Esperantologio esperanto studies

Yüklə 2,37 Mb.

Pdf görüntüsü

səhifə	2/3
tarix	02.01.2022
ölçüsü	2,37 Mb.
	#2217

1 2 3

particular about the activity in this area in Switzerland. Gon¸
calo Neves
reviews this monumental work.
The word order subject-verb-object (SVO) is by far more common in
Esperanto than the other ﬁve possible orders (OSV, OVS, SOV, VOS, VSO).
Its frequency is about 90 %. In a new study, Christian U. Kr¨
ageloh conﬁrms
this and discovers a small but signiﬁcant diﬀerence between writers with a
Slavic ﬁrst language and those with a Romance ﬁrst language.
Natalia Dankova presents an empirical study of verb forms in Esperanto
spoken by person having French, Italian, or Russian as their mother tongue,
and also discusses verb forms as used by Zamenhof.
´
Arp´
ad R´
atkai makes a detailed study of all the false information concern-
ing Zamenhof that has been spread during a century, and sets the record
straight by comparing with facts.
Finally Petr Chrdle reports on a new Esperanto Museum in Svitavy,
Czechia, which was inaugurated in 2008.
In the ﬁrst issue of Esperantologio / Esperanto Studies I quoted an article by
Eugen W¨
uster from 1955, according to which he was the ﬁrst to use the term
esperantologio (in 1921). Detlev Blanke draws my attention to the fact that
already ten years before that, in 1911, Ossaka Kenji (1888 1969) published
an article with the title “Esperantologio” in the journal Orienta Stelo of the
Yokosuka Esperanto Society (cited according to Kawaski 1978). See Blanke
(2006:167).
For the editorial policy of the journal, please see the ﬁrst issue. The journal
is a kind of continuation of the journal Esperantologio, which Paul Neer-
gaard (1907–1987) edited and published during the years 1949–1961. Six

6
Christer Kiselman
issues were published, comprising a total of 424 pages. However, we use the
term esperantologio ‘Esperanto Studies’ in a wider sense than one did in that
journal.
I hope you will enjoy reading these articles as much as I did!
Christer Kiselman
References
Blanke, Detlev (2006). Interlinguistische Beitr¨
age. Zum Wesen und zur Funktion
internationaler Plansprachen. Edited by Sabine Fiedler. Frankfurt am Main:
Lang. 405 pp. ISBN 3-631-55024-3.
Kawasaki Naokazu (1978, red.). Prilingvaj Artikoloj de Ossaka. Liaj cirkuleroj
interne de la Lingva Komisiono de Japana Esperanto-Instituto. Manuscript.
Oosaka: Kasiwara Esperanto-Dokumento-Centro. 56 photocopied sheets.
Ossaka Kenji (1911). Esperantologio. Orienta Stelo, Organ of the Yokosuka Esper-
anto Society, Year 1, No. 1.

