Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Xalq Tə hsili Sistemind ə Psixoloji Xidm ət haqqında Əsasnamə”
- Psixoprifilaktik istiqam ə tin v ə zif ə l ə ri
- “Əsasnamə”nin İnkişafetdirici və korreksiya işi
|
III f ə sil. T ə hsil sistemind ə praktik psixoloqun f ə aliyy ə ti 1.3.1. Az ərbaycan Respublikasının tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t haqqında “Əsasnamə” və onun quruluş prinsiplə ri Az ərbaycan Respublikasının tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t əşkilinə t ə xmin ə n 20 il bundan ə vv əl başlanmışdır. 19 88-ci ild ə SSRİ PEA - nın Elmi -T ədqiqat Ümumi və Pedaqoji Psixologiya İnstitutu tə r ə find ə n hazırlanmış və İ.V.Dubrovinanın redaktorluğu ilə 1989-cu ild ə n əşr edilmiş “Xalq Tə hsili Sistemind ə Psixoloji Xidm ət haqqında Əsasnamə” 1990- cı il d ə Az ə rbaycan dilin ə t ərcümə edil ə r ək Respublikanın tə hsil müə ssis ə l ə rin ə çatdırılmışdır. Həmin ―Əsasnamə‖ ikinci də f ə 1999-cu ild ə t ə krar ə n n əşr olunmuşdur. ―Əsasnamə‖ 6 bölmə d ə n ibar ətdir. ―Ümumi müddəalar‖ adlanan I bölmə d ə qeyd olunmuş dur ki, m ə kt ə b psixoloji xidm ə ti t ə hsil sisteminin z ə ruri t ə rkib hiss ə sidir. Psixoloji xidm ə t m ə kt ə bin t ə lim-t ə rbiy ə işlə rinin s ə m ə r əliliyinin yüksə ldilm ə sin ə v ə sosial c ə h ə td ə n f əal şə xsiyy ətin formalaşmasına imkan yaradır. Əsasnamə d ə psixoloji xidm ə tin t ə hsil sistemin ə daxil olan müxtəlif müə ssis ə l ə rd ə - uşaq bağçası, orta ümumtə hsil m ə kt əbi, texniki peşə m ə kt ə bi, texnikum, uşaq evlə ri v ə internat tipli m ə kt ə bl ə rd ə t əşkili nə z ə rd ə tutulur. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət işi üç ə sas v ə sil ə d ə n ibar ət olan bütöv bir sistemi ə ks etdirir: -t ə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə sind ə işlə y ən praktik uşaq psixoloqu; - r ayon, şə h ə r t əhsil şöbə si v ə idar ə l ə rinin psixoloji kabineti; - r espublika üzrə t ə hsilin psixoloji xidm ə t m ə rk ə zi. Praktik uşaq psixoloqu öz fə aliyy ə tini t ə lim-t ə rbiy ə müassisə sinin kollektivi v ə valideynl ə rl ə sıx ə laq ə d ə h əyata keçirir. Müə ssis ə d ə işlə y ə n psixoloq müə llim v ə t ə rbiy əçilə rl ə sıx qaşılıqlı ə laq ə d ə , ə m əkdaşlıq şə raitind ə işlə m əli, onların fə aliyy ə ti bir- birini tamamlamalıdır. Psixoloji xidm ət işi öz mahiyyə tin ə görə tibbi v ə defektoloji xidm ə t növlə ri il ə 85 sıx bağlıdır. Psixoloq öz fə aliyy ə tini uşağa hamilik və q ə yyumluq orqanlarının, ictimai t əşkilatların r ə yi v ə m ə nafeyi il ə uzlaşdırmağı bacarmalı, həmin müə ssis ə l ə rl ə qarşılıqlı münasibə tl ə rini b ə rab ə rlik v ə mövqelə rin bir- birini qarşılıqlı sur ə td ə tamamlaması əsasında qurmalıdır. ―Əsasnamə‖nin ―Tə hsil sah ə sind ə xidm ət işinin məzmunu‖ adlanan II bölmə sind ə praktik psixoloji xidm ət işinin ayrı - ayrı istiqamə tl ə r (psixoprofilaktika, psixodaqnostika, inkişafetdirici və korreksiya işi, kosultativ iş) üzrə m ə qs ə di, mahiyy ə ti v ə qarşıda duran və zif ə l ə