Ər psixologiya elminin sürə

VIII f
ə
sl
ə
 aid suallar v
ə
 
tapşırıqlar:
 
 
1. 
Psixoloji korreksiyanın  mövzusu nə
d
ə
n ibar
ə
tdir? 
2. 
Psixoloji  korreksiyanın  keçirilmə
sin
ə
 
z
ə
rur
ə
t 
yaradan 
amill
ə
r 
hansılardır?
 
3. 
Psixoloji korreksiyanın ə
sas metod v
ə
 
priyomları hansılardır?
 
4.  Psixokorreksi
yanın başlıca mə
qs
ə
d v
ə
 v
ə
zif
ə
l
ərini sadalayın.
 
5. 
Psixokorreksiyanın hansı konkret sahə
l
əri vardır?
 
6. 
Psixokorreksiya üzrə
 
işin əsas formaları hansılardır?
 
7. 
Psixokorreksiya qruplarının hansı tipləri vardır? Hər bir qrupda işin qısa 
m
əzmununu şə
rh edin. 
8.  Autogen m
əşq texnikasının tə
tbiqi 
metodikasını izah edin.
 
9.  T
ə
limd
ə
 gerid
əqalmanın determinantları hansılardır?
 
     10. T
ə
limd
ə
 gerid
əqalmanın aradan qaldırılamsı üçün hansı korreksiya 
 
             
proqramlarından  istifadə
 etm
ə
k olar? 
11.  Psixoloqun valideynl
ə
rl
ə
 
psixokorreksiya işi apar
ma
sının zə
ruriliyini  
       
şə
rtl
ə
ndir
ə
n amill
ər hansılardır?
 
12. “Problemli ailə” dedikdə
 
hansı ailə
 n
ə
z
ə
rd
ə
 tutulur? 
13. Psixoloqun valideynl
ə
rl
ə
 
ünsiyyət texnikası necə
 
qurulmalıdır?
 
14. Valideynl
ə
rl
ə
 
müə
lliml
ər arasında yaranan konfliktlərin mümükün  
 
        s
ə
b
ə
bl
ərini göstə
rin. 
 
 
 
 
 

 
296 
 
 
Qısa terminlər lüğə
ti
 
-  Adaptasiya 
–
 
uyğunlaşma, orqanizmin yeni şə
rait
ə
  v
ərdiş etmə
si. 
-  Aktivlik 
–
  1)  orqanizmin  v
ə
 
psixikanın  xassə
si.  Onun  fiziki  v
ə
  psixi 
olmaqla iki növü fə
rql
əndirilir. 2) Şə
xsiyy
ətin xüsusiyyəti. Şə
xsiyy
ə
t fiziki 
v
ə
 
psixi olmaqla yanaşı sosial fəallığa da malikdir.
 
-  Alturizm 
–
 
öz  şə
xsi  h
əyatı  və
 
maraqlarını  unudaraq  başqa  adamlara 
t
ə
m
ənnasız    xidmə
t
ə
 
yönəlmiş sosial yönəlişlik forması.
 
-  Anamnez 
–
 x
ə
st
əliyin inkişaf tarixi.
 
-  Affekt 
–
 
güclü, coşqun cə
r
ə
yan ed
ə
n g
ə
rgin emosional hal
ə
t 
- 
Affektiv  davranış  –
 
dalaşqanlıq,  tərslik,  höcə
tlik,  kobudluq  v
ə
  s.  kimi 
çətin davranış forması.
 
- 
Aparıcı fə
aliyy
ə
t 
–
 
ontogenezin müə
yy
ə
n  m
ə
rh
ə
l
ə
sind
ə
 
psixi inkişafın 
xarakterini müə
yy
ə
n ed
ə
n f
ə
aliyy
ət növü.
 
