Endokrinologiya

Laktoatsidemik koma

QD ning 1 va 2 tiplari og’rigan bemorlarning 10% da DKA qo’shilganda,GOK qo’shilganda 40-60 % bemorlarda rivojlanadi;fenformin bilan davolash asorati sifatida;buyral yetishmovchiligi bor bemorlarda;kardiogen,septic,gipovolemik shokda,bundan tashqari spontan moddalar almashinuvining buzilishi hisobiga rivojlanadi.

Laktoatsidemik koma biguanind qabul qilgan bemorlarda rivojlanadi.:fenformin,kam hollarda adebit. Metilbiguanidlar laktatsidemiyani chaqirmaydi degan hulosalar mavjud.

LAK sekin-asta rivojlanadi.Boshlang’ich davrda bemorlarni holsizlik,qusish,og’irlik hissi,mushaklarda og’riq va sudoroga:yurakda og’riq,keyinchalik ko’ngil aynash,harakat va ruhiy qo’zg’alishlar,vasvasa,tana haroratining pasayishi,degidratatsiya rivojlanadi.Arterial qon bosim pasayadi,yurak ritmi buziladi,anuriyaga o’tib ketuvchi oligouriya rivojlanadi.Nafas kaussmal tipida,aseton hidisiz.

Qonda glyukoza miqdori unchalik yuqori emas,biroz glyukozouriya.Siydikda aseton kuzatilmaydi.Rezerv ishqoriylikning pasayishi va qonning pH ining pasayishi 7.2.Giperketonemiya yo’q.Qondagi laktat miqdori yuqori(10 mg% va undan yuqori). Laktat/piruvat koefisient yuqori( normada 12:1) Azotemiya buyrak patologiyasi bor bemorlarda kuzatiladi.

Davolash.Asidoz bilan kurashish,sut kislotani orgaznimdan chiqarib yuborish,bemorni regidratatsiya qilsih.2-4 l natriy xloridning izotonik eitmasi,4% natriy bikarbonat,5% glyukoza ni 1:1:2 nisbatdagi aralashmasidan tashkil topgan ishqorli eritma yoki “Trisol” quyiladi.Unga 100 mg karboksilaza qo’shiladi.Har 3-4 soatda 6-10 ED odiy insulin yuborib turiladi.Sut kislotani neytrallash uchun 50-100 ml % metal ko’ki v/I tomchilab yuboriladi.Kislorod bilan nafas oldirish,yurak vositalari.Gemodializ.

Gospitalizasiyagacha bo’lgan davrda UASh taktikasi:

a)Giperlaktoasidemik koma diagnostikasi

b)Glikemiya va glyukozouriyani maxsus test bo’lakchalari bilan aniqlash,qonni pHi,KIM,sut kislotaning ekspress labaratoriyasi uchun venadan qon olish.

g)biguanidlarni taqiqlash,kislorod berish,qon bosimi past bo’lganda gidrokortizon (40-100 mg) va ixtisoslashtirilgan jonlantirish bo’limiga zudlik bilan gospitalizatsiya qilish.

Tireotoksik kriz

Diffuz toksik bo’qoqning og’ir turi,ba’zi holatlarda o’rta og’ir turi ham tirotoksik kriz bilan asoratlanishi mumkin.Asosan ayollarda va yilning yoz oylarida ko’p uchraydi.Uning rivojlanishi uchun 2 sharoit zarur:

a)tashxislanmagan va yetarli darajada davolanmagan tireotoksikoz.

b)qo’zg’atuvchi omillar:psixik travma,qalqonsimon bezni qo’pol palpasiya qilish,homiladorlar toksikozi,antitireoid terapiyani birdan to’xtatish,medikamentoz davoga reaksiya(insulin,glikozid,salisilat,klofibrat),radioaktiv yod bilan terapiya,har qanday kichik va yirik jarrohlik amaliyotlari9tish ekstraktsiyasi,laparotomiya,appendoektomiya va TA)

Patogenez.Tireoid gormonlarning qoga birdaniga chiqarilishi katabolic jarayonlarning kuchayishiga olib keladi(oqsillar,yog’lar,uglevodlar) va hujayra ichi oksidlanish jarayonlarini tezlashtirib yuboradi,yurak mushaklariga bevosita toksik ta’sir ko’rsatadi.

