcılıq qabiliyyətinin, ümumi artımın vermir) artımı real, qeyri-inflyasiya inkişaf yaradırlar. Beləliklə, ən düzgün yol iqtisadiyyatın sabit artımına sərmayə qoyuluşunda aktivləri, onun səmərəliliyini artırmaqdan ibarətdir. Baxmayaraq ki, qarşılıqlı İKT və əmək məhsuldarlığının iqtisadçıların çoxdan müzakirələr mövzusudur, daha çox məlumatların sübut edən yaranır ki, investisiyalar - xüsusilə İKT sahəsində fundamental təşkilati dəyişiklikləri ilə bir yerdə isə məhsuldarlığı xeyli müsbət təsir göstərə bilər. Ola bilsin ki, ən sanballı nümunələri istifadə potensialının genişləndirilməsinə yönəlmiş sosial inteqrasiya və həmrəyliyin, yəni cəmiyyətin həyatında iştirak etmək üçün daha çox imkan verən layihələrin, vətəndaş qrupları məğmun edilmiş layihələrin reallaşdırılması zamanı İKT sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsi üçün olmuşdur. Aydındır ki, ənənəvi olaraq vətəndaşların aztəminatlı təbəqələri qarşısında duran bir çox problemləri, onların imkanlarının məhdudluğu olan biliklərə və informasiya qismən doğurlar. İKT bu problemin aradan qaldırılmasında kömək edə bilər, asanlaşdıraraq və ucuzlaşdıraraq, məlumatların toplanması və təhlili, onun yayılması, eləcə də bu kateqoriyadan olan insanların ehtiyacları vardır. İKT-nin
sosial inkişafın katalizatoru kimi
nəhəng potensiala malikdir.Universal, çevik təbiət İKT isə o deməkdir ki, onlar inkişaf demək olar ki, istənilən vəzifələri həll etmək üçün istifadə edilə bilər, lakin onlar bir sıra sahələrdə artıq öz səmərəliliyini sübut etmişdir.
21
- Bütün inkişaf edən ölkələrdə İKT-nin tibb xidmətlərinin göstərilməsi üçün geniş istifadə olunur, haradakı, xüsusilə ucqar bölgələrdə xəstələrə böyük mütəxəssis çatışmazlığıdır, orada müasir texnologiyaların tətbiqi çox vacibdir, aşağıdakı misallar gətirmək olar: - 1) Həkimlər və pasientlər arasında, diaqnozların qoyulması və hətta ucqar məsləhətləşmələr üçün müalicə; - 2) Tədqiqat məqsədi ilə kimi, həm də diaqnostika məqsədilə məlumat toplamaq üçün; - 3) Planetin müxtəlif yerlərində həkim və həkimlərlə-tədqiqatçıları arasında əməkdaşlıq üçün "real vaxt rejimində"; - 4) Bu epidemiya ölkələrin və təşkilatların, habelə ümumi optimallaşdırılması və keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün tibb xidmətlərinin sürətinin artırılması üçün çevik və səmərəli. İKT həmçinin ucqar kənd rayonlarında səhiyyə xidmətlərinin göstərilməsi üçün istifadə olunur
tibbi xidmətin daha ənənəvi
növlərinin çatışmazlığı mövcuddur.Bundan başqa, qabaqcıl texnologiyalar vərəm, malyariya və digər xəstəliklərə qarşı mübarizə proqramlarında mühüm rol oynayır. - İKT özü o mühüm qarşılıqlı, müəllimlə şagird arasında yaranan münasibətləri əvəz etmir, onlar da fərdi təlim sıxışdırıb çıxara bilmirlər. Ona görə də İKT bütün tamamlayan ənənəvi proqram və tədris metodları və informasiya texnologiyaları sahəsində ixtisaslarının artırılması üçün yeni imkanlar açan, vasitə kimi geniş istifadə olunur. - Müasir texnologiyalar mövcud təhlükələri qiymətləndirmək dövlət liderlərinə kömək edir və beləkənd strategiyasını təmin edə biləcək daha qayğıkeş münasibət, təbii ehtiyatlar yaratmaqdır. Dövlət orqanları və bütün başqa təşkilatları, hamı kimi öz fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və səmərəliliyinin artırılması üçün İKT-dən geniş istifadə imkanları vardır.Məsələn, bir çox hakimiyyət orqanları həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf
22