-  Aqressivlik 
–
  insan
ın  başqalarına  ziyan  vurması  ilə
  ifad
ə
  olunan 
davranış və
 
müə
nasib
ə
t t
ə
rzi. 
-  Ambivalentlik 
–
  ikili,  polyar,  ziddiyy
ə
tli  fikir,  hiss  v
ə
 
davranışın 
t
əzahürü.  O,  özünü  eyni  bir  obyektə
  qeyr-
müə
yy
ən  ikili  münasibə
td
ə
 
göstə
rir. M
ə
s
ə
l
ən, eyni bir adama qarşı mə
h
ə
bb
ə
t v
ə
 nifr
ə
t.  
-  Astenik 
–
  fiziki  v
ə
  psixoloji  c
ə
h
ə
td
ə
n  z
əif  adam.  Alman  psixiatrı            
E. Kreçmerin tə
limin
ə
 
görə
, astenikl
ər xüsusi bə
d
ən quruluşu ilə
 
seçilir. 
Onlar  dar  çiyinlə
r
ə,  qalın  skletə
,  z
ə
if 
ə
z
ə
l
ə
l
ə
r
ə,  düz  döş  qə
f
ə
sin
ə
 
malikdir.  Şizod  tipə
  v
ə
  onlara  m
əxsus  davranış  formalarına  malik 
olurlar.  
-  Autizm 
–
 normal, m
ə
qs
ədyönlü mə
ntiqi t
ə
f
əkkürün pozulması. 
 
-  Afaziya 
–
 
nitqin müxtəlif pozğunluqları.
 
-  Affiliasiya- 
insanın  ətrafdakı  adamlarla  emosional  yaxınlığa,  onlara  
xeyirxah dostluq v
ə
 
yoldaşlıq münasibə
tl
ərinin qurulmasına və
 qorunub 
saxlanılmasına olan tə
l
əbatı.
 

 
297 
 
 
-  Appersepsiya 
–
 
qavrayışın  keçmiş  təcrübə
d
ən,  insanın  psixi 
f
ə
aliyy
ə
tinin m
ə
zmunundan v
ə
 onun f
ərdi xüsusiyyə
tl
ə
rind
ən asılılığı.
 
-  Bumeranq  affekti 
–
  sosial-psixoloji  hadis
ə.  İnsan  onun  so
sial 
ustanovkalarını,  mühakinə
  v
ə
  r
ə
yl
ə
rini  d
əyişdirilmə
sin
ə
 
yönəldilmiş 
informasiyanı  qə
bul  ed
ə
rk
ə
n  v
ə
  qiym
ə
tl
ə
ndir
ə
rk
ə
n    n
əinki  öz  ə
vv
ə
lki 
mövqeyini dəyişir, ə
ksin
ə
 h
əmin mövqe üstündə
 daha t
ə
kidl
ə
 israr edir. 
Bu  hal  q
ə
sd
ən    göstə
ril
ə
n  informasiya  t
ə
zyiq
i  zamanı  daha  qabarıq 
özünü göstə
rir. 
- 
Deviant  davranış  –
  normadan  k
ənar,  hüquqa  və
 
ə
xlaqa  zidd  asosial 
davranış.
 
-  Depressiya 
–
  psixi  v
ə
 
davranış  fəallığının  zə
ifl
ə
m
ə
si  il
ə
 
müşayə
t 
olunan ruhi dalğınlıq, təlatüm və
ziyy
əti. Bu zaman insan özünü qarşıya 
çıxan 
h
əyatı  problemlə
rini  h
ə
ll  etm
ə
kd
ə
 
kömə
ksiz  v
ə
  qabiliyy
ə
tsiz  hiss 
edir. 
-  Eyforiya 
–
 
heç bir obyektiv sə
b
ə
b olmadan sevinm
ə
, 
əhvalın sə
b
ə
bsiz 
olaraq h
ədsiz  yüksə
lm
ə
si. 
-  Empatiya 
–
 
başqa  adamların  psixi  halə
tl
ərini    başa  düşmə
kl
ə
 
onların 
d
ə
rdin
ə
 
şə
rik  olma qabiliyy
ə
ti. 
- 
Ə
hval- 
insanın  ümumi  fəallığını  müə
yy
ə
n  ed
ə
n  aktual  emosional 
v
ə
ziyy
ətin ümumi fonu.
 