r ə k s olunmuşdur. Psixoloji xidm ət işinin mə qs ə dl ə rin ə uyğun olaraq üç ə sas c ə h ət ön plana çəkilmişdir: - h ər bir yaş mə rh ə l ə sind ə uşaqların hə rt ə r əfli şə xsi v ə intellektual c ə h ə td ə n t ə min etm ə yin z əruriliyi, onlarda özünütə rbiy ə v ə özünüinkişaf qabiliyy ə tl ərinin formalaşdırılması; - h ər bir uşağa fərdi yanaşmanın tə min edilm ə sinin z ə ruliliyi v ə buna uyğun olaraq, uşaqların psixoloji -pedaqoji c ə h ə td ən öyrə nilm ə sinin ə h ə miyy ə ti; - uşaqların intellektual və şəxsi inkişafı sah ə sind ə normadan k ə nara çıxma hallarının profilaktikası və aradan qaldırılması sahə sind ə ə m ə li işlə rin h əyata keçirilmə si: T ə hsil sistemind ə praktik psixoloji xidm ə tin h əyata keçirilmə si ―Əsasnamə d ə‖ 4 ə sas istiqam ə ti ə hat ə edir. I. Psixoprofil aktik iş; II. Psixodiaqnostik iş; III. İnkişafetdirici və psixokorreksiya işi; IV. Konsultativ iş. ―Əsasnamə‖də praktik psixoloqun f ə aliyy ə tini ə ks etdir ə n h ə min konkret istiqam ə tl ər üzrə h əm uşaqlarla, hə m d ə müə llim, t ə rbiy əçi və valideynl ə rl ə a parılacaq işlə rin m əzmunu konkret şə kild ə qeyd olunmuşdur. 86 ―Əsasnamə‖də psixoprifilaktik işlə r psixoloji xidm ə t sisteminin ə n başlıca istiqamə tl ə rind ə n biri kimi qiym ə tl ə ndirilir. Qeyd olunur ki, bu istiqam ə tin v ə zif ə l ə ri pedaqoqlarda v ə uşaqlarda psixoloji biliklə r ə t ə l ə bat, onlarda özünüinkişaf naminə h ə min bilikl ə rd ə n istifad ə etm ə k arzusu formalaşdırmaq, hər bir yaş mə rh ə l ə sind ə uşağın hə rt ə r əfli psixi inkişafı üçün şərait yaratmaq, şə xsiyy ə tin v ə intellektin t əşəkkülü prosesində baş ver ə bil ə c ə k pozğunluqların vaxtında qarşısını almaq z ə rur ə ti il ə müə yy ə n olunur. Psixoprofilaktik işlə r yalnız uşaq, yeniyetmə v ə g ə ncl ə rl ə deyil, h ə m d ə onların şə xsiyy ətinin formalaşmasında t ə siri olan müə llim v ə t ə rbiy əçilə rl ə , valideynl ə rl ə v ə dig ər yaşlılarla aprılır. T əhsil müə ssis ə l ə rind ə f ə aliyy ət göstə r ə n praktik psixoloqun psixoprifilaktika istiqam ə tind ə h əyata keçirməli olduğu tə dbirl ə r 9 ə sas qrupda c ə ml əşdirilmişdir. Psixoprifilaktik istiqam ə tin v ə zif ə l ə ri sırasında psixoloji biliklə r ə t ə l əbat, uşağın hə rt ə r əfli psixi inkişafı üçün şəraitin yaradılması, şə xsiyy ə tin v ə intellektin t əşəkkülü prosesində baş verə bil ə c ək pozğunluqların və normadan k ənara çıxma hallarının vaxtında qarşısının alınması vacib tə l ə b kimi ir əli sürülmüşdür. ―Əsasnamə‖də praktik psixoloqun aparacağı psixoprifilaktika xarakterli işlər uşaqların həyatının ilk dövründən başlamaqla, m ə kt ə b ə q ə d ə r t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə praktik uşaq psixoloqunun işinin m ə zmununu əks etdirir. Burada uşaqların bağçaya adaptasiyası, bir yaş qrupundan dig ə rin ə keçidlə bağlı yaranan çə tinlikl ərin aradan qaldırılması 6 yaşlı uşaqların mə kt ə bd ə t ə lim ə c ə lb edilm ə si il ə bağlı meydana çıxan probleml ə rin h ə lli kimi m ə s ə l ə l ə r m ə