etməkdə olan ölkələrdə elektron formata və yazıların kağız sənədlərin tərcüməsi üzərində çalışır və hətta belə sənədlər toplusunu yaymağa başlayırlar ki, müxtəlif idarələr tərəfindən istifadə edə bilsinlər.Bu səylər dövlət orqanlarının hərəkətlərinin operativliyini artırır və İnternet şəbəkəsi üzrə informasiya və xidmətlər, dövlət sənədlərinə olan vətəndaşların istifadəni asanlaşdırır. Bu, qlobal iqtisadiyyat, artan inteqrasiya şəraitində inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadi fəaliyyət prosesində iştirak edən bütün şirkətlər, o cümlədən, öyrənməlisiniz, biznesdə uğur qazanmaq üçün səmərəli istifadə etmək və məlumatlandırır. Görünür ki, məhz İKT-nin tətbiqində sosial-iqtisadi inkişafı üçün böyük potensial var. Məhz bu səbəbdən bir çox hökumət ölkənin iqtisadi artımı sürətləndirmək çox çalışırlar, milli İT-mütəxəssislərinin yaranmasına kömək edir. Bu da təəccüblü deyil, çünki İT-bazarının sürətli artımı son illər milyonlarla yeni iş yeri yaradıb və milyardlarla əlavə vergi daxilolmaları var. Bu artım dünyanın demək olar ki, hər bir bölgə üçün keçərlidir. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün texnologiyaların ötürülməsi tələbatını ödəmək, İKT üzrə yerli bazarda və məhsulu daha da artım ilkin və təkrar sahələrdə (məsələn, marketinq və maliyyə xidmətləri), o cümlədən birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsi, bazasının yaradılması da sosial-iqtisadi inkişaf məqsədlərinə daxil olmaq səmərəli vasitə kimi baxırlar. Yaxın zamanda baş vermiş azalma korporativ xərclərinin informasiya texnologiyaları göstərdi ki, İT-bazarının artım potensialı kimi, iqtisadiyyatın istənilən digər sektorunun, şübhəsiz ki,artımı məhduddur. Elə buna görə idi, görünür, yaxın gələcəkdə İKT bütün iqtisadi fəaliyyəti əhəmiyyətli payını təşkil edəcək və ya heç olmasa əksər inkişaf etməkdə olan ölkələrin payı artacaq. Bununla belə, aydındır ki, bir çox ölkələr kimi xidmət üçün istifadəçilərin artan iqtisadiyyata malik ölkə daxilində milli İKT şirkətləri yaradır, Doğrudan da, International Data Corporation
23
(IDC) 7 analitik şirkəti beynəlxalq saytı burda verdiyi son məlumatlar göstərir ki, ötən illər ərzində dünyanın əsas inkişaf etməkdə olan ölkələr qrupu bir sıra bölgələrdə İT- mütəxəssislərinin əhəmiyyətli artım müşahidə olunub. 1995-ci ildən 2001-ci ilə qədər dövrdə Hindistanda İT şirkətlərinin sayının 10%-dən çoxu illik artımı, 13%-dən çoxuştatlarinda informasiya texnologiyalari sahəsinin inkişafında müşahidə olunub. 2001-ci ildə Hindistan İT-sektorda ərzində təxminən 15 min şirkət var idi ki, təxminən 550 min adam işləyirdi. Həmin dövr ərzində İndoneziyada İT şirkətlərinin sayı 14% -dən çox hər il artırdı, İT-sektorda sahəsində çalışanların sayı isə təxminən 20% -. 2001-ci ildə.İndoneziya İT-sektor olan 3 mindən çox şirkət çalışırdı ki, 55 min nəfərdən çox idi. 8
1995-ci ildən 2001-ci ilə qədər dövrdə Meksikada İT şirkətlərinin sayının illik artımı təxminən 10#процентный baş sayının illik artımı, təxminən 22% ştatlarinda informasiya texnologiyalari sahəsinin inkişafında.. Meksika İT-sektor 9,8 min şirkət çalışırdı ki, 370 min nəfərdən çox şəxs daxil olub. İT ŞİRKƏTLƏRİNİN sayı həmin самыпериод ərzində Venesuelada 6% -dən artıq hər il artırdı, İT-sektorda sahəsində çalışanların sayı isə - 12% -dən çox. 2001-ci ildə. Venesuela İT-sektor 2,7 mindən çox şirkət çalışırdı ki, təxminən 91,5 min nəfəri əhatə edib 9 . Ənənəvi olaraq, vətəndaşların aztəminatlı birlikləri qarşısında duran bir çox problemləri, onların imkanlarının məhdudluğu olan biliklərə və informasiya qismən doğurlar.İKT bu problemin aradan qaldırılmasında kömək edə bilər, asanlaşdıraraq və ucuzlaşdıraraq məlumatların toplanması və təhlili onun yayılması, eləcə də bu kateqoriyadan olan insanların ehtiyacları vardır. Mərkəzi və Şərqi Avropa.1995-ci ildən 2001-ci ilə qədər dövrdə Polşada sayının illik artımı çox 11% İT şirkətləri var idi və ştatlarda informasiya texnologiyalari sahəsinin inkişafında 13% illik sayının artması müşahidə olunurdu.