-  Fenomen 
–
 
insan şüurunun daxili psixoloji mə
zmununa  aid  olan    fakt, 
hadis
ə
. 
-  F
ə
aliyy
ə
t  - 
ətraf    gerçə
kliy
ə
  f
əal  yanaşma  forması,  insanın  də
rk 
olunmuş mə
qs
ə
di il
ə
 t
ə
nzim olunan daxili v
ə
 xarici f
əallığı.
 
-  F
ə
aliyy
ə
t m
əhsullarının tə
hlili 
–
 
psixologiyanın metodlarından biri. O,  
uşağın    də
y
ə
rli  f
ə
aliyy
ə
t  m
əhsulları  olan  şə
kill
əri,    şeirlə
ri,  hekay
ə
l
ə
ri, 
applikasiya v
ə
  
quraşdırma nümunə
l
ə
rinin t
ə
dqiqini n
ə
z
ə
rd
ə
 tutur. 
-  Genezis 
–
 m
ənşə, yaranma. Qanunauyğun inkişafın tarixi.
 

 
298 
 
 
- 
Görüş qrupları –
 
qrup psixoterapiyası (psixokorreksiyanın) metodların
-
dan  biri.  İnsanın  davranış  xarakterli  problemlərinin  öyrə
nilm
ə
si  v
ə
  h
ə
ll 
edilm
ə
si m
ə
qs
ə
di il
ə
 t
əşkil olunur.    
 
-  Hipnoz 
–
  hipnotik  t
ə
lqin  vasit
ə
sil
ə
 
insanda  yaradılan    xüsusi  psixoloji 
v
ə
ziyy
ət.  Hipnoz  insanın  öz  fikirlə
ri,  hissl
ə
ri  v
ə
 
davranışı  üzə
rind
ə
 
n
ə
zar
ə
tin   qism
ə
r itirm
ə
si il
ə
 s
ə
viyy
ə
l
ə
nir. 
-  Xarizmatik 
–
  t
ə
bi
ə
tin  insanlara  r
ə
hb
ə
rlik  etm
ə
k,  lider  olmaq 
xüsusiyuyə
tl
ə
ri il
ə
 
doğulmuş adam.
 
- 
Xarakterin  aksentuasiyası  –
  insanda  xarakter 
ə
lam
ə
tl
ə
rind
ə
n  h
ə
r 
hansı birinin digə
rl
ə
rin
ə
 n
ə
z
ə
r
ə
n h
ədsiz güclü inkişaf etmə
si. Bu ad
ə
t
ə
n 
x
ə
st
ə
lik  v
ə
 
qocalıq  zamanı,  həmçinin  yaş  böhranları  dövründə
 
özünü 
daha qabarıq göstə
rir.  
- 
İradə
  - 
insanın  şüurlu  və
  m
ə
qs
ədyönlü  şə
kild
ə
 
öz  davranışını  tə
nzim 
etm
ə
si. 
- 
İmitasiya
 
–
 
uşağın müə
yy
ən davranış modelini (yaşlı, yaşıd, müə
llim v
ə
 
ya  b
ə
dii  film  q
ə
hr
əmanı  və
 
s.)  şüurlu  şə
kild
ə
 
öz  həyatına  köçürmə
y
ə
 
can atması.
 
- 
İdentifikasiya
    - 
yad  davranış  modelini,  usta
novka  v
ə
  d
ə
y
ə
rl
ə
ri 
özününkü kimi mə
nims
ə
m
ə
k. 
- 
İdentik
- 
oxşar.
 
- 
İmperativ  üslub  –
  c
ə
za  v
ə
  m
ə
cburetm
ə
  xarakterli  avtoritar  r
ə
hb
ə
rlik 
üslubu. 
 