Klinikasi.Tiretoksik kriz MNS,yurak qon-tomir,me’da-ichak,gipotalamo-gipofizar-buyrak usti bezi tizimlari,jigar,buyrak faoliyatining birdaniga buzilishi bilan kechadi.Simptomatikasi:Ruhiy va harakat bezovtalik;uyquchanlik(kam hollarda),dezorientatsiya;yuqori temperature(38 dan yuqori);bo’g’ilish,yurak sohasida og’riq;taxikardiya 150 dan 200 ta/min,mersal aritmiyaning paroksizmal shakli,esktrasistoliya,o’tkir yurak yetishmovchiligi;sitolik bosimning ko’tarilishi va diastolic bosimning pasayishi yoki ikkalsining ham pasayishi;qorinda og’riq,diareya,ko’ngil aynashi,ba’zida sariqlik,gepatomegaliya.

Davolash:

а) Tireoid gormonlarning biosintezini bloklab qo’yuvchi vositalar ;

б) katexolaminlarga sezuvchanlikni kamaytiruvchi dori vositalari;

в) kallikrein sistema astivligini ingibitorlari;

г) glyukokortikoidlar;

д) isitma tushiruvchi vositalar;

с) yurak glikozidlari,diuretiklar,kislorodoterapiya;

Gospitalizatsiyagacha bo’lgan davrda UASh taktikasi

a)tiretoksik krizni tashxislash;

b)kriz sababini aniqlash;

v)kislorod berish,sovuq suv bilan ho’llangan choyshabga o’rash,gipotoniya kuzatilsa-kordiamin,mezaton(1-2 ml m/o),zarur bo’lsa(kollaps)-gidrokortizon(40-100 mg v/i) va zudlik bilan ixtisoslashtirilgan jonlantirish bo’limiga gospitalizasiyani amalga oshirish;

Buyrak usti bezi po’stloq qismi o’tkir yetishmovchiligi

2 tur ko’rinishi farqlanadi:birlamchi (Uoterxaus-Fridreksen sindromi) va addison krizi

KOmatoz holatning rivojlanishi uchun sharoit:

1.Birlamchi

a)buyrak usti bezi surunkali yetishmovchiligining yo’qligi

b)buyrak usti bezi po’stloq qismiga qon quyilishi yoki uning markaziy venasi trombozi

2.addison krizi

a)buyrak usti bezi surunkali yetishmovchiligining mavjudligi

b)stress omillari

Sabablari:

a)buyrak usti bezi po’stloq qismiga qo quyilishi:infeksiya(gripp,qizamiq,skarlatina,difteriya,dizenteriya,va b),meningokokkli yoki stafilokokkli sepsis,gemorragik diatez,DVS-sindrom,gemofiliya,og’ir asoratlangan homiladorlik,buyrak usti bezining operativ olib tashlash.

b)buyrak usti bezi markaziy venalarining trombozi,TQB,tugunchali poliartrit.

v)buyrak usti bezi jarohati: fizik travmalar,qorin bo’shligida va qorin parda orti b’shlig’ida o’tkazilgan yirik jarroxlik operatsiyalar.

g)Stress omillar:og’ir jismoniy mexnat,ruxiy (o’tkir va surunkali) travmalar.

Patogenez.Glyuko- va mineralokortikoidlarning birdaniga miqdori pasayishi jigardagi glikogen zaxirasining pasayishiga olib keladi,bu esa qondagi normal glikemiya darajasini buzilishiga sabab bo’ladi,yo’g’lar vauglevodlardan glyukoza hosil bo’lishi sekinlashadi.Bundan tashqari fosforillanish jarayonlari,suv va mineral almashinuvi(xlor va natriy yo’qotilsihi,kaliyning ushlanib qolinishi),ionlar muvozanati buzilishiga,azot shlaklari va keton tanachalarining qondagi miqdori ortishiga,hujayra tashqarisi va ichkarisidagi osmotic bosimning buzilsihiga olib keladi.

Klinikasi.O’tkir buyrak usti bezi yetishmovchiligining quyidagi klinik variantlari ajratiladi:

-yurak qon-tomir(to 0 bosimgacha kuzatiladigan gipotenziya,kollaps)

-me’da-ichak(ko’ngil aynash,anoreksiya,ish ketishi,qorinda og’riq,qorin bo’shlig’I a’zolari kasalliklarini simulyasiya qiluvchi og’riqlar)

-aralash

Davolash.Kortikosteroidlar bilan o’rinbosar terapiya,degidratasiya bilan kurashish,elektrolit buzilishlarni korreksiya qilish,glikemiya darajasini tiklash,arterial qon bosimini ko’tarish,keltirib chiqargan sababni yo’qotish.

