Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   50

III f
ə
sil.  
T
ə
hsil sistemind
ə
 praktik psixoloqun f
ə
aliyy
ə
ti
 
1.3.1.  Az
ərbaycan  Respublikasının  tə
hsil  sistemind
ə
 psixoloji  xidm
ə
t  
haqqında “Əsasnamə” və
  
onun  quruluş  prinsiplə
ri 
 
Az
ərbaycan  Respublikasının  tə
hsil    sistemind
ə
    psixoloji    xidm
ə
tin  
t
əşkilinə
  t
ə
xmin
ə
n  20  il  bundan 
ə
vv
əl  başlanmışdır.  19
88-ci  ild
ə
 
SSRİ  PEA
-
nın  Elmi
-T
ədqiqat  Ümumi  və
 
Pedaqoji    Psixologiya  İnstitutu  tə
r
ə
find
ə

hazırlanmış və
 
İ.V.Dubrovinanın  redaktorluğu  ilə
  1989-cu  ild
ə
  n
əşr  edilmiş  
“Xalq    Tə
hsili    Sistemind
ə
    Psixoloji    Xidm
ət    haqqında    Əsasnamə”
 
1990-
cı  il
d
ə
  Az
ə
rbaycan  dilin
ə
    t
ərcümə
  edil
ə
r
ək  Respublikanın    tə
hsil   
müə
ssis
ə
l
ə
rin
ə
  
çatdırılmışdır.  Həmin  ―Əsasnamə‖  ikinci  də
f
ə
 1999-cu  ild
ə
  
t
ə
krar
ə
n    n
əşr    olunmuşdur.  ―Əsasnamə‖  6  bölmə
d
ə
n    ibar
ətdir.  ―Ümumi  
müddəalar‖    adlanan  I  bölmə
d
ə
   
qeyd  olunmuş
dur    ki,    m
ə
kt
ə
b    psixoloji  
xidm
ə
ti t
ə
hsil sisteminin z
ə
ruri t
ə
rkib hiss
ə
sidir. Psixoloji xidm
ə
t m
ə
kt
ə
bin  
t
ə
lim-t
ə
rbiy
ə
   
işlə
rinin    s
ə
m
ə
r
əliliyinin  yüksə
ldilm
ə
sin
ə
    v
ə
    sosial   c
ə
h
ə
td
ə
n  
f
əal  şə
xsiyy
ətin  formalaşmasına  imkan  yaradır.  Əsasnamə
d
ə
  psixoloji  
xidm
ə
tin  t
ə
hsil sistemin
ə
 
daxil  olan  müxtəlif  müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
 - 
uşaq  bağçası,  
orta  ümumtə
hsil  m
ə
kt
əbi,  texniki  peşə
  m
ə
kt
ə
bi,  texnikum,  
uşaq  evlə
ri  v
ə
  
internat  tipli m
ə
kt
ə
bl
ə
rd
ə
  t
əşkili  nə
z
ə
rd
ə
  tutulur. T
ə
hsil  sistemind
ə
  psixoloji  
xidm
ət  işi  üç  ə
sas  v
ə
sil
ə
d
ə
n  ibar
ət  olan  bütöv  bir  sistemi  ə
ks  etdirir: 
    -t
ə
lim-t
ə
rbiy
ə
  
müə
ssis
ə
sind
ə
  
işlə
y
ən  praktik  uşaq  psixoloqu; 
 
    - r
ayon, şə
h
ə
r  t
əhsil  şöbə
si  v
ə
  idar
ə
l
ə
rinin   psixoloji  kabineti; 
    - r
espublika  üzrə
  t
ə
hsilin  psixoloji  xidm
ə
t  m
ə
rk
ə
zi. 
 