- 
İnfantilizm 
-  
inkişafın lə
ngim
ə
si, fiziki v
ə
 psixi simada  daha erk
ən yaş 
dövrləri üçün sə
ciyy
əvi olan xüsusiyyə
tl
ə
ri
n olması.
 
- 
İntuisiya
- 
insanın  mürə
kk
ə
b  h
əyat  şə
raitin
ə
 
yaxşı  uyğunlaşmasına 
imkan ver
ən ümumi ə
qli qabiliyy
ə
tl
ə
rin m
ə
cmuyu.  
- 
İctimai rə
y- indiki anda kimin v
ə
 ya n
ə
yins
ə
 
haqqında insanların böyük 
ə
ks
ə
riyy
ə
tind
ə
 
formalaşmış fikir. 
 

 
299 
 
 
- 
İddia  sə
viyy
ə
si  -    bu  v
ə
  ya  dig
ə
r  f
ə
aliyy
ət  zamanı  şə
xsiyy
ətin  seçdiyi  
v
ə
 
qarşıya  qoyduğu  mə
qs
ə
d  v
ə
  v
ə
zif
ə
l
ərin    çə
tinlik  d
ə
r
ə
c
ə
si  il
ə
 
müə
yy
ən olunan xarakteristikası.
 
- 
İntrospeksiya  –
 
daxili 
psixoloji 
hal
ə
t 
v
ə
 
prosesl
ə
rin 
inc
ə
 
özünümüşahidə
si prosesi. 
- 
Kommunikativ  bacarıq  və
  v
ə
rdi
şlə
r 
–
 
insanın  başqaları  ilə
 
ünsiyyə
tind
ə
  t
əzahür  edən  bacarıq  və
  v
ərdişlərin  toplusu.  O,  özünü 
ünsüyyət  zamanı  verbal  və
  qeyri-verbal  vasit
ə
l
ə
rd
ə
n  istifad
ə
  etm
ə
kl
ə
 
qarşılıqlı anlaşma mə
qs
ə
dil
ə
 insanlara t
əsir göstə
rm
ə
yi 
ə
ks etdirir.  
-  Kompetentlik 
–
 bu v
ə
 ya dig
ə
r f
ə
aliyy
ə
t sah
ə
sind
ə
 
insanın yaralılığını, 
s
əriştə
liliyini, 
probleml
ə
ri 
h
ə
ll 
etm
ə
k 
qabiliyy
ə
tini 
ə
ks 
etdir
ə
n 
xarakteristikası.
 
-  Kompleksl
ə
r- 
insanın  özündə
n  v
ə
 
ətrafdakı  adamlardan  gizlə
tm
ə
y
ə
 
çalışdığı  və
 
ona  ağır  təsir  göstə
r
ən  qüsur  və
 
çatışmazlıq
lar.  Onlar 
xarakterin anomal 
ə
lam
ə
ti hesab edilir.  
-  Konflikt-  bir-birin
ə
 
əks,  zidd  olan  baxışların,  maraq  və
  n
ə
z
ə
rl
ə
rin, 
davranış  formalarının  toqquşması.  O,  özünü  insanın  özü  ilə
  v
ə
 
başqaları ilə
 
daxili münaqişə
l
ə
rind
ə
 
ə
ks etdirir. 
-  Konformizm-  insanlar  t
ə
r
ə
find
ə
n  yad  r
ə
yl
ə
rin  qeyri-t
ənqidi  şə
kild
ə
 
q
ə
bul edilm
əsi. Bu, insanların başqalarından qorxusu və
 ya fayda 
ə
ld
ə
 
etm
ə
k, ziddiyy
ə
td
ən qaçmaq istə
kl
ə
ri il
ə
 
bağlı yaranır. 
 
