Ər psixologiya elminin sürə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Stenli Xoll t ə r ə find ən uşaqlar haqqında elm olan pedologiyanın
- “Pedaqoji seminar və genetik psixologiya” , 1910-cu ild ə is ə “Pedaqoji psixologiya”
- “Pedaqoji psixologiya” , 1895-ci ild ə is ə “Uşaqlığın psoxologiyasına dair oçerklər”
- “Pedaqoji psixologiyaya dair jurnal”
- “Eksperimental pedaqogikaya dair mü hazir ə l ər”
- E.Klanared olmuşdur. O, Cenevrə d ə J.J.Russo adına Pedaqoji İnstitutda t ətbiqi psixologiya assosiasiyasının
- Frensis Haltona (1822-1911)
- “Dahiliyin irsiliyi” , 1874- cü ildə çap olunmuş “İngiltə r ənin elm adamları: onların tə bi
|
I f ə sl ə aid suallar v ə tapşırıqlar 1. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ətin mövzusu nə d ə n ibar ə tdir? O, dig ə r psixoloji xidm ə t sah ə l ə rind ən hansı xüsusi yy ə tl ə rin ə görə f ə rql ə nir? 2. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin t ə tbiqi z əruriliyi hansı amillə rl ə şə rtl ə nirr? 3. T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ətin başlıca mə qs ə di n ə d ə n ibar ə tdir? 4. Psixoloji xidm ətin ümumi və xüsusi və zif ə l ərini sadalayın. 5. T ə hsild ə psixoloji xidm ə tin t əşkili üçün zə ruri olan ümumi və konkret prinsipl ə r 40 hansılardır? 6.T ə hsild ə psixoloji xidm ə tin aktual, perspektiv v ə t ə tbiqi istiqam ə tl ə ri hansı arqumentl ə r ə əsaslanır? 7. Praktik psixoloji xidm ə tin konkret sah ə l ə ri han sılardlr? 8. Sovet t əhsil sisteminin inkişaf tarixinin qısa tə hlilini verin. 9. Müasir Azə rbaycan t ə hsilind ə baş verən islahatların və innovasiya prosesl ə rinin ə sas m əzmununu söylə yin. 41 II f ə sil T ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin tarixi v ə müasir problemlə ri 1.2.1. Uzaq xarici ölkə l ə rd ə psixoloji xidm ə tin meydana g ə lm ə si tarixind ə n Dünya tə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə tin meydana g ə lm ə sind ə n 100 ild ən artıq vaxt keçir. ABŞ, Fransa, Çexiya, Macarıstan, Norveç, İspaniya kimi uzaq xarici ölkə l ə rd ə t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm ə t uzun onillikl ər boyudur ki, uğurla həyata keçirilir. Praqktik uşaq psixologiyasının meydana gə lm ə si v ə inkişafı XIX ə srin sonu – XX ə srin ə vv ə ll ə rind ə Amerikan psixoloqu Stenli Xoll t ə r ə find ən uşaqlar haqqında elm olan pedologiyanın yaradılması ilə sıx bağlıdır. Xoll da C.Kettel kimi Alman psixoloqu, 1879 -cu ild ə dünyada ilk eksperimental psixologiya laboratoriyasının əsasını qoymuş Vilhelm Vundun t ə l ə b əsi olmuş və bir neçə il onun yanında təcrübə keçmişdir. Öz və t ə nin ə qayıtdıqdan sonra Xoll mə kt ə b h əyatının praktik problemlə ri il ə birbaşa bağlı olan uşaq psixologiyası mə s ə l ə l ərinin öyrə nilm ə sin ə xüsusi önə m verm ə y ə başlamışdır. Bunun nə tic ə si olaraq o, 1883- cü ild ə ABŞ - dakı Baltimor universitetində Amerikada ilk eksperimental laboratoriya t əşkil edə r ək uşaq və yeniyetm ə l ərin inkişafı mə s ə l ə l ə rini eksperimental yolla öyrə nm ə y ə başlamışdır. Stenli Xoll h ə m d ə Amerikada yaş psixologiyasına həsr olunmuş ilk jurnalların əsasını qoymuşdur. 1891 -ci ild ə onun redaktorluğu ilə “Pedaqoji seminar və genetik psixologiya” , 1910-cu ild ə is ə “Pedaqoji psixologiya” jurnalları n əşr olunmağa başlamışdır. Stenli Xoll öz laboratoriyasında yeniyetmə l ə ri, g ənc oğlan və qızları hazırladığı xüsusi sorğular vasitə sil ə t ə dqiq edir, g ə ncl ə rin psixikasını müxtə lif c ə h ə tl ə rd ən öyrənirdi. Çox keçmə d ə n onun t ə rtib e tdiyi sorğu anketlə ri m əzmunca genişlə n ə r ək müə llim v ə valideynl ə ri d ə ə hat ə etm ə y ə başlamışdı. 42 Stenli Xoll anketl ə r ə verilmiş cavabları statistik tə hlil ed ə r ə k müxtəlif yaşlı uşaqların psixoloji xüsusiyyə tl ə rinin tam m ə nz ə r ə si haqqında elmi materiallar ə ld ə etm ə y ə nail olmuşdur. O, bu materialları h ə m yeniyetm ə l ə rin, h ə m d ə yaşlıların problemləri mövqeyində n t ə hlil ed ə r ə k 1904- cü ildə ― G ə nclik ‖, 1911 -ci ild ə is ə “Tə rbiy ə nin probleml əri” adlı ə s ə rl ə ri ni yazmışdır. S.Xoll hə m d ə vaxtıilə uşaqlar haqqında kompleks elm hesab edil ən pedologiyanın da banisidir. O, pedosentrizm mövqeyindən çıxış edə r ək qeyd edirdi ki, uşaq -psixoloq, pedaqoq, bioloq, pediatr, antropoloq, sosioloq v ə bir sıra digər mütə x ə ssisl ə rin t ədqiqatçı maraqlarının mə rk əzi obyektidir. Adları qeyd olunan elmlə rin h ə r birind ə n uşağa aid olan hissə l ər ayrılaraq pedologiyaya daxil olur. Belə likl ə , S.Xollun fikrinc ə , pedologiya uşağın inkişafının tə dqiqi il ə bağlı bütün bilik sah ə l ərini özündə birl əşdirir. Onun pedoloji konsepsiyası uzun illə r boyu yenid ən müzakirə predmeti olmasına baxmayaraq, bu elm tezliklə bütün dünyada məşhurlaşmış və dem ə k olar ki, XX ə srin or talarına qə d ər öz mövqeyini qoruyub saxlaya bilmişdir. Pedologiyanın geniş nüfuz qazanmasının başlıca sə b ə bi onun pedaqogika v ə psixologiya elml ə rinin h əyati, praktik ehtiyaclarına yönəlmiş olması idi. Doğrudan da, real pedaqoji təcrü b ə d ə müə llim v ə t ə rbiy əçilə r uşaqların sağlamlığı, onların psixi keyfiyyə tl ə ri, sosial statusu, valideyinl ə rin t ə hsili v ə s. kimi kompleks probleml ə rl ə qarşılaşırlar. Pedologiya bu probleml ə r ə kompleks şə kild ə yanaşaraq, onların hə llin ə c əhd göstə rir. Ona görə d ə müasir dövrdə bir sıra psixoloqlar pedologiyanı praktik uşaq psixologiyasının s ə l ə fi hesab edirl ə r. S. Xoll bel ə hesab edirdi ki, pedologiyanın mə qs ə dl ə rind ə n biri müə lliml ə r v ə valideyinl ər üçün uşaqların tə limi v ə t ə rbiy ə si il ə bağlı tövsiyə l ərin işlənib hazırlanmasından ibarə tdir. XIX ə srin sonu, XX ə srin ə vv ə ll ə rind ə pedologiyanın bir elm kimi formalaşmasında hə kiml ə r v ə bioloqlar da xüsusi rol oynamışlar. Belə ki, 43 h əmin dö vrd ə bu elml ərin uşaqların öyrə nilm ə si sah ə sind ə t əcrübə si v ə xeyli obyektiv metodları olduğu halda , psixologiyada h ə l ə lik bel ə metodlar mövcud deyildi. Lakin çox keçmə d ə n, XX ə srin ə vv ə ll ə rind ə n etibar ə n pedologiya aydın ifadə li psixoloji istiqam ət almağa başladı. Pedologiyanın m əşhurlaşması yalnız Amerikada deyil, hə m d ə Avropada E.Meyman, D.Selli, V .