Praktik    uşaq    psixoloqu    öz    fə
aliyy
ə
tini    t
ə
lim-t
ə
rbiy
ə
   
müassisə
sinin  
kollektivi  v
ə
  valideynl
ə
rl
ə
  
sıx  ə
laq
ə
d
ə
  h
əyata  keçirir.  Müə
ssis
ə
d
ə
  
işlə
y
ə

psixoloq  müə
llim    v
ə
    t
ə
rbiy
əçilə
rl
ə
   
sıx    qaşılıqlı    ə
laq
ə
d
ə

ə
m
əkdaşlıq  
şə
raitind
ə
   
işlə
m
əli,    onların    fə
aliyy
ə
ti    bir-
birini    tamamlamalıdır.    Psixoloji  
xidm
ət  işi  öz  mahiyyə
tin
ə
  
görə
  tibbi v
ə
 defektoloji  xidm
ə
t  
növlə
ri  il
ə
   

 
85 
 
 
sıx  bağlıdır.  Psixoloq  öz  fə
aliyy
ə
tini 
uşağa  hamilik  və
  q
ə
yyumluq  
orqanlarının,
    ictimai    t
əşkilatların
    r
ə
yi    v
ə
    m
ə
nafeyi    il
ə
   
uzlaşdırmağı  
bacarmalı,    həmin    müə
ssis
ə
l
ə
rl
ə
   
qarşılıqlı  münasibə
tl
ə
rini    b
ə
rab
ə
rlik  v
ə
 
mövqelə
rin bir-
birini qarşılıqlı 
sur
ə
td
ə
 
tamamlaması
 
əsasında  qurmalıdır.
 
 
―Əsasnamə‖nin  ―Tə
hsil  sah
ə
sind
ə
  xidm
ət  işinin  məzmunu‖  adlanan  
II  bölmə
sind
ə
  praktik  psixoloji  xidm
ət  işinin  ayrı
-
ayrı  istiqamə
tl
ə
r             
(psixoprofilaktika, psixodaqnostika, inkişafetdirici və
  
korreksiya  işi,  kosultativ  
iş)  üzrə
  m
ə
qs
ə
di,  mahiyy
ə
ti  v
ə
 
qarşıda  duran  və
zif
ə
l
ə

ə
k
s    olunmuşdur. 
Psixoloji    xidm
ət    işinin    mə
qs
ə
dl
ə
rin
ə
 
uyğun    olaraq    üç    ə
sas    c
ə
h
ət    ön  
plana  çəkilmişdir:
 
-  h
ər  bir  yaş  mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
  
uşaqların  hə
rt
ə
r
əfli  şə
xsi  v
ə
  intellektual      
c
ə
h
ə
td
ə
n t
ə
min etm
ə
yin z
əruriliyi, onlarda özünütə
rbiy
ə
 v
ə
 
özünüinkişaf  
qabiliyy
ə
tl
ərinin  formalaşdırılması;
 
-   h
ər bir uşağa fərdi yanaşmanın tə
min edilm
ə
sinin z
ə
ruliliyi  v
ə
  buna  
uyğun  olaraq,  uşaqların  psixoloji
-pedaqoji    c
ə
h
ə
td
ən  öyrə
nilm
ə
sinin  
ə
h
ə
miyy
ə
ti; 
-  
uşaqların intellektual  və
 
şəxsi inkişafı  
sah
ə
sind
ə
  normadan  k
ə
nara  
çıxma  hallarının  profilaktikası  və
 
aradan  qaldırılması    sahə
sind
ə
 
ə
m
ə
li  
işlə
rin  h
əyata  keçirilmə
si: 
T
ə
hsil  sistemind
ə
  praktik  psixoloji  xidm
ə
tin  h
əyata  keçirilmə
si  
―Əsasnamə
d
ə‖  4  ə
sas  istiqam
ə
ti  
ə
hat
ə
  edir. 
I. 
Psixoprofil
aktik  iş;
 
II. 
Psixodiaqnostik  iş;
 
III. 
İnkişafetdirici  və
  
psixokorreksiya  işi;
 
IV. 
Konsultativ  iş.
 
―Əsasnamə‖də
    praktik    psixoloqun    f
ə
aliyy
ə
tini   
ə
ks    etdir
ə
n    h
ə
min  
konkret    istiqam
ə
tl
ər    üzrə
    h
əm    uşaqlarla,    hə
m  d
ə
   
müə
llim,  t
ə
rbiy
əçi   və
  
valideynl
ə
rl
ə
    a
parılacaq    işlə
rin    m
əzmunu    konkret    şə
kild
ə
    qeyd  
olunmuşdur. 
 