-  Konfrantasiya- c
ə
bh
ə
l
əşmə
, iki v
ə
 
daha çox rə
yin, maraq v
ə
 
mövqenin 
toqquşması. Bu, a
d
ə
t
ə
n konfliktli v
ə
ziyy
ə
t
ə
 s
ə
b
ə
b olur.  
-  Qospitalizm 
–
 
qapalı uşaq tə
rbiy
ə
  
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
 
yaşlılarla ünsiyyə
t 
çatışmazlığı nə
tic
ə
sind
ə
 yaranan   v
ə
 
uşağın kəskin  şə
kild
ə
 
inkişafdan 
qalmasına  sə
b
ə
b olan hadis
ə
. 
-  Qeyri- 
adekvatlıq  affekti
 
–
  m
ə
nfi  emosional    t
əəssüratların  güclü  və
 
davamlı  kompleksi.  İnsan  öz  qüsurlarını  də
rk  ed
ə
r
ə
k  h
ə
yati  vacib 
m
ə
qs
ə
dl
ə
rin
ə
 
çatmaqda çətinlik çə
kir.  

 
300 
 
 
-  Qrup 
–
 
insanların  onlar  üçün  ümumi olan  hər  hansı  sosial
-demoqrafik 
v
ə
 ya psixoloji  
ə
lam
ə
tl
ə
r 
əsasında  birliyini ifadə
 ed
ə
n a
nlayış. 
 
-  Libido- 
insanın  şüuraltı  sə
viyy
ə
d
ə
  v
ə
 
seksual  planda  xüsusi  hə
yat 
enerjisini  ifad
ə
  ed
ə
n  psixoanalitik  termin.  Z.Freyd
ə
 
görə
,  libido 
insanların psixologiyası və
 
davranışını idarə
 edir.  
-  Lider- sosial qrupun dig
ər üzvlə
ri t
ə
r
ə
find
ə
n s
ə
lahiyy
ə
tl
ə
ri k
önüllü qə
bul 
edil
ən nüfuzlu şə
xs. 
-  Maqiya- 
sehirbazlıq,  guya  insana  və
 
dünyaya  tə
bi
ətüstü  qüvvə
l
ə
rl
ə
 
ə
laq
ə
 yolu v
ə
 
xüsusi hə
r
ə
k
ə
tl
ə
r
ə
 t
ə
sir etm
ə
k.  
-  Mazoxizm- 
özünügünahlandırma, özünücəzalandırma.
 
-  Mnemotexnika- 
insanın öz yaddaşını, xüsusilə
 
materialı yadda
saxlama 
qabiliyy
ətini  yaxşılaşdırmaq  üçün  istifadə
  etdiyi  priyom  v
ə
  vasit
ə
l
ə
ri 
sistemi. 
-  Moda- 
İndiki anda insanların üstün qiymə
tl
əndiridyi zövqlə
rin (m
ə
s
ə
l
ə
n, 
paltar, inc
ə
s
ə
n
ət, davrannış tə
rzi, maddi 
əşyalar və
 s.) sistemi. 
- 
“Mən” obrazı
- 
insanın özünün özü haqqında tə
s
əvvürləri. ―Mən‖ obrazı 
insana  özünə
  k
ənardan  baxmaq,  hansı  keyfiyyə
tl
ə
r
ə
 
malik  olduğunu 
d
ə
rk etm
ək imkanı verir.
 
-  Motiv  -    bu  v
ə
  ya  dig
ə
r  t
ə
l
əbatın  təmin  olunması  ilə
 
bağlı  olan, 
f
ə
aliyy
ə
t
ə
 t
ə
hrik ed
ə
n amil. 
-  M
ə
na  s
ə
ddi 
–
 
insanlar  arasında  mü
nasib
ə
tl
ər  zamanı  ünsiyyə
td
ə
 
istifad
ə
 
olunan  sözlə
rin  m
ənasının  düzgün  anlamama,  onlara  müxtə
lif 
m
ə
na verm
ə
. 
-  Nevrastaniya- 
İnsanın  sinir  sisteminin  funksional  xə
st
əliyi.  O,  insanın 
tez  yorulması,  ə
s
əbi  olması  ilə
 
yanaşı,  fiziki  və
 
əqli  baxımdan 
uzunmüddə
tli g
ərgin işə
 
dözümsüzlüyündə
 ifad
ə
 olunur.  
-  Nevrozlar- 
psixi  dalğınlığın  funksional  forması.  O,  əlverişsiz  hə
yat 
şə
raitind
ə
 
özünü  göstərir.  Bu  zaman  insan  özünün  xə
st
ə
liyin
ə
 
qarşı 

 
301 
 
 
düşüncə
li  v
ə
  t
ənqidi  münasibətini  itirmir,  öz  davranışını  şüurlu  idarə
 
etm
ə
y
i bacarır. 
 
