Энергия алмашинуви

Тurli kasb egalarida
energiya sarfi

1) аqliy mehnatda:

erkaklar kuniga 2550-2800 ккаl, 
аyollar 2200 2400 ккаl; 

2) yengil jismoniy ishda:

erkaklar kuniga 2750-3000ккаl, аyoll
2350-2550 ккаl energiya sarflaydilar.


---

3) 
o’rtacha og’irlikdagi jismoniy ish
qiladiganlar :
erkaklar kuniga 2950-3200ккаl, аyollar
2500-2700 ккаl;
4) 
оg’ir jismoniy mehnat qiladiganlar:
erkaklar kuniga 3900-4150 ккаl, аyollar
3450-3700 ккаl;
5) 
haddan tashqari оg’ir jismoniy mehnat 
qiladiganlar:
erkaklar kuniga 3900-4300 
ккаl.ga teng bo’ladi.

---

Ovqatlanish va uning me'yorlari 
Оldingi boblarda aytib o'tganimizdek, har bir organizm o'zining hayoti
davomida amalga oshiradigan har bir faoliyati uchun aqliy va jismoniy hamda
barcha a'zo va tizimlarning (yurak-qon tomirlari, o'pkalar, oshqozon-ichak
yo'li, jigar, buyraklar, asab tizimi va boshqalar) doimiy ravishda ishlab turishi,
hamda to'qima va hujayralarning yangilanishi, yangidan hosil bo'lishi uchun
tegishli miqdorda energiya va plastik materiallar sarflab boradi. Sarf qilingan
energiya va moddalarning o'rni to'liq qoplangandagina me'yoriy o'sish,
rivojlanish, maqsadga muvofiq faoliyatlar ko'rsatish kuzatiladi. Buning uchun
tashqi muhitdan kerakli miqdorda oziq moddalar doimiy sur'atda qabul qilib
turilishi kerakki, uni oziqlanish yoki ovqatlanish deb aytiladi. Kishilarning,
jumladan, bolalarning ham, oziqlanishi deganda ularning yoshi, qiladigan
mehnati, jinsi, ob-hava sharoitlari, milliy urf-odatlari va organizmining o'ziga
xos xususiyatlari hisobga olinib asosiy oziq moddalari - oqsil, yog' va
uglevodlar hamda mineral moddalar, suv, vitaminlardan qancha va qanday
qilib qabul qilish kerakligi tushuniladi.

---

Organizmning
oziqlanish
me'yorlarini
aniqlash
uchun
dastavval
iste'mol
qilinadigan taomlardagi asosiy oziq moddalari - oqsil, yog' va karbonsuvlarning
energetik qiymati hisoblaniladi. Bu ko'rsatkich 1 g oqsil uchun 4,1 kkal, shuncha
yog' uchun 9,3 kkal va shuncha uglevod uchun 4,1 kkalga teng. Har bir aqliy va
jismoniy faoliyat uchun tegishli vaqt oralig'ida qancha energiya sarflanishi
ma'lum bo'lganligi bois Shuncha miqdordagi energiyaga ega oziq-ovqat miqdorini
hisoblash oson. Bu o'rinda, albatta, organizmning yoshiga qarab unda bo'ladigan
asosiy almashinuv uchun qancha energiya sarflash ham hisobga olinadi.
Oziqlanish me'yorlarini aniqlashda yana oziq moddalarning (oqsil, yog', uglevod)
yoshga va mehnat xususiyatlari, ob-hava sharoitiga qarab o'zaro nisbati, mineral
moddalar, hamda vitaminlar qabul qilishning qancha bo'lishi va boshqalar
inobatga olinadi. Qayd qilingan hisob-kitoblarni olib borish uchun zarur jadvallar,
uslubiy qo'llanmalar mavjud. Me'yoriy qoidalarga ko'ra iste'mol qilinadigan oqsil,
yog' va uglevodlarning bir-biriga nisbati 1:1:4 ko'rinishda bo'lishi aniqlangan.

---

Odam organizmidagi barcha hayotiy funksiyalar ma'lum bir davriy xususiyatga
ega bo'lib, shu jumladan, hazm va oziqlanish ham ma'lum tartibda amalga
oshirilishi lozim. Bevosita ovqatlanishni amalga oshirilishi ovqatlanish refleksi
deyilib, u bolalarda har 3,5-4 soatda takrorlanib turishi lozim. Shu hisobda 1 kunda
3-4 marta ovqatlanish kerak. O'z vaqtidan kech yoki erta ovqatlanish hazm
jarayonlarining me'yoriy borishini buzadi yoki ishtaha buziladi. Natijada
ovqatlanish refleksi ancha kuchsizlanib qoladi. Bir kun davomida necha marta
ovqatlanishga
qarab
iste'mol
qilingan
oziq-ovqatlar
turlicha
miqdorda
o'zlashtiriladi, masalan, 4 marta ovqatlanishda iste'mol qilingan taomlarning 82-
84% o'zlashtirilsa, 3 marta ovqatlanish bo'lganida esa bu son 75-76% ga
tenglashadi. Odam uyquda bo'lganida hazm bilan bog'liq bo'lgan ko'pgina
jarayonlar, jumladan, shiralar, fermenlar faolligi, oshqozon ichaklarning harakat
funksiyasi bir muncha susayadi. Shuning uchun kun oxirida oxirgi ovqatlanish,
uyqudan kamida 1,5-2 soat oldin amalga oshirilishi kerak

---

XULOSA
Tiriklikning asosiy belgilaridan biri modda va energiya
almashinuvini doimiy sodir bo’lib turishidir. Moddalar almashinuvu
anabolizm
(moddalar
va
energiyani
to’plash) va katabolizm
(strukturalarni parchalanishi va energiya ajralishi bilan bo’ladigan
jarayon. Asosiy ozuqa mahsulotlariga oqsillar, uglevodlar va yog’lar
kiradi. Organizm hujayralarining qurilishida asosan oqsillar ishtirok
etsa, uglevodlar va yog’lar energiya manbasi sifatida hizmat qiladi.
Mineral
moddalar
va
vitaminlar
asosiy
ozuqa
mahsulotlari
bo’lmasada organizmning hayotchanligida nihoyat katta ahamiyatga
ega.
O’sayotgan bolada anabolic jarayonlar ustun bo’lsa,
qariyalarda, aksincha katabolik jarayonlar ustunlik qiladi.

---