 
86 
 
 
 
―Əsasnamə‖də
  
psixoprifilaktik  işlə
r  psixoloji  xidm
ə
t  sisteminin  
ə
n   
başlıca    istiqamə
tl
ə
rind
ə
n    biri    kimi    qiym
ə
tl
ə
ndirilir.    Qeyd    olunur    ki,    bu  
istiqam
ə
tin v
ə
zif
ə
l
ə
ri  pedaqoqlarda  v
ə
  
uşaqlarda  psixoloji  biliklə
r
ə
  t
ə
l
ə
bat,  
onlarda    özünüinkişaf    naminə
    h
ə
min    bilikl
ə
rd
ə
n    istifad
ə
    etm
ə
k    arzusu  
formalaşdırmaq,  hər  bir  yaş  mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
 
uşağın hə
rt
ə
r
əfli  psixi  inkişafı  
üçün şərait  yaratmaq,  şə
xsiyy
ə
tin  v
ə
  intellektin  t
əşəkkülü  prosesində
  
baş  
ver
ə
  bil
ə
c
ə

pozğunluqların  vaxtında qarşısını 
almaq  z
ə
rur
ə
ti  il
ə
   
müə
yy
ə
n  
olunur. Psixoprofilaktik 
işlə

yalnız  uşaq,  yeniyetmə
 v
ə
 g
ə
ncl
ə
rl
ə
  deyil,  h
ə
m  
d
ə
 
onların şə
xsiyy
ətinin formalaşmasında 
t
ə
siri olan 
müə
llim v
ə
  t
ə
rbiy
əçilə
rl
ə
,  
valideynl
ə
rl
ə
  v
ə
  dig
ər  yaşlılarla  aprılır.  
 
 
T
əhsil  müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
 
f
ə
aliyy
ət  göstə
r
ə

praktik 
psixoloqun  
psixoprifilaktika    istiqam
ə
tind
ə
    h
əyata    keçirməli  olduğu    tə
dbirl
ə
r    9   
ə
sas  
qrupda  c
ə
ml
əşdirilmişdir.
 
 
Psixoprifilaktik    istiqam
ə
tin  v
ə
zif
ə
l
ə
ri 
sırasında  psixoloji  biliklə
r
ə
  
t
ə
l
əbat,  uşağın hə
rt
ə
r
əfli  psixi inkişafı üçün şəraitin  yaradılması,  şə
xsiyy
ə
tin 
v
ə
  intellektin  t
əşəkkülü  prosesində
 
baş  verə
  bil
ə
c
ək  pozğunluqların  və
 
normadan k
ənara  çıxma hallarının  vaxtında  qarşısının  alınması vacib  tə
l
ə
b  
kimi  ir
əli  sürülmüşdür.  ―Əsasnamə‖də
 
praktik  psixoloqun  aparacağı  
psixoprifilaktika xarakterli işlər uşaqların həyatının ilk dövründən  başlamaqla,  
m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ə
r   t
ə
rbiy
ə
   
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
   
praktik  uşaq  psixoloqunun  işinin  
m
ə
zmununu  
əks  etdirir.  Burada  uşaqların  bağçaya  adaptasiyası,  bir  yaş  
qrupundan  dig
ə
rin
ə
  
keçidlə
   
bağlı yaranan  çə
tinlikl
ərin  aradan  qaldırılması  
6    yaşlı    uşaqların  mə
kt
ə
bd
ə
  t
ə
lim
ə
  c
ə
lb  edilm
ə
si  il
ə
 
bağlı  meydana  çıxan  
probleml
ə
rin h
ə
lli kimi m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
r m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
  psixoprifilaktik  
işin ə
sas  m
ə
zmunu  kimi  
əks  olunmuşdur.
 