-  Oliqofreniya- 
ə
qli  qabiliyy
ə
tl
ə
rin  z
əif  inkişaf  sə
viyy
ə
si,  k
əmağıllıq.  O, 
anadang
ə
lm
ə
  v
ə
 
qazanılma    xarakterli  xə
st
ə
likl
ər  sırasına  daxildir. 
Ad
ə
t
ə
n  erk
ən  uşaqlıq  (1
-
3  yaş)  dövründə
 
beyinin  üzvi  zə
d
ə
l
ə
nm
ə
si 
n
ə
tic
ə
sind
ə
 meydana g
ə
lir. 
-  Oreal  effekti- 
insan  haqqında  ümumi  təssüratların  davranış  və
 
psixologiyası  haqqında  qiymətin  onun  qavrayışına  tə
sirinin  n
ə
tic
ə
si. 
Ə
g
ər  insan  haqqında  ümumi  təəssüratlar  müsbə
tdirs
ə
,  onda  onun 
müsbə
t  psixoloji  keyfiyy
ə
tl
ə
ri  oreal  effektinin  t
əsiri  altında  müsbə
t 
qiym
ə
tl
ə
ndirilir,  m
ə
nfil
ər  hesaba  alınmır.  Mənfi  ümumi  təəssüratlar 
zamanı isə
 bunun 
əksi baş  verir. 
 
-  Ortodoksial- 
insanların  böyük  ə
ks
ə
riyy
əti  üçün  populyar  olmayan  hə
r 
hansı nöqteyi
-n
ə
z
ərin üstündə
  t
ə
kidl
ə
  durmaq.  Bel
ə
 
adam öz fikrində
n 
əl çə
kmir v
ə
 kompromiss
ə
 getmir.  
-  Psixoloji  iqlim-  qrupda  forma
laşmış  insan  münasibə
tl
ərinin  ümumi 
sistemi  
-  Pantomimika- 
insanın  başqaları  ilə
 
ünsiyyət  zamanı  istifadə
  etdiyi 
ifad
ə
li b
ə
d
ə
n h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rinin sistemi. 
-  Parapsixologiya- 
insanların  psixologiyası  haqqında  elmi  ə
sasla
rı 
olmayan  bilik  v
ə
  t
ə
s
əvvürlə
r  sah
ə
si.  (M
ə
s
ə
l
ə
n,  telepatiya,  telekinez, 
ekstrasensor qavrayış və
 s.) 
-  Pedantizm-
artıq  formalizm,  hər  şeydə
-norma  v
ə
  qaydalara 
ə
m
ə
l 
edilm
ə
sind
ə
 h
ədsiz xırdaçılıq.
 
-  Polemika- 
insanlar  arasında  kə
skin  diskusiya  v
ə
 
mübahisə
,  h
ə
r 
hansı 
m
ə
s
ə
l
ə
 v
ə
 
ya problemin yüksə
k emosional s
ə
viyy
ə
d
ə
 
müzakirə
si. 
-  Praktik psixoloq- praktik psixoloji m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
rin h
ə
lli il
ə
 m
əşğul olan, ali 
psixoloji  t
əhsilli  mütə
x
əssis.  O,  psixologiyanın    tə
drisi  v
ə
  elmi-psixoloji 
t
ə
dqiqatlarla m
əşğul olmur. 
 

 
302 
 
 
-  Proyektiv  metodlar