Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I HİSSƏ T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin elmi-n ə z
|
3 GİRİŞ Son ill ər psixologiya elminin sürə tl ə inkişaf etmə kd ə olan sah ə l ə rind ən biri praktik psixologiyadır. Onun meydana gə lm ə si istehsal, t əhsil, tibb, hüquq, ailə v ə nikah, ə m ə yin elmi t əşkili və s. praktik f ə aliyy ə t sah ə l ə rind ə psixoloji bilikl ə rd ə n ekspertiza, diaqnostika v ə konsultasiya kimi t ətbiqi ehtiyacların tə l ə bl ə ri il ə şə rtl ənmişdir. Praktik psixologiya psixoloq- mütə x ə ssisin f ə aliyy ə tinin strategiya v ə taktikasını müə yy ə n ed ən iş prinsipl ə rinin v ə peşəkar ustanovkalarının ö z ünə m ə xsus sistemidir. Onun t ə rkibind ə f ə rdi v ə qrup psixoterapiyası, ünsiyyə t treninqi, ail ə daxili münasibə t m ə s ə l ə l ə ri il ə bağlı psixoloji mə sl ə h ə tl ə r v ə m ə kt ə b psixoloji xidm ə ti diqq əti xüsusi olaraq cə lb edir. XXI yüzillikdə Az ə rbaycan m ə kt əbinin, bütövlükdə t ə hsil sisteminin uğurları bütün başqa şə rtl ə rl ə yanaşı, hə m d ə m ə hz psixoloji bilikl ə rin m ə kt ə b t əcrübə sind ə n ə d ə r ə c ə d ə s əriştə il ə gerçə kl əşmə sind ə n, psixoloji xidm ə tin t ə hsil sistemind əki rolundan asılı olacaqdır. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t pedaqoji psixologiyanın formalaşma mə rh ə l ə sind ə olan yeni sah ə l ə rd ən biridir. Artıq son dövrlə rd ə t ə tbiqi pedaqoji, sosial psixologiya v ə şə xsiyy ət psixologiyası kimi sahə l ə r doğru olaraq ümumi bir adla – praktik psixologiya adlandırılır. Son 10 il ə rzind ə psixologiyanın praktik -t ə tbiqi sah ə l ə rind ə çalışan psixoloqların sayı ə h ə miyy ətli şə kild ə artmışdır. Müasir dövrdə inkişaf etmiş bir sıra xarici ölkə l ə rd ə stress, depressiya, nevrastaniya v ə s. kimi ruhi iztirablardan əzab çə k ə n insanlar nevopotoloq v ə psixoterapevtl ə rl ə yanaşı, psixoloqlara və psixoloji xidm ə t m ə rk ə zl ə rin ə d ə müraciə t edirl ər. Elmi statistika sübut edir ki, dünyada 450 milyondan artıq insan psixi probleml ə rd ə n ə ziyy ət çəkir ki, onların sırasında mə kt əb yaşlı uşaqların sayı heç də az deyildir. Psixi probleml ə rin b əşə riyy əti bürüdüyü indiki dövrdə atılmış körpə l ə r v ə qocalar evl ə rind ə , nikah evl ə rind ə , t ə hsil 4 müə ssis ə l ə rind ə , h ə rbi hiss ə l ə rd ə , c əzaçə km ə müə ssis ə l ə rind ə v ə s. insanlar psixoloji yardıma daha çox ehtiyac duyurlar. 1992-ci ild ə n etibar ə n 10 oktyabr h ə r il Ümumdünya psixi sağlamlıq günü kimi qeyd edilir. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə ti o halda s ə m ə r ə li ola bil ər ki, o öz iş t əcrübə si əsasında peşəkarlıq sə viyy əsini daim artırmaq qayğısına qalsın, öz həmkarları ilə müntə z əm dialoq aparsın, elmi ə d əbiyyatları daim izl ə m ə kl ə elmi-n ə z əri hazılıq sə viyy əsini yüksə ltm ə k s ə yl ərini artırsın. Qeyd olunan bu amill ə rin h ər biri qarşılıqlı olaraq bir – biri il ə sıx bağlıdır. Onlardan biri təmin olunmadıqda, praktik psixoloqun peşəkarlıq keyfiyy ə tl ə rind ən danışmaq ə b ə sdir. M ə s ə l ən, şə xsi t əcrübə kifay ə t q ə d ə r deyils ə, onda praktik psixoloqun şəxsi