 
M
ə
kt
ə
b  t
əliminin  ayrı
-
ayrı  pillə
l
ə
rind
ə
 (ibtidai  t
ə
hsil,  
ə
sas  t
ə
hsil,  orta  
t
əhsil)  uşaq,  yeniyetmə
  v
ə
  g
ə
ncl
ə
rin  t
ə
limi,  t
ə
rbiy
ə
si  v
ə
  
inkişafı  ilə
   
bağlı  
olaraq  psixoloqun  qarşısında  duran  psixoprifilaktik  işlər  aşağıdakı  şə
kild
ə
   
müə
yy
ə
nl
əşdirilmişdir:
 

 
87 
 
 
-  
uşaqları
   m
ə
kt
ə
b   t
ə
limin
ə
   
yaxşı
   
uyğunlaşdırmaq, 
 m
ə
kt
ə
b   t
ə
limi   
prosesind
ə
 
onların hə
rt
ə
r
ə
fli  v
ə
  ah
əngdar  inkişafını  tə
min  etm
ə
k m
ə
qs
ə
dil
ə
  
müə
lliml
ə
rl
ə
  birg
ə
 f
ərdi iş proqramlarının hazırlanması və
 h
əyata  keçirilmə
si; 
 
- t
ə
hsilin  ibtidai  pill
ə
sind
ə

ə
sas pill
ə
y
ə

ə
sas  pill
ə
d
ə
n  is
ə
  orta  pill
ə
y
ə
  
keçidlə
 
bağlı meydana çıxan çə
tinlikl
ərin öyrə
nilm
ə
si, yeni  pill
ə
y
ə
  adaptasiya  
il
ə
 
ə
laq
ədar müə
llim, t
ə
rbiy
əçi və
 valideyinl
ə
rl
ə
 birlikd
ə
 f
ərdi iş  proqramlarının  
müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si; 
 

uşaqların    həyat    şə
raiti,    t
ə
rbiy
ə
si    v
ə
  t
ə
limi    il
ə
 
ə
laq
ə
dar    onlarda  
yarana    bil
ə
c
ə
k    psixoloji    g
ə
rginlik   
hallarının    və
 
nevrotik    pozğunluqların 
qarşısının  alınması;
 
 

uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ərin  davranış  və
  
inkişafını  psixoloji  
c
ə
h
ə
td
ə
n  
t
ə
hlil  etm
ə
kl
ə
,  
onların  fərdi  xüsusiyyə
tl
ə
rinin,  meyl  v
ə
 qabiliyy
ə
tl
ə
rinin  tam  
şə
kild
ə
  
öyrə
nilm
ə
si  m
ə
qs
ə
dil
ə
  
pedaqoji  konsiliumların  keçirilmə
si; 
 

uşaq    tə
lim-t
ə
rbiy
ə
   
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
   
əlverişli    psixoloji    iqlimin  
yaradılması;
 
 

pedaqoqların  peşə
    f
ə
aliyy
əti    üçün    zə
ruri    olan    kommunikativ  
v
ərdişlərin  inkişaf  etdirlmə
si 
üçün şəraitin  yaradılması,  
pedaqoji  kollektivd
ə
  
psixoloji  g
ərginlik  hallarının aradan qaldırılması  üçün  tə
dbirl
ərin  görülmə
si. 
 
Praktik  psixoloqun  f
ə
aliyy
ə
tinin 
ən  mühüm,  hə
m  d
ə
 
mürə
kk
ə
b  
sah
ə
l
ə
rind
ə
n biri 
psixodiaqnostik iş
 
adlanır.―Əsasnamə‖də
 psixodiaqnostika  
üzrə
   
aparılan    işlərin    sistemi    verilmiş,  bu    istiqamə
td
ə
   
aparılacaq    işlə
rin  
qarşısında  konkret  olaraq  aşağıdakı  və
zif
ə
l
ə

qoyulmuşdur:
 