7 .(http://www.microsoft.com/rus/government/newsletters/ıdc/default.mspx) (http://www.microsoft.com/rus/government/newsletters/idc2004/default.mspx) 8 Https://www.woccu.org/pdf/annrpt03.pdf 9 Http://www.ciol.com/content/news/2004/104012203.asp 24
2001-ci ildə. Polşa İT-sektor olan şirkətlərin təxminən 8,5 min nəfər çalışırdı, onların 177 min nəfər idi. Sloveniya İT ŞİRKƏTLƏRİNİN sayı həmin müddətdə 5% -dən artıq hər il artırdı, İT-sektorda sahəsində çalışanların sayı isə təxminən 8% -. 2001-ci ildə.Sloveniya İT-sektor 850-dən çox şirkət çalışırdı ki, daha 15 min nəfər təşkil etmişdir. 10
ölkələri alıb. Bu fikir ayrılıqları xeyli dərəcədə müxtəlif sektorlarının hər biri öz nadir xüsusiyyətləri var, İT-mütəxəssislərinin müxtəlifliyini əks etdirir.. İKT idarəsi vətəndaşları üçün proseslərin açıqlığı və şəffaflığı artıra bilər.Bundan başqa, İKT nəzarəti mühüm funksiyaları yerinə yetirilməsini təmin edə bilər, vətəndaşlara daha dəqiq aydınlaşdırmaq imkanı verərək, vergi ödəyicilərinin pulu kimi istifadə olunur. Avadanlıq İKT-üzrə maddi əsasını özündə əks etdirir. Son illərdə kompüter qurğularının sayının sürətli artıma baxmayaraq İT-mütəxəssislərinin birləşməsi baş verib və bu proses, çox güman ki, bundan sonra da davam edəcəkdir. İstehsalçı şirkətlərin avadanlıq, bir qayda olaraq, əhəmiyyətli əmlak aktivlərinin və, müvafiq olaraq, özlərinin istehsal prosesi tələb edirlər, onlara avans investisiyaları böyük vaxt tələb olunur.Nəticədə başlayan şirkətlər çətin vəziyyətə düşürlər ki, onlar daha iri tanınmış rəqibləri ilə rəqabət aparmaq düşür.Bundan başqa, bu gün başqa, yeni biznes bazarında qiymətlər başqa nəyinsə mövcud yanında kütləvi standartlaşdırma komponenti meyilləri ayrılmaq demək olar ki, burda mümkün deyil.Hazırda avadanlıqların böyük hissəsi bir neçə asiya ölkələrində çox güclü rəqiblərindən sahibdirlər ki, əmək haqqının aşağı olması və ciddi istehsal hesabına istehsal olunur. Proqram təminatı kompüter qurğuları istifadə konkret vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün insanlara kömək edir. İstehsal sahəsi ilə olduqca zəngindir və sözün əsl mənasında olan məhsulların geniş spektrini təklif edən minlərlə müxtəlif şirkətdən ibarətdir. Hazırlanması fərqli olaraq avadanlığın sahə üzrə ixtisaslaşmış daha
10 Http://www.worldbank.org/wbi/governance/pdf/11iacccampimgav.pdf 25
məqsədli, və həm də ki, bu sahənin şaxələndirilməsində əhəmiyyətli olur. Qanunlar işlənib hazırlanması bir qayda olaraq qeyri-maddi təbiətin görə, əqli mülkiyyət haqqında olan icazəsiz köçürmə, öz məhsullarının qorunması üçün lazımdır. İnandırıcı deyil ki, ayrıca inkişaf edən ölkə İT-mütəxəssislərinin bütün sektorlarında kamilliyə çata bilər. Tədarükçülər İT-xidmətlərin təşkilatlara kömək mövcud İKT-sisteminin səmərəli istifadəsini tələb edir.Bu gün İT-xidmətlər sahəsi bir neçə iri korporasiyaları minlərlə daha xırda şirkətlərin heyətinə daxildir.Həm də tədarükçülər İT-xidmətlər sahəsində avadanlıqların, kiçik mənfəət norması ilə tez-tez işləyirlər.Bu zaman dünya kurslarının dəyişməsi əməyin dəyərinin valyuta mübadiləsi və xidmətlərin ixrac fəaliyyəti ilə məşğul olan, o provayderlərin rəqabət qabiliyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Bundan başqa, xırda şirkətlər iri transmilli şirkətləri ilə uğurlu rəqabət üçün çox zəruri olan istehsal miqyaslı qənaət əldə etmək imkanından məhrum ola bilərlər. Bir çox ölkələr istehsal proqram təminatı və İT-xidmətlərin göstərilməsi birləşdirən qarışıq sahə inkişafıdır.Belə modelin yaranması xeyli dərəcədə bununla izah olunur ki, təchizatçıların çoxu İT-xidmətlərin da hazırlanır və lisenziyalaşdırır. Belə şirkətlər daha yüksək mənfəət norması ilə adətən fəaliyyət göstərir və onların əmək haqqının ödənilməsində nisbətən az dərəcədə təsir göstərir. İT-xidmətlərin "xalis" tədarükçüləri, bu miqyasda istehsal və ya dəyişiklikdə qənaət edirlər. Rəqabət üstünlüklərini almaq üçün yalnız yerli şəraitdən asılı olaraq ayrı-ayrı inkişaf etməkdə olan ölkələrə İT-sahə birində öz güclü tərəflərini və resurslardan istifadə etmək daha sərfəlidir.Ona görə də dövlət xadimlərinə, xüsusiyyətləri ilə hər İKT sektorunun inkişafına cavabdeh milli İT-mütəxəssislərinin, ölkənin mövcud resurslardan mümkün rəqabət üstünlüklərini və digər mənbələri diqqətlə müqayisə etmək lazımdır.Bu, hansı sahələrdə müəyyən etməyə kömək edəcək, əgər belələri vardır, potensial İT-mütəxəssislərinin uzunmüddətli artımı gözlənilir.
26
Görünür ki, məhz İKT-nin tətbiqində sosial-iqtisadi inkişafı üçün böyük potensial var. Məhz bu səbəbdən bir çox hökumət ölkənin iqtisadi artımı sürətləndirmək çox çalışırlar, milli İT-mütəxəssislərinin yaranmasına kömək edir. İKT istifadəsi üçün əsaslanan konkret ölkənin hüquqi və normativ sistemi və onların tətbiqi İKT sahəsinə investisiya qoyuluşuna böyük təsir göstərə bilər.Hüquqi normalar özəl sektorun fəaliyyəti üçün stimullaşdırıcı və qoruyucu faktorların mürəkkəb şəbəkəsi yaradır.Onlardan bəziləri istəyi və qabiliyyəti cəmiyyət üçün istifadə etmək və inkişaf etdirmək, İKT-nin təsir göstərə bilər.Orada lazımi ixtisas almaq imkanlarını da daxil olmaqla, hakimiyyət orqanları səmərəli istifadə olunması üçün sosial-iqtisadi inkişaf məqsədlərinə nail olmaq üçün böyük uğurlar əldə edilib və artım
İT-mütəxəssislərinin İKT
imkanlarının reallaşdırılmasında müasir texnologiyaların alınması və işlənməsi üçün təsirli stimul olan insanlara ölkə hüquqi baza təklif edir. Hazırda dünyada bir sıra qanun və qaydalar mövcuddur kimi, həm də onların tətbiqi üçün İKT sərmayə yatırmaq üçün stimullar bütün spektrini təsir edə biləcək. Lakin əksər ölkələrdə daha vacib qanunları və normaları aşağıdakı sahələrdə sayılır: 1) İKT sahəsində bilavasitə təsir edən innovasiyalar və investisiyalar; İKT-dən səmərəli istifadə olunur 2) insanların qabiliyyətini inkişaf etdirən; Sahibkarlıq və НИР təsir edən normalar 3) Onlara təsir edən telekommunikasiya infrastrukturu istifadə olunur 4) Aşağıdakı qisimlərdə növbə ilə baxılır İKT tətbiqi üçün əsaslanan sosial-iqtisadi inkişaf, dayanıqlı, uzunmüddətli perspektivdə yalnız o halda ola bilər, əgər insanlarda stimul alınması və istifadəsi üçün İKT var, öz həyatının yaxşılaşdırılması məqsədilə İKT-nin istifadə imkanlarının geniş olduğunu da daxil olmaqla. İnvestisiyalar İKT sahəsində özəl sektor tərəfindən belə bir mühitdə daha ağlabatan, mülkiyyət (o cümlədən qeyri-maddi mülkiyyət hüququnun) hüquqlarının real qorunmasını təmin edən, rəqabəti və ticarəti təşviq edir, istehlakçıların qoruyur və sərmayə qoymağa vəsait yeni innovativ məhsul və