mövqeyi olmadığından onun h əmkarları ilə dialoqu baş tu ta bilm əz. Praktik psixoloqun öz həmkarları il ə peşəkar dialoqu olmadıqda isə onun başqalarının təcrübə si il ə tanışlığı, özünün və başqalarının baxışlarına tənqidi münasibəti formalaşa bilmə z. Praktik psixoloq dünyanın aparıcı psixoloji c ə r əyanları, nə z ə riyy ə v ə t əcrübə si il ə tanış olmadan zamanın artan tə l ə bl ə rind ə n gerid ə qalmış olur. Bu sah ə d ə çalışan mütə x ə ssisl ərin qarşılıqlı ə laq ə l ə rinin z əif olması h ə m psixoloji n ə z ə riyy ə , h ə m d ə akademik psixologiya üçün cidd i probleml ər yaradır. Psixoloji nə z ə riyy ə dedikd ə biz ilk növbə d ə şə xsiyy ə t n ə z ə riyy əsini, emosiyaları, yaşantıları, sosial psixologiya nə z ə riyy ə sini, y əni, birbaşa praktik psixologiya ilə bağlı olan nə z ə riyy ə l əri başa düşürük. Psixoloji n ə z ə riyy ə sad ə c ə olaraq yalnız praktik, tə tbiqi əsasları, istiqam ə tl əri müə yy ə n etm ə kl ə m əşğul olmur. Nə z ə riyy ə praktikadan çıxış edir, daha sonra is ə o praktikanı zə nginl əşdirir. Dünya psixologiya elmində d ə n ə z ə riyy ə il ə t əcrübənin qarşılıqlı münasibə tl ərinin dialektikası belə dir. Psixoloji t əcrübə şə xsiyy ət psixologiyası üçün vacib emprik material verir. Bir t ə r ə fd ən müştərinin praktik psixoloqla ünsiyyə ti laboratoriya eksperimenti il ə müqayisə d ə real h əyat situasiyasına daha yaxındır, 5 dig ə r t ə r ə fd ə n bel ə ünsiyyə t adi h əyat situasiyasına nə z ə r ə n daha aydındır və kifay ə t q ə d ə r d ə qiq n ə tic ə l ə r ə ld ə etm ə y ə imkan verir. Psixoloji praktika şə xsiyy ət psixologiyası qarşısında daha yeni v ə adekvat m ə qs ə dl ər qoyur. Şə xsiyy ət psixologiyasında öyrə nm ə obyekti insan, onun şüuru, yaşantıları və hissl ə ridir. Praktik psixologiyanın konstruktiv nə z ə riyy ə si praktik psixologiya n ə z ə riyy ə praktik psixologiya tsikli üzrə inkiş af edir. Uzun ill ə r boyu akademik psixologiya kifay ə t q ə d ər geniş və müxtə lif t əşkilati formalarda inkişaf etmişdir. Respublikamızd a praktik psixoloji xidm ə t sisteminin t ə tbiqin ə t ə xmin ə n 20 il ə vv ə l ilk d ə f ə t ə hsil sistemind ən başlanmışdır və onun böyük pe rspektivl əri vardır. Professor Ə.Ə.Əlizadənin qeyd etdiyi kimi, ―XXI yüzillikdə Az ə rbaycan m ə kt ə binin uğurları bütün başqa şə rtl ə rl ə yanaşı, hə m d ə m ə hz psixoloji bilikl ə rin m ə kt ə b t əcrübə sind ə n ə d ə r ə c ə d ə s əriştə il ə gerçə kl əşmə sind ən asılı olacaqdır‖. Hazırda mə kt ə bl ə rd ə psixoloqların sayının get -ged ə artması tə hsil sah ə sind ə ki probleml ə rin praktik h ə llin ə müə yy ə n t ə kan vers ə d ə , h ə l ə l ə k m ə kt ə bl ə rd ə psixoloji xidm ətin statusu aşağıdır. Mə kt əb psixoloqları uşaq şə xsiyy ə tinin inkişafı və t ə rbiy ə si n ə z ə riyy ə sini z ə nginl əşdirə bil ə c ə k yeni faktlar ə ld ə etm ək, inkişafın qanunauyğunluqlarını şə rtl ə ndir ə n s ə b ə b- n ə tic ə ə laq ə l ərini müə yy ə n etm ək imkanlarına malik deyillə r. Praktik psixoloq yararlı diaqnostik metod və vasit ə l ə rl ə şagirdin intellektual, iradi - emosional v ə şə xsiyy ət yönümdə inkişaf sə viyy əsini müə yy ə n etm ə k metodikalarını