 
-    z
ə
ruri  hallarda   
uşağın    psixi    inkişafının    gedişini,  inkişafın    yaş  
normativl
ə
rin
ə
 
müvafiqliyini diaqnostik müayinə
 
metodları vasitə
sil
ə
  
müə
yy
ə
n  
etm
ə
k; 
 
-  t
ə
rbiy
ə
   
işi    prosesində
    f
ərdi    yanaşmanı    tə
min  etm
ək,    şagirdlə
rin  
peşə
    v
ə
   
şə
xsiyy
ət  yönümündə
   
özünütə
yinetm
ə
   
imkanlarının  inkişafına  
kömək göstə
rm
ək, onların maraq, meyl və
 qabiliyy
ə
tl
ə
rinin 
inkişaf  sə
viyy
ə
sini  
aşkara  çıxarmaq;
 

 
88 
 
 
         - 
uşaqların yaşlılar və
 
yaşıdları ilə
 
ünsiyyətinin diaqnostikasını aparmaq, 
 
ünsiyyət  pozulmalarının  psixoloji  sə
b
ə
bl
ərini  müə
yy
ə
nl
əşdirmə
k; 
 

müvafiq  profilli  mütə
x
ə
ssisl
ə
rl
ə
  birlikd
ə
  tibbi  v
ə
  defektoloji  t
ə
bi
ə
t
ə
  
malik  pozğunluqların  müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si; 
 

sosial    davranış    xarakterli    pozğunluqların    forma    və
    s
ə
b
ə
bl
ə
rinin  
müə
yy
ə
nl
əşdirilməsi,  psixi  inkişafda  özünü  göstə
r
ən  müxtə
lif  k
ənaraçıxma  
hallarının  diferensial  diaqnostikasının  hə
yata  k
eçirilmə
si. 
 
“Əsasnamə”nin İnkişafetdirici və
 
korreksiya işi
 
adlanan  bölmə
sind
ə
 
praktik  psixoloqun  bu  istiqam
ət  üzrə
  
aparacağı  işlə
rin,  h
əyata  keçirə
c
ə
yi  
t
ə
dbirl
ərin  qısa  məzmunu  qeyd  olunmuşdur.  Burada  göstərilmişdir ki,  bu  
istiqam
ət    uşağın    şə
xsiyy
ə
tinin  f
ərdi  xüsisiyyə
tl
ərinin    formalaşmasında  
psixoloq    f
ə
al    t
əsir    mövqeyinə
   
malik    olmalıdır.  Uşağın    inkişafının    onun  
üçün  müvafiq  olan  yaş  normasına  çatdırılması  mə
qs
ə
dil
ə
  
inkişafetdirici

korreksiya    işlərinin    müstə
sna    t
ə
s
iri    vardır.    Psixi    inkişafda    gerilə
m
ə
,  
l
ə
ngim
ə
  v
ə
  k
ənaraçıxma  kimi patoloji  halların  aradan  qaldırılması  üçün  
t
ə
rtib  edil
ən  proqramlar  psixodiaqnostikanın  keçirilmə
si  n
ə
tic
ə
sind
ə
  
ə
ld
ə
  
edilmiş    qə
na
ə
tl
ə
r
ə
   
əsaslanmalıdır.    ―Əsasnamə‖də
    p
sixokorreksiya  işinin  
m
əzmununda aşağıdakı  və
zif
ə
l
ə
rin  yerin
ə
  yetirilm
ə
si  n
ə
z
ə
rd
ə
  
tutulmuşdur:
 
-  h
ər    bir    yaş    mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
   
uşağın    inkişaf    perspektivini    nə
z
ə
r
ə
  
almaqla,    ayrı
-
ayrı    psixi    funksiya  və
    xass
ə
l
ərin,    bütövlükdə
   
şə
xsiyy
ə
tin 
inkişafına  yönəldilmiş  proqramlar  işlə
yib  h
əyata  keçirmə
k; 

uşağın  psixi inkişafındakı  pozğunluqların aradan  qaldırılması mə
qs
ə

dil
ə
  
korreksiyaedici  proqramların  işlə
nilm
ə
si  v
ə
  h
əyata  keçirilmə
si; 
       - 
uşaqlarla  fə
rdi  v
ə
  
qrup  halında  tə
rbiy
ə
  
üzrə
 
inkişafetdirici
- korreksiya  
işlərinin  aparılması.
 