Esperantologio / Esperanto Studies 4 (2009), 7 22
Bazformoj de radikoj en vortaroj
Bertilo Wennergren
Resumo. Elektado de bazformoj por esperantaj radikoj en vortaro (o-ﬁnaˆa,
i -ﬁnaˆa a˘
u a-ﬁnaˆa kapvorto) povas doni problemojn al la vortaristo. Pro-
blemoj aperas precipe ˆ
ce elekto inter -o kaj -i. En La Nova Plena Ilustrita
Vortaro de Esperanto (PIV; 2002, 2005) la elekto inter i -ﬁnaˆo kaj o-ﬁnaˆo
okazis la˘
u principoj, kiuj signiﬁs ˆ
sanˆ
gon kompare kun la anta˘
uaj eldonoj.
Ekzemple cel , glu , plant , teg , urin
kaj aliaj radikoj aperas nun sub
o-ﬁnaˆa kapvorto, kio kontrastas unuavice kun la verbaj tradukoj de tiuj
radikoj en la Universala Vortaro. La ka˘
uzo de tiu ˆ
sanˆ
go estas, ke la o-
formoj de tiuj radikoj normale ne havas agan signifon. La nova praktiko
en PIV radikas en principoj skizitaj jam de Kalocsay, kaj oﬁcialigitaj de
la Akademio de Esperanto, kiu mem aplikis tiujn principojn en la Baza
Radikaro Oﬁciala (BRO). PIV kaj BRO tamen ne ˆ
ciam konsentas en la
elekto de bazformoj ˆ
ce tiaspecaj radikoj. Eventuale rolis en la elekto alio ol
nura ekzamenado de la praktika lingvouzo. Se oni detale komparas gravajn
esperantajn vortarojn el la tuta historio de esperanto, oni povas konstati
multajn nekongruojn kaj hezitojn pri tiaj ˆ
ci radikoj. Tial indas ellabori de-
talajn principojn praktike uzeblajn por elekto de bazformoj en esperantaj
vortaroj.
Abstract. Choosing basic forms for Esperanto roots in dictionaries (o-end-
ing, i -ending or a-ending) can cause problems for the lexicographer. Prob-
lems appear in particular when choosing between -o and -i. In La Nova
Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV; 2002, 2005) the principles for
choosing between i -ending and o-ending are diﬀerent from those in earlier
editions. E.g., cel , glu , plant , teg , urin and other roots now appear
with a noun as head word (o-ending), which notably diﬀers form the verbal
translations of those roots in Universala Vortaro. The reason for this change
is that the o-forms of those roots normally do not carry the meaning of an
action. The new practice in PIV originates in principles which were laid out
by Kalocsay, and which were oﬃcialised by the Esperanto Academy, who
applied them in Baza Radikaro Oﬁciala (BRO). PIV and BRO however do
not always make the same choice of basic form for such roots. It is pos-
sible that concerns other than a mere examination of the practical usage
have played a role in these choices. A detailed comparison of important
Esperanto dictionaries throughout the Esperanto history show many incon-
gruities and hesitations for such roots. Thus there is a need to work out
detailed principles that can be used in practice when choosing basic forms
in Esperanto dictionaries.

8
Bertilo Wennergren
Zusammenfassung.
Die Wahl der Grundformen von Esperanto-Wort-
st¨
ammen (f¨
ur Stichw¨
orter mit einer o-Endung, i -Endung oder a-Endung)
in einem W¨
orterbuch kann dem Lexikographen Probleme bereiten. Solche
Probleme tauchen haupts¨
achlich bei der Entscheidung zwischen -o und -i
auf. In La Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV; 2002, 2005)
wurde die Entscheidung zwischen i -Endung kaj o-Endung nach Prinzipen
getroﬀen, die sich von fr¨
uheren Ausgaben unterscheiden. St¨
amme wie z.B.
cel , glu , plant , teg , urin u.a. ﬁndet man jetzt unter einem Stichwort mit
einer o-Endung, was haupts¨
achlich mit den ¨
Ubersetzungen dieser St¨
amme
durch Verbformen im Universala Vortaro kontrastiert. Die Ursache f¨
ur diese
¨
Anderung ist, dass die o-Formen dieser St¨
amme normalerweise keine Hand-
lungsbedeutung haben.
Die neue Praxis im PIV entstammt Prinzipen,
die schon von Kalocsay skizziert und von der Esperanto-Akademie – die
diese selbst im Baza Radikaro Oﬁciala (BRO) praktiziert hat – oﬃzial-
isiert wurden. PIV und BRO stimmen aber in der Wahl von Stichw¨
ortern
bei dieser Art von St¨
ammen nicht immer ¨
uberein. M¨
oglicherweise haben
bei der Wahl nicht nur einfache Untersuchungen des praktischen Sprach-
gebrauchs eine Rolle gespielt. Wenn man wichtige Esperanto-W¨
orterb¨
ucher
aus der gesamten Esperanto-Geschichte detailliert vergleicht, kann man viele
Unstimmigkeiten und Unsicherheiten bei diesen St¨
ammen feststellen. Des-
halb lohnt es sich, detaillierte und praktisch anwendbare Prinzipien f¨
ur die
Auswahl von Stichw¨
ortern in Esperanto-W¨
orterb¨
uchern zu erarbeiten.
E
n modernaj esperantaj vortaroj la radikoj estas preska˘
u ˆ
ciam
prezentataj kiel plenaj vortoj kun ﬁnaˆo. Ekzemple la radiko tabl aperas
normale sub la kapvorto tablo, kiu havas o-ﬁnaˆon, dum la radiko kur aperas
sub la i -ﬁnaˆa kapvorto kuri, kaj la radiko verd aperas sub la baza formo
verda kun a-ﬁnaˆo. Tie ˆ
ci mi volas trakti kelkajn problemojn pri elekto de
tiaj bazformoj.
1.
Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto
La plej grava esperanta vortaro estas la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto
(PIV). En la Anta˘
uparolo de ties eldono de la jaro 2005 skribis jene la ˆ
generala
gvidanto Duc Goninaz (PIV 2005:25):
Sed la formo menciita kiel kapvorto ne estas nepre la “Fundamenta”. Por
pluraj morfemoj (cel/, direkt/, ﬂor/, glu/, gut/, plant/, teg/, urin/,
vest/...) mi ne hezitis prezenti la kapvorton sub la formo, kiu plej bone povas
klarigi la signifon de la aliaj leksikaj unuoj. Waringhien deklaris, ke li ne
a˘
udacis tion fari, ˆ
car por li tio signiﬁs ˆ
sanˆ
gon de la “kategorieco” de la traktata
“radiko”, kaj tion li ne volis fari sen decido de la Akademio. Sed, unuﬂanke,
oni povas konstati, ke jam pli frue la a˘
utoroj de PV kaj PIV permesis al si
tiajn ˆ
sanˆ
gojn kompare kun la Oﬁcialaj Aldonoj, kaj ke poste la Akademio faris,
okaze de la kompilo de la Baza Radikaro Oﬁciala (1975), pli-malpli eksplicitajn