Ştern, E. Klapared və b. m əşhur alimlə rin say ə sind ə kütlə vi pedoloji h ə r əkatın yaranmasına gətirib çıxarmış oldu. D.Sellinin 1894- cü ildə “Pedaqoji psixologiya” , 1895-ci ild ə is ə “Uşaqlığın psoxologiyasına dair oçerklər” kitablarının çap olunması psixoloji ideyaların təhsil müə ssis ə - l ə rin ə nüfuz etmə sin ə , t ədris proqramlarının qismə n d əyişdirilmə sin ə v ə pedaqoqların uşaqlarla ünsiyyə t t ə rzind ə d əyişiliklə r ə g ətirib çıxardı. D.Cellinin davamçısı M.Montual uşaqların inkişafına yönəlmiş çalışmalar sistemini işləyib hazırladı. Alman psixoloqu E.Meyman Hadenburq universitetind ə uşaqların psixi inkişafını tə dqiq etm ək üçün psixologiya laboratoriyası yaratdı. O, pedoloji probleml ə r ə h əsr olunmuş “Pedaqoji psixologiyaya dair jurnal” adlı ilk xüsusi jurnalın təsisçisi idi. E.Meyman ə sas diqq ətini uşaq psixologiyası və pedologiyanın tə tbiqi probleml ərinin öyrə nilm ə sin ə yönəltmişdi. O, belə hesab edirdi ki, pedologiyanın ən mühüm və zif ə si uşaqların tə liminin metodoloji əsaslarının işlənib hazırlanmasından ibarə t olmalıdır. E.Meyman 1907 -ci ild ə “Eksperimental pedaqogikaya dair mü hazir ə l ər” adlı üçcildlik ə s ə rini n əşr etdirdi və bununla da öz növbə sind ə pedaqoji v ə praktik psixologiyanın ensiklopediyası kimi d ə y ə rl ə ndiril ə n orijinal ə s ə rini pedaqoji ictimaiyy ə t ə t əqdim etmiş oldu. Bu ə s ə rind ə o, bel ə b ir mövqedən çıxış edirdi ki, pedologiya yalnız psixi inkişafın yaş xüsusiyyə tl ə rini v ə m ə rh ə l ə l ərini öyrə nm ə m ə li,h ə m d ə f ərdi inkişafın variantlarını tə dqiq etm əli, onların diaqnostokasını keçirmə lidir. E.Meyman yaratdığı laboratoriyanın nə zdind ə eksperimental m ə kt ə b 44 t əşkil etmiş və bu m ə kt ə b 20 ild ən artıq fə aliyy ət göstərmişdir. Bu m ə kt ə bd ə müxtə lif t ədris proqramları sınaqdan keçirilir, ilkin diaqnostika əsasında uşaqların seçilməsinin müxtəlif üsulları tə dqiq edilirdi. Praktik uşaq psixologiyasının inkişafında müstə sna xidm ə tl ə ri olan aliml ə rd ən biri İsveçrə psixoloqu E.Klanared olmuşdur. O, Cenevrə d ə J.J.Russo adına Pedaqoji İnstitutda t ətbiqi psixologiya assosiasiyasının əsasını qoymuşdur. Sonralar bu qurum uşaq psixologiyası sahə sind ə eksperimental t ədqiqatların beynə lxalq m ə rk ə zin ə çevrilmişdir. Uşaq psixologiyasının öyrə ndiyi probleml ərin müxtə lifliyini n ə z ə r ə alan Klapared bu elmi t ə tbiqi v ə n ə z ə ri olmaqla iki hiss ə y ə a yırmağı t ə klif edirdi. O, bel ə hesab edirdi ki, n ə z əri uşaq psixologiyasının v ə zif əsi uşaqların psixi inkişafının mə rh ə l ə l ə rini v ə qanunlarını tə dqiq etm ə kd ə n ibar ət olmalıdır. T ətbiqi uşaq psixologiyası is ə öz növbə sind ə psixodiaqnostika v ə psixotexnikaya ayrılmalıdır. Psixodiaqnostika uşaqların psixi inkişafını ölçmə kl ə diaqnostika m ə qs ə din ə xidm ə t etm ə li, psixotexnika is ə müə yy ən yaş dövrünə adekvat olan t ə lim v ə t ə rbiy ə metodlarının işlənilib hazırlanmasını həyata keçirmə