Əlyazması hüququnda h üseynova Nərmin Hətəm qızı (magistrantin a. S. A.) «kommersiya fəALİYYƏTİNDƏ LİZİNQİn rolu və İNKİŞaf perspektiVLƏRİ»

§ 1.3. Lizinq müqaviləsinin mahiyyəti, bağlanılması və icrasının təşkili

qaydaları
İstənilən lizinq əməliyyatı, bir qayda olaraq, lizinq haqqında müqavilə ilə rəsmiləşdirilir. Lizinqin formasından asılı olaraq, müqavilələr müxtəlif variantlarda rəsmiləşdirilir: “Satınalma hüququ ilə avadanlığın lizinqi üzrə müqavilə” və ya “Lizinqə satılan əmlakın alqı-satqısı üzrə müqavilə” kimi. Bir qayda olaraq, müqavilənin əsas bölmələri kimi aşağıdakılardan istifadə olunur: I. Lizinqin şərtləri; II. İcarə haqqının məbləği; III. Avadanlığın göndərilməsi; IV. Lizinq verən və lizinq alanın hüquq və öhdəlikləri; V. Müqavilənin fəaliyyətinə son qoyulması; VI. Müqavilənin dayandırılmasından sonrakı fəaliyyət; VII. Avadanlığın geri qaytarılması ilə bağlı öhdəliklər; VIII. Tərəflərin hüquqi ünvanları və bank rekvizitləri [1].

Lizinq fəaliyyətinin dünya təcrübəsi lizinq əməliyyatlarını bir-birindən prinsipal şəkildə fərqlənən iki növə ayırır: özünü natamam ödəyən lizinq (NÖL) və özünü tam ödəyən lizinq (TÖL) və ya maliyyə lizinqi.

Birinci növə icarədarın icarəyə verilən əmlakla bağlı bütün xərcləri bir icarə müddəti ərzində özünü tam ödəmir. Bu zaman mühüm cəhət ondan ibarətdir ki, icarəverən bütün xərcləri bir icarədardan daxil olan vəsaitlər hesabına amortizasiyalaşdırmağı düşünmür. Lizinq müqaviləsinin bu operativ formasından istifadə olunması zamanı icarə müddətləri əmlakın köhnəlmə müddətini əhatə etmir, əmlakın korlanması və ya itirilməsi riski isə əsas etibarı ilə icarəverənin üzərinə düşür və bir qayda olaraq, icarə müddəti bitdikdən sonra əmlak icarəverənə qaytarılır, o isə əmlakı təkrarən icarəyə verə və ya sata bilər.

Operativ lizinqin bu formasından istifadə edilməsi zamanı icarəverən icarəyə götürəni əvvəlcədən xəbərdar etmək şərtilə lizinq müqaviləsini vaxtından əvvəl ləğv etmək hüququna malikdir. Özünü natamam ödəyən lizinq zamanı icarə ödənişlərinin dərəcələri adətən özünü tam ödəyən lizinqə nisbətən yüksək olur. Özünü natamam ödəyən lizinq üzrə müqavilənin rəsmiləşdirilməsi zamanı əlavə şərtlərdə icarədar üçün əmlaka qulluq göstərilməsi, onun təmiri və texniki xidmət göstərilməsi də nəzərdə tutula bilər, bu xidmətlərin dəyəri adətən icarə haqqının məbləğinə daxil edilir və onun dərəcəsini artırır.

Bir qayda olaraq, NÖL zamanı icarə haqqının daha yüksək dərəcəsi lizinq alan üçün adətən uyğun olur, çünki o, özünü əmlaka sahib olma ilə bağlı, yəni onun sınması, xarab olması, mənəvi aşnması və başqa səbəblərlə əlaqədar istənilən risk növündən kənarlaşdıra bilir.

Azərbaycan bazarında bu növ lizinq müqaviləsinin lizinq xidmətləri əksər hallarda texniki vasitələrin və ya geniş istehlak mallarının kirayəsi məntəqələrində həyata keçirilir.

Son illər özünü tam ödəyən lizinq müqavilələrinin rəsmiləşdirilməsi getdikcə genişlənməyə başlamışdır. Onların xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, nə icarədar, nə də icarəverən lizinq müqaviləsinin icra edilməsi zamanı, bu və ya digər tərəfin müqavilə şərtlərini kobud şəkildə pozması halları istisna olmaqla, müqavilənin fəaliyyətini vaxtından əvvəl ləğv etmək hüququna malik deyildir.

Lizinq müqaviləsinin sxemi şəkil 1.5.-də göstərilmişdir.

Xüsusi olaraq, nəzərdən keçirilmişdir ki, kirayə müqaviləsi üzrə icarəyə verilmiş əmlakın əsaslı və cari təmiri icarəverənin öhdəliyinə düşür.