kt ə b ə q ə d ər müə ssis ə l ə rd ə psixoprifilaktik işin ə sas m ə zmunu kimi əks olunmuşdur. M ə kt ə b t əliminin ayrı - ayrı pillə l ə rind ə (ibtidai t ə hsil, ə sas t ə hsil, orta t əhsil) uşaq, yeniyetmə v ə g ə ncl ə rin t ə limi, t ə rbiy ə si v ə inkişafı ilə bağlı olaraq psixoloqun qarşısında duran psixoprifilaktik işlər aşağıdakı şə kild ə müə yy ə nl əşdirilmişdir: 87 - uşaqları m ə kt ə b t ə limin ə yaxşı uyğunlaşdırmaq, m ə kt ə b t ə limi prosesind ə onların hə rt ə r ə fli v ə ah əngdar inkişafını tə min etm ə k m ə qs ə dil ə müə lliml ə rl ə birg ə f ərdi iş proqramlarının hazırlanması və h əyata keçirilmə si; - t ə hsilin ibtidai pill ə sind ə n ə sas pill ə y ə , ə sas pill ə d ə n is ə orta pill ə y ə keçidlə bağlı meydana çıxan çə tinlikl ərin öyrə nilm ə si, yeni pill ə y ə adaptasiya il ə ə laq ədar müə llim, t ə rbiy əçi və valideyinl ə rl ə birlikd ə f ərdi iş proqramlarının müə yy ə nl əşdirilmə si; - uşaqların həyat şə raiti, t ə rbiy ə si v ə t ə limi il ə ə laq ə dar onlarda yarana bil ə c ə k psixoloji g ə rginlik hallarının və nevrotik pozğunluqların qarşısının alınması; - uşaq və yeniyetm ə l ərin davranış və inkişafını psixoloji c ə h ə td ə n t ə hlil etm ə kl ə , onların fərdi xüsusiyyə tl ə rinin, meyl v ə qabiliyy ə tl ə rinin tam şə kild ə öyrə nilm ə si m ə qs ə dil ə pedaqoji konsiliumların keçirilmə si; - uşaq tə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə əlverişli psixoloji iqlimin yaradılması; - pedaqoqların peşə f ə aliyy əti üçün zə ruri olan kommunikativ v ərdişlərin inkişaf etdirlmə si üçün şəraitin yaradılması, pedaqoji kollektivd ə psixoloji g ərginlik hallarının aradan qaldırılması üçün tə dbirl ərin görülmə si. Praktik psixoloqun f ə aliyy ə tinin ən mühüm, hə m d ə mürə kk ə b sah ə l ə rind ə n biri psixodiaqnostik iş adlanır.―Əsasnamə‖də psixodiaqnostika üzrə aparılan işlərin sistemi verilmiş, bu istiqamə td ə aparılacaq işlə rin qarşısında konkret olaraq aşağıdakı və zif ə l ə r qoyulmuşdur: - z ə ruri hallarda uşağın psixi inkişafının gedişini, inkişafın yaş normativl ə rin ə müvafiqliyini diaqnostik müayinə metodları vasitə sil ə müə yy ə n etm ə k; - t ə rbiy ə işi prosesində f ərdi yanaşmanı tə min etm ək, şagirdlə rin peşə v ə şə xsiyy ət yönümündə özünütə yinetm ə imkanlarının inkişafına kömək göstə rm ək, onların maraq, meyl və qabiliyy ə tl ə rinin inkişaf sə viyy ə sini aşkara çıxarmaq; 88 - uşaqların yaşlılar və yaşıdları ilə ünsiyyətinin diaqnostikasını aparmaq, ünsiyyət pozulmalarının psixoloji sə b ə bl ərini müə yy ə nl əşdirmə k; - müvafiq profilli mütə x ə ssisl ə rl ə birlikd ə tibbi v ə defektoloji t ə bi ə t ə malik pozğunluqların müə yy ə nl əşdirilmə si; - sosial davranış xarakterli pozğunluqların forma və s ə b ə bl ə rinin müə yy ə nl əşdirilməsi, psixi inkişafda özünü göstə r ən müxtə lif k ənaraçıxma hallarının diferensial diaqnostikasının hə yata k eçirilmə si. “Əsasnamə”nin İnkişafetdirici və korreksiya işi adlanan bölmə sind ə praktik psixoloqun bu istiqam