Bazformoj de radikoj en vortaroj
9
modifojn (ﬂor/, pak/, propagand/, raci/...) en la ˆ
gistiamaj kategorioj.
Aliﬂanke, mi ne estas katenita de dogmo pri la “kategorioj”. La˘
u mia koncepto
la elekto de kapvorto estas nur vortara oportunaˆo, bazita sur semantikaj kon-
sideroj. ˆ
Gi devas gvidi la uzanton ne al Prokrusta kongruiˆ
go kun teorio, sed al
ˆ
gusta la˘
usenca uzado de la vortoj. Kaj, evidente, vortaristo ne povas elturniˆ
gi
per la truko “dukategorieco”: kapvorto estas nur unu. Se oni donas kiel kap-
vorton urin/i, kiel en la anta˘
ua eldono, la uzantoj tendencos dedukti, same
kiel Kalocsay en unu el la famaj sonetoj, ke urin/o estas ago, kio evidente ne
kongruas kun la vera uzado kaj la donita diﬁno. La kelkaj ˆ
sanˆ
goj, kiujn mi
faris ˆ
ci-ka˘
uze – plurokaze la˘
u la tre sagacaj konsiloj de G. Lagrange, direktoro
de la Sekcio pri Gramatiko de la Akademio en 1995 98 – estas do neniel arogaj
decidoj pri iu “gramatika kategorieco”, kiun Waringhien defendis, sed pri kiu
li devis konfesi, ke ˆ
gi estas “pli elasta, ol oni ordinare opinias”. Tiuj kelkaj
ˆ
sanˆ
goj tute ne signifas partoprenon en senfruktaj polemikoj, sed nur zorgon
pri la kohereco de niaj diﬁnoj kaj konsekvence pri la uzebleco de nia vortaro.
Duc Goninaz tie esprimas praktikan kaj konkretan aliron al la tasko. Li rilat-
igas elekton de kapvorto “kiu eble spegulas ian teorian kategoriecon, eble ne”
al praktikaj konsideroj: la elekto estu utila indikilo pri la ˆ
generala konduto
de la koncerna radiko en la efektiva vortfarado.
2.
Hezitoj inter -o kaj -i
La ekzemploj cititaj montras, ke hezitoj pri kapvorta formo koncernas precipe
elekton inter la ﬁnaˆoj -o kaj -i. La menciitaj radikoj direkt , ﬂor , glu ,
gut , pak , plant , teg , urin kaj vest aperis ˆ
ciuj en la Universala Vortaro
(Zamenhof 2007) kun tradukoj verbaj en la kvin naciaj lingvoj, kaj tial ili
estas tradicie en vortaroj prezentataj sub verba kapvorto. En PIV (ekde ties
eldono de la jaro 2002) ili tamen aperas sub o-ﬁnaˆa kapvorto. La ka˘
uzo
estas, ke la o-formoj de tiuj radikoj normale ne havas agan signifon. La˘
u
baza principo en la tradicia teorio pri radikokarakteroj, vorto, kiu konsistas
el verba radiko kaj o-ﬁnaˆo, havu agan signifon kiel almena˘
u unu el siaj
signifoj. Jen kiel skribis pri tiu temo Kalocsay:
La o-ﬁnaˆo signifas sole substantivon. En la senco de la o-ﬁnaˆaj vortoj do
validiˆ
gas la gramatika karaktero de la anta˘
ua radiko. Kun radiko substantiva
ˆ
gi esprimas objekton a˘
u koncepton (homo, scienco), kun adjektiva kvaliton,
a˘
u abstraktaˆon (bono, belo), kun verba agon (skribo, manˆ
go).
(Kalocsay
1970:23)
Kun verba radiko la o-ﬁnaˆo signas agon. Sed helpe de la kunteksto ˆ
gi povas
signi anka˘
u la konkretan manifestiˆ
gon, a˘
u la objekton de la ago. (Belaj kon-
struoj; perdita skribo; bona manˆ
go; lana kovro.) Krome ˆ
gi povas signiﬁ anka˘
u
abstraktaˆon: amo, penso ekzemple estas abstraktaˆoj amo, penso. Por eviti
miskomprenon, se la kunteksto ne helpas, oni anstata˘
uigas la o-ﬁnaˆon per la