lidir. Bel ə likl ə , Klapared psixologiya elminin müstə qil sah əsi kimi praktik uşaq psixologiyasının əsasını qoymuş oldu. Praktik uşaq psixologiyasının və pedologiyanın inkişafı uşaqların psixi inkişafının yeni, obyektiv metodlarının işlə nilm ə sini t ə l ə b edirdi. Bu baxımdan psixi keyfiyyə t ə l ərin yeni üsullarla ölçülmə si sah ə sind ə ilk axtarışlar ingilis psixoloq və antropoloqu Frensis Haltona (1822-1911) m ə xsusdur. Eksperimental psixoloji t ə dqiqatlarla m əşğul olan Halton ə sas diqq ətini bütün fə rdl ər üçün ümumi olan qanunların müə yy ə nl əşdirilmə sin ə , müxtəlif adamlarda onların variativliyinin öyrə nilm ə sin ə yönəltmişdir. O, bu variativliyi öyrə nm ək üçün bir sıra xüsusi metodikalar kəşf etdi ki, bunlar da psixologiyanın yeni və daha geniş bir sahə sinin-deferensial psixologiyanın m ə nb əyini yaratmış oldu. Sonralar elmi n bu sah ə si 45 müstə qil n ə z ə ri v ə praktik ə h ə miyy ə tli bilik sah ə sin ə çevrildi və psixologiyada yeni riyazı və stati stik metodların tətbiqi genişlə nm ə y ə başladı. Ə qli qabiliyy ə tl ə rin m ənşə yi m ə s ə l ə l ərini öyrə nm ə k sah ə sind ə xüsusi ə m ə k s ə rf ed ə n Halton h ə m d ə bioqrafik v ə anket metodlarının t ə tbiqin ə d ə xüsusi ə h ə miyy ə t verirdi. İstedad testlərinin hazırlanması və bu sah ə d ə t ədqiqatların aparılmasında da F. Halton çox böyük rol oynamışdır. 1869 -cu ild ə yazdığı “Dahiliyin irsiliyi” , 1874- cü ildə çap olunmuş “İngiltə r ənin elm adamları: onların tə bi ə ti v ə t ə rbiy əsi” , 1883- cü ildə çap olunmuş “İnsa n qabiliyy ə tl əri haqqında tə dqiqatlar v ə onların inkişafı” kimi fundamental t ədqiqatlarında F. H alton bir çox novator ideyalar irəli sürmüşdür. Psixologiyada ilk d ə f ə olaraq o, f ə rdi f ə rql ərin ölçülməsi texnikasını yaratmış, statistik metodla onun t ə hlilini vermişdir. Qabiliyy ə tl ər probleminin öyrə nilm ə sin ə ümumbioloji aspektdən yanaşan Halton bel ə q ə na ə t ə g əlmişdir ki, insanlar arasındakı fə rdi f ə rql əri yalnız və yalnız irsiyyət haqqındakı təlim kateqoriyaları əsasında izah etmə k olar. İngiltə r ənin görkə ml i adamlarının həyatına aid zə ngin bioqrafik material toplayan, onları öyrə n ə n v ə statistik t ə hlil ed ə n H alton qeyd etmişdir ki, qabiliyy ə t v ə istedadın verilmə sind ə qohumluq ə laq ə l ə ri d ə r ə c ə sinin v ə onun xarakterinin böyük rolu vardır. O yazmışdır: ―İstedadlı olmaq şansı olan 4 uşaqdan yalnız biri istedadlı ola bilər‖. Bu sah ə d ə ki t ədqiqatlarından F. Haltonun ə ld ə etdiyi q ə na ə tl ə rd ə n biri ondan ibar ə t idi ki, o, it v ə at cinsl ərinin yeni növlərinin yaradılamasının mümkün olduğu kimi, bir neçə n əsil keçdik d ən sonra müvafiq nikahlar əsasında insan ―sort‖unun da yaxşılaşdırılmasının mümkünlüyü fikrini irə li sürmüşdür. Haltonun h əyat idealı ―supermen‖–yüksək istedadlı, güclü şə xsiyy ə t idi. Uzunmüddətli araşdırmalardan sonra Halton bu q ə na ə t ə g ə ldi ki, elmi f ə aliyy ə td ə qabiliyy ə tl ərin inkişafının h ə lledici amili irsiyy Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|