27
xidmətlərin işlənilməsi şirkətlərin marağını artırır. Bu sistemin əsas prinsipləri aşağıda təqdim edilir. Qanunlar əqli mülkiyyət barədə İKT sahəsində innovasiyalar üçün lazımi stimullar yaradır, çünki hər bir ixtiraçı fəaliyyətini mühafizə edir - bu, tədqiqat təşkilatı ayrıca fərd və ya kommersiya təşkilatı olur.Etibarlı qanunlar bu sahədə digər şəxslərə lisenziya verilməsi vasitəsilə, ya da onun bilavasitə tətbiqi yolu ilə bazarda bir fayda öz yenilikləri ixtiraçılara almağa imkan verir.Əqli mülkiyyət üçün İKT xüsusi önəm daşıyır ilə xarakterizə olunan sürətlə innovasiya və yüksək səviyyədə investisiyaların elmi tədqiqi və işlənməsi (НИР).Qanunlar əqli mülkiyyət barədə öz sərmayələrini ödəmək şirkətlərə yardım edir, məhsulların təkmilləşdirilməsi üzrə işlərin aparılması üçün yeni tədqiqatlar və novatorluq технологий.это yaradacaq vəsaitin alınmasını təmin edir.Əqli mülkiyyət sahəsində səmərəli qanun tətbiqi və işlək qanunların olması az olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələrdə innovasiyaların inkişafı üçün də vacibdir. Müəllif hüquqlarının qorunması ixtiraçılara və sahibkarlara qarşı qeyri-qanuni surətçıxarma onların yeniliklərə imkan verir, beləliklə hansısa üçüncü şəxslərin imkanlarından pulsuz istifadə onların investisiya НИР edir.Əqli mülkiyyətin səmərəli mühafizəsi də birbaşa xarici investisiya və texnologiyaların verilməsini stimullaşdırır, xarici şirkətlərə verərək əmin ki, onların qoyuluşu ilə bağlı risklər hədsiz yamsılamaqla və ya məcburi lisenziyalaşdırılması tətbiq olunmayacaq. İKT istifadəsi əsaslanaraq, sosial-iqtisadi inkişafın stimullaşdırılması və innovasiyaların təşviqi məqsədi ilə rəhbər xadimləri, aşağıdakı addımları atmalıdır: - Əqli mülkiyyət haqqında yazılmamış qanunu həyata keçirmək; - İKT üçün səmərəli patent müdafiəsini təmin etmək. Konkret ölkənin hüquqi və normativ sistemi və onların tətbiqi İKT sahəsinə investisiya qoyuluşuna böyük təsir göstərə bilər.Hüquqi qaydalar özəl sektorun fəaliyyəti üçün stimullaşdırıcı və qoruyucu faktorların mürəkkəb şəbəkəsi yaradır. Təsirli qaydaları, şübhəsiz, əqli mülkiyyət sahəsində İT-yeniliklər fəallaşdırır və xarici İT-sərmayələrin stimullaşdırır.Lakin dəqiq və şəffaf normaları və maddi
28
əmlakın verilməsi qaydasını tənzimləyən mülkiyyət, ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf perspektivlərini də xeyli təsir göstərə bilər.Ev və torpaq - bu, bir çox vətəndaşların aztəminatlı qruplarının üçün ən dəyərli maliyyə aktividir. Verilməsi, insanlara daha geniş maliyyə mühitinin formalaşdırılması üçün qəti hüquqi mülkiyyət hüququnun belə əmlak almaq imkanları və özüylə möhkəmlətmək üçün əlverişli kommersiya və iqtisadi inkişaf vacib şərtdir, özəl sektor, nə qədər iqtisadi artım üçün zəruri olan resurslar