 
M
ə
kt
əb  praktik  psixoloqunun  peşə
  f
ə
aliyy
ə
tind
ə
  
konsultativ  iş
 
üzrə
  
istiqam
ətin  özünə
m
ə
xsus m
əzmunu  vardır. Peşə
kar f
ə
aliyy
ə
ti yerin
ə
  yetir
ə

psioxoloq  bu    istiqam
ə
td
ə
 
―Əsasnamə‖də
    q
eyd  olunan  aşağıdakı  konkret  
v
ə
zif
ə
l
ə
rin  
icrasına nail olmalıdır


 
89 
 
 

uşaqların tə
limi v
ə
  t
ə
rbiy
ə
si, 
ə
m
əkdaşlıq  pedaqogikası problemlə
ri il
ə
   
ə
laq
ə
dar    probleml
ə
rin    h
ə
llind
ə
   
müə
ssis
ə
nin    r
ə
hb
ə
rliyin
ə,    müə
lliml
ə
r
ə
,  
t
ə
rbiy
əçilə
r
ə
,  valideynl
ə
r
ə
  v
ə
  ustalara  m
ə
sl
ə
h
ə
tl
ə
rin  verilm
ə
si; 
 
- t
əlim, inkişaf, peşə
 v
ə
 h
əyati özünütə
yinetm
ə,  qarşılıqlı  münasibə
tl
ə
r,  
özünütə
rbiy
ə
  v
ə
  s.  probleml
ər  üzrə
 
uşaqlara  fə
rdi  v
ə
 
qrup  şə
klind
ə
  
m
ə
sl
ə
h
ə
tl
ə
rin  verilm
ə
si; 
 

müxtəlif    iş    formalarından    istifadə
    etm
ə
kl
ə
   
pedaqoqların,  
t
ə
rbiy
əçilə
rin,    valideynl
ə
rin    v
ə
    ictimaiyy
ət    nümayə
nd
ə
l
ə
rinin    psixoloji  
m
ə
d
ə
niyy
ətinin  yüksə
ldilm
ə
sin
ə
  
kömə
k  etm
ə
k; 
 
-  xalq  m
ə
hk
ə
m
ə
l
ərinin  işi,  himayə
  v
ə
  q
əyyumluq  orqanlarının  
f
ə
aliyy
ə
tind
ə,  xüsusilə
 
uşağın  gə
l
ə
c
ə
k  taleyi,  psixi  v
ə
ziyy
ə
ti,  psixi  
imkanlarının  xüsusiyyə
tl
əri  haqqında  mə
s
ə
l
ə
  h
ə
ll  olunark
ən (xüsusi  tə
dris-
t
ə
rbiy
ə
   
müə
ssis
ə
sin
ə
   
göndə
rilm
ə,  valideynlik  hüququndan  mə
hrumetm
ə
,  
övladlığa  götürmə
  v
ə
  s. ) ekspert-m
ə
sl
ə
h
ətçi  rolunda  çıxış  etmə
k; 
 

uşaqların  tə
lim-t
ə
rbiy
ə
   
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə,  müxtəlif  uşaq
-g
ə
ncl
ə
r  
birlikl
ə
ri v
ə
  t
əşkilatlarında tə
rbiy
ə
  
şə
raitinin  psixoloji  t
ə
hlilini  verm
ək,  işlə
rin  
asanlaşdırılması, özünüidarə
nin  t
əşkili  mə
s
ə
l
ə
l
ə
ri  il
ə
  
ə
laq
ə
dar   m
ə
sl
ə
h
ə
tl
ə
r  
verm
ə
k. 
 
―Tə
hsil  sistemind
ə
  psixoloji  xidm
ət    haqqında  ―Əsasnamə‖nin    III  
bölməsi  ―
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin