Erik eriksonning rivojlanish psixologiyasi

Bosqichlar	Yosh	Inqirozdan tiklanishi	Fozilliklar	Inqirozdan minusda chiqish	Mavjud patalogiyalar: yoqtirmaslik	Jiddiy aloqalar radiusi, munosabatlar
Savollar
I. Go'daklik	1 gacha	ishonch	umid va quvvat	ishonchsizlik	yopiq shaxs	onasi	dunyo ishonchlimi?
II. Ilk bolalik	1 - 3	muxtoriyat	erkinlik	uyat, shubha	majburlanish	ota-onasi	men yaxshimi?
III. Maktabgacha bolalik, oyin davri	3 - 6	tashabbus	niyat	aybdorlik hissi	toxtab qolish	oila a'zolari	qancha narsa qila olaman?
IV. Maktab yoshi	6 - 12	mehnat sevarlik	muvaffaqiyat	to'laqonlik emaslik	inertsiya	qo'shnilar, maktabdagilar	qo'limdan keladimi?
V. O'spirinlik	12 - 20	hisobga olish	sodiqlik	tartibsizlik	rad qilish	tengdosh va boshqa guruhlardagi etakchilik	men o'zi kimman?
VI.Yoshlik	20 - 25	jinsiy yaqnlik	sevgi	izolyatsiya	o'ziga hoslik, yagonalik	do'stlik, jinsiy aloqa, raqobat, hamkorlikdagi hamkorlar	jinsiy aloqa qila olamanmi?
VII. Yetuklik	26 - 64	generatsiya (ishlash)	g'amho'rlik	turg'unlik	atrof-muhitni rad etish	Mehnat va uy xo'jaligini yuritish	hayotim bugun nimani anglatadi?' hayotimning qolgan qismini nima qilaman?
VIII. Qarilik	65dan so'ng	yaxlitlik, integratsiya	dono	umidsizlik	mensimaslik, man-manlik	insoniyat, tanishlar davrasi	mening hayotim mantiqiymi?

Shaxsning kasbiy rivojlanishning bosqichlari.
Psixikaning irratsional (aqliy bilish jarayonlaridan tashqari) tarkibiy
qismlari bo’lmish emotsiya, mayl va shu kabilar yordamida shaxs xulqini tahlil
qiluvchi nazariya psixodinamika deyiladi. Mazkur nazariyaning yirik
namoyandalaridan biri - bu amerikalik psixolog E.Eriksondir. U shaxs rivojini 8 ta davrga ajratadi va ularning har qaysisi o’ziga xos betakror xususiyatga egadir.

Birinchi davr - go’daklik. Ushbu davrda go’dakda ongsizlikka asoslangan tashqi dunyoga nisbatan “ishonch” tuyg’usi vujudga keladi. Buning bosh sababchisi ota--onaning mehr-muhabbati, g’amxo’rligi va jonkuyarligining nishonasidir. Agarda go’dakda ishonch negizi paydo bo’lmasa, balki borliqqa nisbatan ishonchsizlik hissi tug’ilsa, u taqdirda
v oyaga etgan odamlarda mahdudlik, umidsizlik shaklida aks etuvchi xavf
vujudga kelishi, ehtimol.
Go`daklik davri inson hayotidagi organik ehtiyojlarni qondirishga nisbatan yo`naltirilgan xatti-harakatlarning tug`ma,instiniktiv shakllari sof holda kuzatiladigan yagona davr hisoblanadi. Go`daklik davridagi bolaning hayoti to`liq kattalar bilan hamkorlikdagi emotsional munosabat bilan bog`liq
bo`lib,bola kayfiyatining yaxshi bo`lishiga to`g`ridanto`g`ri ta`sir ko`rsatadi.




Go'daklik davrida:

2-3 oylikdan boshlab

go`dak onasini taniy
boshlaydi,onasining
tabassumiga tabassum
va turli harakatlar
bilan javob qaytaradi.

8 oyligidan boshlab

esa,bola o`zgacha
muhit va begonalar
qo`liga tushsa,o`z
xavotirini yig`isi
orqali namoyon
etadi.


I kkinchi davrda, ya’ni ilk bolalik davri. Go`daklik davridan so`ng
rivojlanishning yangi bosqichi ilk bolalik davri hisoblanadi.Ilk bolalik davri 1 yoshdan 3 yoshgacha
bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Jonzodda yarim mustaqqillik va
shaxsiy qadr-qimmat tuyg’usi shakllanadi yoki aksincha, ularning qaramaqarshisi bo’lmish uyat va shubha hissi hosil bo’ladi. Bolada mustaqillikning o’sishi, o’z tanasini boshqarishga keng imkoniyat yaratib, bo’lg’usida shaxs xususiyatlariga aylanuvchi tartib va intizom, mas’uliyat, javobgarlik, hurmat tuyg’ularini tarkib toptirishga puxta zamin hozirlaydi.



Ilk bolalik davrida:





Nutqi rivojlanadi, to`g`ri va tikka yura olish imkoni bolani, doimiy ravishda yangi ma`lumotlarni egallashga zamin bo`ladi.



Bu davrda yetakchi faoliyat turi-redmetlarni o`rganish hisoblanadi. <> so`rog`iga ko`p murojat qilishadi.


U chinchi davr - o’yin yoshi deb atalib 5 yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan bolalarni o’ziga qamrab oladi. Mazkur davrda tashabbus tuyg’usi, qaysidir
ishni amalga oshirish va bajarish maylini tarkib toptiradi. Mabodo unda
xohish-istakni ro’yobga chiqarishning yo’li to’sib qo’yilsa, ushbu holatda bola o’zini aybdor deb hisoblaydi. Mazkur yosh davrida davra, ya’ni guruhiy o’yin, tengqurlari bilan muloqotga kirishish jarayonlari muhim ahamiyat kasb etadi, natijada bolaning turli rollar sinab ko’rishiga, xayoloti o’sishiga imkon yaratiladi. Xuddi shu davrda bolada adolat tuyg’usi, uni tushunish mayli tug’ila boshlaydi.



O'yin yoshi davrida:





Rollik o’yinlar jarayonida ular katta odamlarning barcha vazifa va ishlarini amalda bevosita bajaradilar. Rollik o’yinlarni vujudga keltiruvchi eng zarur omillardan biri, bolada o’z xatti-harakatlarini kattalar xatti-harakati bilan solishtirish, undan nusxa olish tuyg’usining mavjudligidir

Bolalarning o’yin faoliyati D.B.Elkonun, A.S.Slavina, A.P.Usova va boshqa psixologlar o’rganishgan. O’yin faoliyati ixtiyoriy diqqat va xotiraning, tafakkurning rivojlanishini belgilab beradi. 


T o’rtinchi davr - maktab yoshi deb nomlanib, undagi asosiy o’zgarishlar
ko’zlagan maqsadga erishish qobiliyati, uddaburonlik va mahsuldorlikka intilish tuyg’usi bilan ajralib turadi. Uning eng muhim qadriyati - omilkorlik
va mahsuldorlikdan iboratdir. Ushbu yosh davrining salbiy jihatlari (illatlari) ham ko’zga tashlanadi va ularning qatoriga ijobiy xislatlari etarli darajada bo’lmaganligi, ongi hayotning barcha qirralarini qamrab ololmasligi, muammolarni echishda aql-zakovatning etishmasligi, bilimlarni o’zlashtirishda qoloqligi (sustligi) va hokazo. Xuddi shu davrda shaxsda mehnatga nisbatan individual munosabati shakllana boshlaydi.

ASOSIY TUSHUNCHALAR