yatırmağa olmayacaq ki, mülkiyyət məsələləri ilə bağlı qaydaları, aydın olmayacaq,etibarlı və ardıcıl surətdə tətbiq olmasa, doğrudan da, dəqiq təsvir və tətbiq edilən qaydalar mülkiyyət kimi bu və ya digər bazar iqtisadiyyatında bir çox əhəmiyyətli iştirakı üçün zəruri ilkin şərti nəzərdən keçirilir. Olmaması belə qaydalar isə xarici investisiyalar əngəlləyən mühüm amil ola bilər. Hökumətin mülkiyyət hüquqlarını qoruyan hüquqi bazası aşağıdakılar inkişaf etdirə bilər,: - Mülkiyyətə sahiblik ilə bağlı dəqiq qaydalarını qəbul etmək; - Mikromaliyyələşdirmə dəstəkləyən hüquqi və normativ mühiti yaratmaq Elə ölkələr var ki, Özbəkistan - ölkə, demək olar ki, 26 mln.nəfər əhalisinin əksəriyyəti fərdi kreditlərə çıxışın olmadığı halda,qarşılıqlı kredit cəmiyyətinin əlverişli maliyyə xidmətləri təklif edən, yaratmağa imkan verən qanunlar bu yaxınlarda orada qəbul olunub. Artım tempinin xeyli artması nəticəsində əmanətlərin verilməsi və borcların səviyyəsinin baş verib. Bəzi ölkələrdə idxal tariflərinin azalması İKT istehlakçılar üçün pərakəndə satış qiymətinin azalmasına gətirib çıxardı. Müasir İT-bazarının qlobal paylanması açıq və diskriminasiyasız ticarətin icbari olması nəzərdə tutulur.Proteksionist tədbirlər və digər bu kimi maneələri inkişaf etməkdə olan ölkələrdə İKT doğru ticarətdə istifadə xeyli saxlaya bilərlər.Ticarət əngəlləri də milli İKT-sənayesini uzunmüddətli mənfi təsir göstərir, çünki onlar səmərəsiz yerli biznesi süni şəkildə dəstəkləyir və yerli tərəfdaş axtarmaq transmillikorporasiyaların əzmini zəiflədir və ya birbaşa xarici investisiyalarla məşğulluq yaradər.Üstəlik, belə maneələr rəqabət təzyiqi azaldır, yeniliklər tətbiq 29
etmək və öz qiymətləri aşağı salmağa məcbur edən milli İKT şirkətləridir,bu isə o deməkdir ki, yerli istehlakçılar keyfiyyətlimallarını ən pis qiymətə ödəməyə məcburdurlar. Dövlət satınalmaları qaydaları, yerli İKT-tədarükçülərə üstünlük verən, beynəlxalq ticarətdə də vəziyyəti formasını dəyişdirirlər.Bir çox ölkələrdə hakimiyyət orqanları İKT məhsul və xidmətlərinin ən böyük alıcıları var, ona görə də onların satınalmalarının həcmi bazara böyük təsir göstərə bilər.Dövlət təşkilatları, İKT qazanan belə neytral, ixrac edilməyən meyarlar əsasında ən yaxşı qiymətləri üzrə ən yaxşı məhsullar təklif etmək, qarşıya qoyulmuş məqsədlərə və ümumi məbləği ödəmək kimi, səmərəliliyi, qabiliyyəti olan satıcıların məcbur edir.Bu isə rəqabət bazarı daha geniş olan, tez-tez yayılır. Və əksinə, harada ki, dövlət qurumları ya milli mənsubiyyətindən məhsulun və ya təchizatçısı əsaslanaraq İKT alır, ya da, məhsuldarlığı (məsələn, modellər işlənib hazırlanması və ya proqram məhsullarının lisenziyalaşdırılması) ilə bağlı olmayan meyarları əsasında, Hakimiyyət orqanları açıq, rəqabətli siyasət həyata keçirməklə İKT məhsulları və xidmətləriticarətinə kömək edə bilər: - İKT üçün bazar imkanlarının stimullaşdırılmasını təşkil etmək; - Dövlət satınalmaları üçün rəqabət prinsiplərinin yayılmasını təmin etmək ; -