10
Bertilo Wennergren
suﬁkso de konkreto. Male, se oni volas speciale akcenti la agon, oni almetas
la suﬁkson de la ago (ado). (Kalocsay 1970:24)
La sama ideo aperis anka˘
u en la Plena Analiza Gramatiko (Kalocsay &
Waringhien 1980) kaj ﬁnﬁne anka˘
u en la akademiaj decidoj pri vortfarado.
Tie tekstas interalie jene:
V. NI KONSTATAS [...]
C) ke la inﬁnitive tradukitaj radikoj (= I-radikoj, verbaj radikoj)
1. kun la i-ﬁnaˆo havas la sencon donitan en la Universala Vortaro;
2.
kun la o-ﬁnaˆo ili signas la nomon de la ago donita en la Universala
Vortaro, ago konsiderata kiel fakto kaj kune kun sia konkreta manifestiˆ
go a˘
u
rezulto (promeno, ﬂego, parolo; altaj konstruoj, sigelita skribo, rompita baro);
(Akademio de Esperanto 2007a:52 53)
En alia parto direktita al la publiko en la formo de rekomendoj, tekstas
jene:
2) kun radiko de verba karaktero la ﬁnaˆ
o -o havas la signifon de
ago kaj konkreta manifestiˆ
go a˘
u rezulto de tiu ago; ekz-e: la kuro, la
danco, la konstruo. Kontraste, aˆ
 montras ion konkretan estigitan de la ago,
dum ad havas la signifon de ago konsiderata en sia da˘
uro; ekz-e: la dancado,
la konstruado, la konstruaˆo. (Akademio de Esperanto 2007a:58)
En la Baza Radikaro Oﬁciala (BRO) la Akademio entreprenis efektive diﬁni
la kategoriojn de la radikoj surbaze de tiuj principoj, kaj skribis tiurilate la
jenon kun referenco al la ˆus citita teksto:
Rezultas el tiu teksto, ke, se o-derivaˆo de radiko supozita verba neniam povas
signiﬁ agon, ˆ
gi tutsimple ne estas verba radiko.
Ekzemple, ﬂoro, pako, urino neniam signifas agon, sed male ion tute
konkretan; sekve la radikoj ﬂor/, pak/, urin/ ja ne estas verbaj sed sub-
stantivaj. Plie de tiuj substantivaj radikoj tute logike kaj facile deriviˆ
gas la
verboj ﬂori, paki, urini. Kaj tio plene respondas al la preskriboj de Zamenhof
en siaj vortaroj rusa, germana kaj franca kaj anka˘
u al la uzado ˆ
ce la bonaj
a˘
utoroj. (Akademio de Esperanto 2007b:30)
Oni povas konstati, ke la elekto de kapvortaj formoj en PIV, estas bazita
rekte sur tiuj samaj ideoj kaj principoj.
En ˆ
ciuj tiuj tekstoj oni parolis pri “ago” kaj “aga signifo”. Tiu esprimo
vere kovras spektron de signifoj inkludantaj agojn, procezojn, sentojn, event-
ojn k. s. Iuj preferas paroli pri “fakto” anstata˘
u “ago”. ˆ
Ci-poste mi plu uzos
esprimojn kiel “ago”, “aga signifo” k. s. en tiu tradicia maniero. Oni kom-
prenu tion kiel oportunan mallongigon de “signifo aga, proceza a˘
u simile”.