Gospitalizatsiyagacha bo’lgan davrda UASh taktikasi

a)Uoterxaus-Fridreksen yoki buyrak usti bezi yetishmovchiligi bilan og’rigan bemorlarda addsion krizi klinik belgilari orqali tashxislash

b)sabablarni aniqlash;

v)glikemiyaga tekshirish,maxsus test-bo’lakchalari yordamida asetonuriyani aniqlash,kaliy,natriy,xlorid,azot shlaklari,pH,KIM ekspress labaratoriyasi uchun venadan qon olish;

g)40-100 mg v/I gidrokortizon yuborish va zudlik bilan bemorni jonlantirish bo’limiga gospitalizatsiya qilish.

“Aylana stol” ineraktiv o’yini

O’tkazish uchun kerak bo’ladigan jihozlar:

1.Vaziyatli masalalr to’plami,aloxida qog’ozlarga yozzilgan.

2.Qur’a tashlash uchun raqamlar yozilgan qog’ozchalar

3.Toza qog’ozlar va ruchkalar

O’yinning borishi:

1.Hamma reziidentlar qur’a tshlash yo’li bilan har biri 4 kishidan iborat 3 ta guruhchaga bo’linadi.

2.Har bir guruhcha alohida stollarga o’tirishadi va qog’oz va ruchkalarni tayyorlashadi.

3.Qog’ozga guruhcha nomi ,sana,reziidentlar I.Sh(o’tkazilayotgan o’yin nomi)

4.Har bir guruhchadan bir kishi chiqib guruhcha uchun konvertdan savol oladi.Savolning qiyinlik darajasi hamma guruxlar uchun bir xil.

5.Talabalar vazifani qog’ozga ko’chiradilar.

6.Bu qog’oz guruhcha ichida aylanadi.

7.Har bir talaba savolga o’z javob variantini yozadi va navbatdagi talabaga uzatadi.

8.Har bir javob uchun 3 daq. vaqt beriladi.

9.Berilgan vaqt tugagandan so’ng qog’ozlar yig’ib olinadi.

10.Hamma ishtirokchilar natijalarni muhokama qilsihadi,to’g’riroq javobni tanlab unga maksimal ball beriladi.

11.Muhokama uchun 15 daq vaqt beriladi.

12.Talabalar har bir bergan javoblari uchun mashg’ulotning nazariy qismi uchun ball olishadi.

13.Talabalar tomonidan olingan bu ballar mashg’ulotni baholaganda hisobga olinadi.

14.Jurnalning pastda bo’sh joyiga gurux sardori o’yin o’tkazilganli to’g’risida qayd qilib qo’yadi.

15.Talabalr tomonidan bajarilagan ish o’qituvchi tomonidan saqlab qo’yiladi.

Testlar

1.Ketoasidotik koma qachon kuzatiladi?

1)СД тип 1

2)СД тип 2

3)semirish

4)метаболиk синдром

5)инсулинорезистентlik

6) LADA diabeti

2.Tireotoksik krizda qaysi preparatlar qo’llaniladi:

1)раствор Люголя

2)L- тироксин

3)мерказолил

4)гидрокортизон в/в

5)инсулин в/в

6)йодид

3.Gipoglikemik komada nima qo’llanilmaydi? 1) инсулин

2)40% глюкоза

3)адреналин

4)5% глюкоза

5)маннитол

6)манинил

Savollar to’plami

1.Gipoglikemiyaning sindrom sifatida tasvirlab bering:

Bu klinik sindrom bo’lib,simpatik nerv sistemasining qo’zg’alishi va/yoki MNS ning disfunksiyasi oqibatida kelib chiqadiga glyukozaning qondagi miqdorining tushib ketishi bilan xarakterlanadi.

2.Gipoglikemiya bu qondagi glyukozaning … dan tushub ketishidir.