Əqli mülkiyyət sahəsində səmərəli qanun tətbiqini və işlək qanunların olması az olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələrdə innovasiyaların inkişafı üçün də vacibdir. Müəllif hüquqlarının qorunması yerli ixtiraçılara və sahibkarlara qarşı qeyri-qanuni surətçıxarma onların yeniliklərə imkan verir, amma effektiv əqli mülkiyyətin qorunması birbaşa xarici investisiya və texnologiyaların verilməsini stimullaşdırır Qlobal İKT bazarı iştirakçıları üçün yeni imkanların kütləsi ilə, çox rəqabət və dəyişkən olmasıdır. Rəqabət və müxtəliflik İT-mütəxəssislərinin - bu iki əsas səbəbləri, onda niyə belə çox yeniliklər izah etməyə kömək edir, niyə yeni İKT- 30
şirkətlərinin sahibkarlara- yeni bazarların yaradılması və bu sahədə böyük uğurlara nail ola bilir və yeni biznes hazırlanmasına zəmin yaradır. Alıcılar daha çox faydalı rəngarəng və rəqabətli bazar alır.Rəqabət deyil, qiymətləri endirir, həm də İKT üçün belə məhsul və xidmətlərin maksimum dərəcədə genişləndirə biləcək internetə İKT və asanlaşdırdıq onların istifadə edilməsi təchizatçıların edir.Orada, nə yeni texnologiyalar, hökumətlərinə, habelə zəmanət məqsədli, neytral münasibətdə texnologiyaları qanunları tətbiq etmək lazımdır ki, istehlakçılar onlarla rəqabət apara bilmirlər, heç risklərlə üzləşirlər ki, bu qanunlar İKT sahəsində innovasiya gizlətmədilər. Elmi araşdırmaların dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi iqtisadi inkişafda çox mühüm rol oynaya bilər, hərçənd bəzən bir çox rəhbərləri gözdən və bunu əldən verirlər.Bu maliyyə millətin intellektual həyatının yüksəlişi ilə yanaşı xarici investisiyaların cəlb edilməsi və enişə əsaslarının gələcək innovasiyalar və özəl sektorun kommersiya işləmələri üçün
şərait yaradır. Tədqiqatların kommersiyalaşdırılması mövzusunda tədqiqat təşkilatları arasında informasiya mübadiləsini stimullaşdırmaq və tədqiqat təşkilatı özünün də gəlirlərinin axını yarada bilər və bizneslə dövlət arasında qarşılıqlı maliyyə və innovasiya əməkdaşlıq yaradır.Lakin real kommersiyalaşdırılması mövzusunda tədqiqatlar əhəmiyyətli dərəcədə ondan asılıdır ki, bir təşkilat var, tədqiqatların aparılması üçün dövlət vəsaiti alan təsirli stimul, ardınca möhkəmlətmək üçün onların üçüncü tərəflərə, o cümlədən kommersiya faydası almaq üçün gələcək araşdırmalar üçün hüquqi haqqı bu araşdırmaların nəticələri və lisenziyalaşdırmaq. Bunun üçün də tələb olunur ki, maliyyənin verilməsi şərtləri təmin özəl resursların cəlb olunması, onların kommersiyalaşdırılması üçün zəruri. Düzdür, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr keçirilməsində dövlət araşdırmalar yalnız cüzi vəsait qoyurlar, hakimiyyət orqanları mümkün maksimal fayda belə qoyuluşu alınmasını təmin edə bilər, əgər aşağıdakılar icra olunarsa: - Dövlət və özəl tədqiqatçılar arasında əməkdaşlığın təşviq olunsun; 31