Bazformoj de radikoj en vortaroj
11
3.
Malsamaj elektoj en PIV kaj BRO
PIV 2005 kaj BRO tamen ne ˆ
ciam konsentas en la elekto de bazformoj. En
la maldekstra tabelo ˆ
ci-sube kelkaj ekzemploj estas listigitaj. En la dekstra
tabelo estas montritaj kelkaj ekzemploj, ˆ
ce kiuj la elektoj estas inversaj kom-
pare kun la anta˘
uaj ekzemploj.
PIV
BRO
alarmi
alarmo
bari
baro
donaci
donaco
glori
gloro
kolekti
kolekto
kopii
kopio
loti
loto
noti
noto
produkti
produkto
proﬁti
proﬁto
provizi
provizo
registri
registro
rekompenci
rekompenco
sonori
sonoro
stampi
stampo
tondri
tondro
verki
verko
vundi
vundo
PIV
BRO
komplezo
komplezi
konversacio
konversacii
operacio
operacii
opozicio
opozicii
pa˘
uzo
pa˘
uzi
propagando
propagandi
reklamo
reklami
respekto
respekti
riverenco
riverenci
sonˆ
go
sonˆ
gi
spezo
spezi
striko
striki
Por kelkaj radikoj en la lasta grupo ne estas facile kompreni, kial PIV elektis
o-ﬁnaˆajn kapvortojn, ˆ
car la koncernaj o-formoj estas en PIV klare diﬁnitaj
kiel agaj. Simile PIV elektis o-ﬁnaˆan kapvorton anka˘
u por la jenaj radikoj
(ﬁniˆ
gantaj per -aci a˘
u -ici ), kvankam la o-formoj estas agaj eˆ
c la˘
u PIV
mem: abnegacio, arbitracio, deklaracio, demonstracio, ekspozicio, manifest-
acio, navigacio, operacio, opozicio, revelacio, spekulacio. Oni komparu kun
la sekvaj radikoj, kiuj ja ricevis verban kapvorton en PIV tute konforme al la
aga signifo de la responda o-formo: adicii, apelacii, interpelacii. En la okazo
de ekpozici anka˘
u BRO elektis o-formon, kvankam temas pri aga o-vorto.
Estas malfacile trovi motivon por tiuj elektoj. Ili ˆ
sajnas tute nekongruaj
kun la deklaritaj principoj. Sed aliﬂanke PIV ja skribis, ke temas nur pri
“vortara oportunaˆo, bazita sur semantikaj konsideroj”, kaj ke oni “ne estas
katenita de dogmo pri la ‘kategorioj’ ”. En la okazo de radikoj prezentataj sub
o-formo kun aga signifo, tio tamen ne povas konduki al ia reala mislerno a˘
u
misuzo. ˆ
Ciu ajn verba radiko (kaj anka˘
u ˆ
ciu ajn adjektiva radiko) povas aperi