ə ld ə etm ək imkanına malik olmalıdır. Psixologiya n ə z ə ri fundamental elml ə rd ən biridir. O, insan haqqında elml ə r sistemind ə m ə rk əzi yer tutur. İ.P.Pavlov psixologiyanın insan haqqında son elm, Z.Freyd isə t ə bi ətşünaslıqdan sonra ikinci hə qiqi elm hesab edi rdi. L.S.Vıqodski yazırdı ki, ―gə l ə c ə k c ə miyy ə tl ə rd ə psixologiya insan haqqında həqiqi elm olacaqdır. Rus ps ixoloqu A.N.Leontyev XXI ə sri psixologiya əsri adlandırmışdır. Psixoloji nə z ə riyy ə h ə m d ə aydın ifadə li 6 praktik istiqam ə ti il ə f ə rql ənir: insanın daxili alə mini d ə rk etm ə k, bu bilikl ə r əsasında şə xsiyy ətin formalaşması, onun tə limi, t ə rbiy ə si v ə inkişafı prosesini planlı və mütəşəkkil şə kild ə idar ə etm ək. Psixoloqların praktik sah ə d ə apardıqları iş tə tbiqi m əzmun daşıyır, bu və ya dig ə r f ə aliyy ə t sah ə sind ə qarşıya çıxan problemin rasional hə llin ə xidm ə t edir. Qeyd etm ək lazım gə lir ki, son 10 ild ə t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t əşkilinin sə m ə r əliliyinin yüksə ldilm əsi üçün müə yy ən işlər görülsə d ə , h ə l ə lik bu sah ə d ə xeyli çə tinlikl ər vardır. Mə kt əb psixoloqları sınaqdan çıxmış diaqnostik metodikalara və ink işafetdirici - korreksiya proqramlarına, z əruri test bankına böyük ehtiyac hiss edirlə r. Az ərbaycan psixoloqlarından Ə.Ə.Əlizadə, M.Ə.Hə mz əyev, İ.Ə.Mə mm ə dov, R.N.M ə mm ə dzad ə, R.İ.Əliyev, L.Ş.Əmrahlı, Ə.X.Zeynalabdinova və b. son ill ə r bu sah ə d əki boşluğu doldurmaq sah ə sind ə xeyli işlər görmüşlə r. Bu sah ə d ə Az ə rbaycan Praktik Psixoloqlar Assosiasiyasının (1999) v ə “Mə kt əb psixoloqu” (2001) q ə zetinin f ə aliyy ə tini d ə t ə qdir ə layiq hesab etm ə k olar. Az ə rbaycanda praktik m ə kt əb psixoloqlarının hazırlanması istiqam ə tind ə h əyata keçirilə n ilk t əşəbbüslə r 1989-cu il ə t əsadüf edir. 20 ilə yaxın bir dövr keçmə sin ə baxmayaraq bu gün onların fə aliyy ə tini t ə nziml ə y ə n hüquqi -normativ baza h ə l ə d ə yox s ə viyy ə sind ə dir. Az ə rbaycan T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin milli mentalitet ə , düşüncə t ə rzin ə v ə eyni zamanda mütə r ə qqi beyn ə lxalq t əcrübə il ə inteqrasiyaya əsaslanan modeli yaradılmalıdır. T ə qdim olunan bu v ə sait Ali m ə kt ə bl ə rin bakalavr v ə magistr pill ə l ə rind ə psixologiya, pedaqogika v ə psixologiya ixtisasları üzrə t əhsil alanlarla yanaşı praktik m ə kt əb psixoloqlarının elmi və metodik baxımından qarşılaşdıqları çə tinlikl ərin aradan qaldırılmasına kömə k m ə qs ədi daşıyır. Də rs v ə saiti ―Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət‖ (Bakı, 2002) adlı proqrama uyğun yazılmışdır. Kitab girişdə n, 2 ə sas hiss ə d ən, onlara daxil edilmiş 13 f ə sild ə n v ə yarımfə sill ə rd ə n, ə lav ə l ə r v ə ə d əbiyyat siyahısından ibarə tdir. 7 V ə saitd ə şə kil, c ə dv ə l v ə sxeml ə rd ə n d ə istifad ə olunmuşdur. D ə rs v ə saitind ə t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin elmi-n ə z ə ri, praktik v ə t ə tbiqi sah ə l ə rin ə geniş yer verilmiş, praktik psixoloqun fə aliyy ətinin bütün istiqam ə tl əri üzrə işin sistemi öz əksini tapmışdır. Müə llif 8 I HİSSƏ T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin elmi-n ə z ə ri əsasları I f ə sil. Psixoloji xidm ə tin n ə z ə ri m ə s ə l ə l ə ri 1.1.1. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ətin mövzusu, m ə qs ə di v ə v ə zif ə l ə ri T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t c ə miyy ətin inkişafının müasir m ə rh ə l ə sind ə v ə perspektivd ə ə n z ə ruri komponentl ə rind ə n biridir. Onun t ə tbiqinin m ə qs ə d əmüvafiqliyi hər bir uşağın fərdi xüsisiyyə tl ə rinin, h ə yata yaradıcı münasibətinin inkişaf etdirilmə si t ə l əbatı ilə müə yy ə nl əşdirilir. Müasir dövrdə bu v ə zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sind ə t ə hsil sistemi xeyli çə tinlikl ə rl ə qarşılaşır. Bu çə tinlikl ərin yaranmasının başlıca sə b ə bl ə rind ə n biri, t ə lim v ə t ə rbiy ə prosesl ərinin uşağın inkişafı, onun şə xsiyy ə tinin formalaşması haqqında mövcud biliklə r kompleksin ə z ə if istinad edm ə si il ə ə laq ədardır. Uz un ill ə r boyu t ə lim-t ə rbiy ə v ə zif ə l ərinin işlə nib hazırlanmasında tə hsil sisteminin r ə hb ər orqanları deklarativ şə kild ə şagirdin şə xsiyy ətinin formalaşdırılması zə rur ə tini ir əli sürsə d ə , ə slind ə m ə kt ə bin f ə aliyy ə tinin n ə tic ə l ə rinin qiym ə tl ə ndirilm ə sind ə, şagirdlə rin psixoloji xarakteristikaları, psixi inkişaf göstə ricil ə ri n ə z ə r ə alınmamışdır. Mə kt ə bl ə rd ə t ə lim-t ə rbiy ə işlə rinin s ə m ə r əliliyi bir qayda olaraq bilik, bacarıq və v ərdişlərin inkişaf sə viyy ə si il ə müə yy ə nl əşdirilmiş dir. Bu meyar vacib, z əruri olsa da, müasir dövrdə kafi hesab edil ə bilm əz. Çünki bu göstə ricil ər uşağın şə xsi v ə psixi inkişafının tam mə nz ə r ə sini ə ks etdirm ə yind ən, öyrənilmiş materialların şagirdin şə xsi s ə rv ə tin ə çevrilmə v ə ziyy ə tini, m ə nims ənilmiş təlim materiallarının şagirdin tə f əkkürünün və qabiliyy ə tl ə rinin g ə l ə c ək inkişafına təsirini açmağa imkan vermir. Başqa sözlə des ə k, bu halda t ə lim-t ə rbiy ə prosesinin özünün nə d ə r ə c ə d ə s ə m ə r əli olması m ə s ə l əsi aydın olmur. Müəllim müxtəlif yaşlı uşaqlarla apardığı tə lim-t ə rbiy ə prosesind ə müə yy ən çə tinlikl ə rl ə qarşılaşır. Bu çə tinlikl ər sırasına münaqişə li m ə s ə l ə l ə ri v ə situasiyaları, şagirdlə rin 9 şə xsi v ə intellektual inkişafında n ormadan k ənaraçıxma hallarının profilaktikası və korreksiyasını və s. aid etm ək olar. Müə lliml ər öz şə xsi t əcrübə si v ə intuisiyalarına əsaslanmaqla şagirdlə ri qiym ə tl ə ndirir, onlar haqqında fikir söylə yirl ə r ki, bu da ə vv ə lki t əəssür atlar əsasında formalaşmış qə na ə tl ə rd ən başqa bir şey deyildir. Bu halda müə llimd ə şagirdin davranış motivlə ri, h ə r ə k ə t v ə ə m ə ll əri haqqında hə qiqi v ə d ə qiq m ə lumatlar olmur. Psixoloji bilikl ə rin m ə kt ə b h əyatına tə tbiqi sah ə sind ə ötə n ill ə rin t əcrübə sinin t əhlili göstə rir ki, h ə qiq ə t ən müə lliml ə r ə ə n ə n ə vi qaydada ünvanlanan psixoloji tövsiyə l ə r ad ə t ə n s ə m ə r əsizdir, peşə kar psixoloji hazırlıq sə viyy ə si t ə l ə b edir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|