- Yardım verilməsi və texnologiyaların kommersiyalaşdırılması həyata keçirilsin. Ötən on illər ərzində internetin sürətli inkişafı, onlayn və ya saxlanılanlar o internetə qoşulmuş şəbəkələrdə ötürülən məlumatların daim sayının artmasıdır. Təəssüf ki, bu, çətinlik və ciddiliyi sayının kəskin artması kriminal kiberhücumların yönəldilən belə məlumatlar itirilib. Viruslar, soxulcanlar,troyan atlar, casusvə digər təhlükəsizlik təhdidləri üzrə "фишинг" hücum metodları ilə fərqlənir, lakin onların hamısı elektron kommersiya və internetə də istifadəçilərin etimadı artırar və ya oğurluq etməklə onlayn məlumat ələ keçirilir. Onlayn təhlükəsizliyin artırılması, dövlətin İT-mütəxəssislərinin və istifadəçi tərəfindən birgə əlaqələndirilmiş cavab tələb edir. Əgər onlayn təhlükəsizlik təhlükəsi açıq-aşkar qərəzli və ya cinayətkar hərəkətləri caniləri ilə bağlı, demək olar ki, həmişə onlayn məxfilik, onda lazımi həddə istifadə haqqında fərdi məlumatların daha geniş məsələ cəmiyyət qarşısında qoyur. Etimadın qorunması istifadəçilərin onlayn mühitə qarşı az olmayan və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə vacibdir. Onlayn məxfilik və təhlükəsizlik təminatı ikili problemin həllinə çalışaraq, hakimiyyət orqanları aşağıdakı prinsiplərə riayət etməlidir: - Özəl sektorun Onlayn məxfilik və təhlükəsizliyinin artırılmasına yönəlmiş səylərinə dəstək; - İşdə qərəzli hərəkətlərini izləyən şəbəkədə sərt qanunlar qəbul etmək və həyata keçirmək; - Qəbul olunmuş qanunlar innovasiyalara mane olmadılar və qanuni fəaliyyətini qadağan etmədilər. Kommersiyalaşdırılması mövzusunda araşdırmalar və tədqiqat təşkilatları arasında informasiya mübadiləsini stimullaşdırmaq üzrə tədqiqat təşkilatı özünü gəlirlərinin axını yarada bilər və bizneslə dövlət arasında qarşılıqlı maliyyə və innovasiya əməkdaşlıq yaradaraq, bununla.
32
Sosial-iqtisadi inkişaf məqsədlərinə nail olmaq üçün daha çox əhəmiyyət kəsb edən texnoloji standartlardır. Belə standartların qəbul edilməsi geniş İT-məhsullara və xidmətlər funksional uyğunluq təmin edilməsinə kömək edə bilər, asanlaşdıraraq məlumat mübadiləsi və onların birgə istifadə.Funksional uyğunluq öz növbəsində İKT inkişaf etməkdə olan ölkələrdən olan istifadəçilər üçün qiymətləri aşağı sala bilər və əldə etməyə geniş imkan yaratmaqla, onlara rəqib olan məhsullar və xidmətlər bir neçə təchizatçı seçmək və düzəltmək onların vahid şəbəkədə birləşdirilir.Bundan başqa, funksional uyğunluq və ayrı-ayrı vətəndaşlar arasında sosial-iqtisadi inkişaf məsələləri ilə məşğul olan dövlət orqanları, təşkilatları, informasiya ötürülməsini asanlaşdırır. İKT-sənayesi texnoloji standartların hazırlanmasında əsas hərəkətverici qüvvəsi də həmişə olmalıdır və hakimiyyət orqanları, burada da öz rolunu oynaya bilər. Qanunlar üçün texnoloji standartlar haqqında qərəzsiz şəkildə innovasiyalara mane olmadılar və ya qırmadıq rəqabət normaları tənzimləyən bu sahədə aşağıdakı prinsiplərinə uyğun olmalıdır: -Konsensus əsasında könüllü standartların işlənməsi də daxil olmaqla, texniki funksional uyğunluq genişlənməsində aparıcı rol oynamaq imkanı İT- mütəxəssislərinin verilsin; - Müxtəlif texnologiyaları və platformalardan istifadə etməklə həyata keçirilə biləcək funksional uyğunluq mexanizmləri dəstəkləməli; qəbul etməkdən çəkinmək normalarının işlənməsi modellərinə üstünlük biləcək konkret texnologiyalar və istifadə etmək və ya onları məcbur etdilər.
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|