2,2-2.8 mmol/l dan

3.QD gipoglikemiyaning sabablari:

Yetarli miqdorda ovqat yemmaslik,og’ir jismoniy mehnat,insulin peredozirovkasi yoki TSP,avtonom nevropatiya,insulin rezorbsiyasinin tezlashishi,TSP kumulyasiyasi,alkogol,yondosh endokrinopatiyalarning bo’lishi

4.Gipoglikemiyaning og’irlik darajalari

Yengil va og’ir

5.Gipoglikemiyaning 2 gurux simptomlarini sanab bering:

Adrenergik va neyroglikopenik

6.Gipoglikemiyaga hos bo’lgan klinik belgilar:

Qo’zg’alish,yurak urib ketishi,sudoroga

7.Gipoglikemiya uchun asidoz va degidratatsiya homi?

Yo’q

8.Gipoglikemiyaning davosi:

Ovqatlanish(10-20 g glyukoza),40 % li glyukoza eritmasini v/i yuborish,1 ml glyukagon m/o

9.QD ketoasidozning rivojlansih sabablari:

Oshqozon osti bezi r-hujayralari tomonidan insulin sekresiya qilinmasligi,insulinterapiyadagi hatoliklar,infeksiya,MI,insult,homiladorlik,stress holati.

10.Ketoasidotik koma qanchalik tez rivojlanadi?

Asta-sekin,1-3 sutka davomida.

6.2.Analitik qism

1.Talabaning “Ong buzilishi bilan kechadigan kasalliklar” mashg’ulotiga qanchalik tayyor ekanligini tekshirish.Ong buzilishi bilan boradigan kasalliklar tashxisi va qiyosiy tashxisi tushuntirib berish.

2.Vaziyatli masalalarni yechish va tahlil qilish.

3.Ong qorong’ilashishi bilan kechadigan bemorlarni kurasiya qilish.Kurasiya qilingan bemor haqida munozara yuritish.

4.Mashg’ulot mavzui bo’yicha baholash uchun interaktiv o’yin o’tkazish.

Vaziyatli masala

Masala №1

42 yoshli bemor poliklinikada shifokor qabuli paytida hushidan ketdi.Shifokorga bu bemor yoshligidan beri qandli diabet bilan og’rishi va hozrigacha insulin preparatlarinin qabul qilib yurishi ma’lum.Ohirgi 6 kun davomida kuniga 2 mahal yarim uzaytirilgan insulin qabul qilgan.Nonushtadan avval 36 ED,kechki ovqatdan oldin esa 14 ED qabul qilgan.Navbatdagi shifokorga murojaat qilsihi sababi kunduzi ko’p terlash,yurak urib ketishi,yurak sohasida g’ijimlovchi og’riqlar.Yurak sohasidagi og’riq jismoniy mehnat va emosional qo’zg’alish bilan bog’liq emas.Kuzatuvda teri namligi va harakat qo’zg’alishi kuzatildi.AQB-160/100 mm.sim.ust.(ishchi bosim 130/70-75),puls-102 ta/min.O’sha paytda glyukometr bilan qondagi qand miqdori o’lchangan.

1.Qandli diabetning qaysi turi?

2.Kutiladigan glikemiya miqdori?

3.Ertalabki va kechqurungi insulin dozasi to’g’ri tanlanganmi?

4Taxikardiya va yurakdagi og’riqlarning kelib chiqish mexanizmlarini tushuntirib bering?

6.Poliklinika shifokorining taktikasi

7.Bemorga beradigan sizning tavsiyalaringiz.

Talabalarning mustaqil ishlashlari uchun vazifalar:

1.Feoxromotsitar kriz:

a)olib keluvchi faktorlar

b)diagnostika

v)patogenetik gipotenziv terapiya

g)prognoz

10.Tekshirish uchun savollar:

1.Alkogol istemol qilinganda glikemiyaning pasayishi sababi?

2.”Yashirin gipoglikemiyaning” klinik simptomlari?

3.Ketoasidotik komadan chiqrilgan bemorlardagi gipokaliemiyaning klinik simptomlari?

4.Gipo- va giperglikemik komada o’lim sabablari?

5.O’z-o’zini boshqarish gipo- va giperglikemiyaning sabablari bo’lishi mumkinmi?

6.Tireotksik krizdagi buyrak usti bezi yetishmovchiligi klinik simptomlari?

7.O’tkir va surunkali buyrak usti bezi po’stlog’I yetishmovchiligining bir-biridan farq qiluvchi klinik belgilari?

8.QD gi komatoz holatlarning profilaktikasi?

9.Giperglikemik komlarning qiyosiy tashxisi.

10.Tireotoksik krizdan chiqarish taktikasi.