ət üzrə aparacağı işlə rin, h əyata keçirə c ə yi t ə dbirl ərin qısa məzmunu qeyd olunmuşdur. Burada göstərilmişdir ki, bu istiqam ət uşağın şə xsiyy ə tinin f ərdi xüsisiyyə tl ərinin formalaşmasında psixoloq f ə al t əsir mövqeyinə malik olmalıdır. Uşağın inkişafının onun üçün müvafiq olan yaş normasına çatdırılması mə qs ə dil ə inkişafetdirici - korreksiya işlərinin müstə sna t ə s iri vardır. Psixi inkişafda gerilə m ə , l ə ngim ə v ə k ənaraçıxma kimi patoloji halların aradan qaldırılması üçün t ə rtib edil ən proqramlar psixodiaqnostikanın keçirilmə si n ə tic ə sind ə ə ld ə edilmiş qə na ə tl ə r ə əsaslanmalıdır. ―Əsasnamə‖də p sixokorreksiya işinin m əzmununda aşağıdakı və zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə si n ə z ə rd ə tutulmuşdur: - h ər bir yaş mə rh ə l ə sind ə uşağın inkişaf perspektivini nə z ə r ə almaqla, ayrı - ayrı psixi funksiya və xass ə l ərin, bütövlükdə şə xsiyy ə tin inkişafına yönəldilmiş proqramlar işlə yib h əyata keçirmə k; - uşağın psixi inkişafındakı pozğunluqların aradan qaldırılması mə qs ə - dil ə korreksiyaedici proqramların işlə nilm ə si v ə h əyata keçirilmə si; - uşaqlarla fə rdi v ə qrup halında tə rbiy ə üzrə inkişafetdirici - korreksiya işlərinin aparılması. M ə kt əb praktik psixoloqunun peşə f ə aliyy ə tind ə konsultativ iş üzrə istiqam ətin özünə m ə xsus m əzmunu vardır. Peşə kar f ə aliyy ə ti yerin ə yetir ə n psioxoloq bu istiqam ə td ə ―Əsasnamə‖də q eyd olunan aşağıdakı konkret v ə zif ə l ə rin icrasına nail olmalıdır : 89 - uşaqların tə limi v ə t ə rbiy ə si, ə m əkdaşlıq pedaqogikası problemlə ri il ə ə laq ə dar probleml ə rin h ə llind ə müə ssis ə nin r ə hb ə rliyin ə, müə lliml ə r ə , t ə rbiy əçilə r ə , valideynl ə r ə v ə ustalara m ə sl ə h ə tl ə rin verilm ə si; - t əlim, inkişaf, peşə v ə h əyati özünütə yinetm ə, qarşılıqlı münasibə tl ə r, özünütə rbiy ə v ə s. probleml ər üzrə uşaqlara fə rdi v ə qrup şə klind ə m ə sl ə h ə tl ə rin verilm ə si; - müxtəlif iş formalarından istifadə etm ə kl ə pedaqoqların, t ə rbiy əçilə rin, valideynl ə rin v ə ictimaiyy ət nümayə nd ə l ə rinin psixoloji m ə d ə niyy ətinin yüksə ldilm ə sin ə kömə k etm ə k; - xalq m ə hk ə m ə l ərinin işi, himayə v ə q əyyumluq orqanlarının f ə aliyy ə tind ə, xüsusilə uşağın gə l ə c ə k taleyi, psixi v ə ziyy ə ti, psixi imkanlarının xüsusiyyə tl əri haqqında mə s ə l ə h ə ll olunark ən (xüsusi tə dris- t ə rbiy ə müə ssis ə sin ə göndə rilm ə, valideynlik hüququndan mə hrumetm ə , övladlığa götürmə v ə s. ) ekspert-m ə sl ə h ətçi rolunda çıxış etmə k; - uşaqların tə lim-t ə rbiy ə müə ssis ə l ə rind ə, müxtəlif uşaq -g ə ncl ə r birlikl ə ri v ə t əşkilatlarında tə rbiy ə şə raitinin psixoloji t ə hlilini verm ək, işlə rin asanlaşdırılması, özünüidarə nin t əşkili mə s ə l ə l ə ri il ə ə laq ə dar m ə sl ə h ə tl ə r verm ə k. ―Tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ət haqqında ―Əsasnamə‖nin III bölməsi ― Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|