12
Bertilo Wennergren
sub o-formo en vortaro sen praktika misrezulto, kondiˆ
ce ke tia o-formo vere
ekzistas en la praktika uzo, kaj kondiˆ
ce ke la vortaro donas ˆ
gustan diﬁnon de
la o-formo kun mencio de ties aga signifo (a˘
u ties eca signifo).
Realan problemon prezentas tamen tiuj radikoj, kiuj aperas sub i -ﬁnaˆa
bazformo, kvankam iliaj o-formoj ne estas agaj. Se oni ne volas, ke lernanto
pensu, ke ekzemple baro estas ago (= ‘barado’), oni prefere ne prezentu la
radikon bar sub la kapvorto bari, kiu precize tion sugestas. Se oni ne volas
instrui, ke loto signifas pli-malpli ‘lotado’, tiam oni ne uzu loti kiel bazformon.
Se oni ne volas, ke homoj ekuzu foso en la signifo ‘fosado’, oni ne prezentu
fos kiel verbkarakteran.
Sed en tio jam troviˆ
gas grava principa demando: Kio decidas, ke tia o-
formo ne uziˆ
gu kun aga signifo?
4.
La praktika uzado
ˆ
Ciuj tie ˆ
ci cititaj verkoj iel referencas al la signifo de la koncernaj o-formoj
en la uzado. Precipe temas tiuokaze pri la nuntempa uzado (la uzo de radiko
ja povas ˆ
sanˆ
giˆ
gi, kaj tio povas transporti radikon de unu kategorio en alian).
La principo estas: Se o-formo de radiko ne aperas kun aga signifo en la
nuntempa praktika uzado, tiam la radiko ne (plu) estas aga.
En PIV oni tamen en kelkaj okazoj anstata˘
ue aldonis agan signifon al
o-formo. Oni aldonis signifon, kiu mankis en malnovaj eldonoj (PIV 1970
kaj PIV 1987), evidente por tiel pravigi, ke la radiko povas aperi sub verba
kapvorto (konforme al la tradicia maniero prezenti la koncernan radikon en
vortaroj). Ne ˆ
ciufoje estas klare, ke tiu aldona signifo estas ˆ
cerpita el la reala
lingvouzo.
Tiel la redaktantoj de PIV 2002 agis ekzemple en jenaj okazoj, kies radikoj
en PIV aperas sub verba kapvorto:
provizo ‘ago provizi kaj ties rezultoj’;
kolekto ‘ago kolekti, aro da kolektitaj personoj a˘
u objektoj’;
kopio ‘ago kopii kaj precipe ties rezulto’;
stampo ‘ago stampi kaj ties rezulto’;
produkto ‘ago produkti kaj ties rezulto’;
registro ‘ago registri kaj ties rezulto’;
foso ‘ago fosi kaj ties rezulto’.
Sed en neniu el tiuj okazoj aperas ekzemplo, en kiu la koncerna o-vorto efekt-
ive havas agan signifon. Al mi ˆ
sajnas, ke tiuj agaj signifoj estas elpensitaj de
la vortaristo. La˘
u mia impreso, en la reala lingvouzo tiuj agaj signifoj apena˘
u
iam ajn aperas (kvankam multaj lingvouzantoj eble tamen tute akceptus tian
uzon).

Bazformoj de radikoj en vortaroj
13
ˆ
Cu do povas esti, ke rolis en tiuj ˆ
ci elektoj aliaj faktoroj ol ekzamenado
de la reala lingvouzo?
5.
aˆ
-formoj
En tri el la cititaj okazoj, produkto, registro kaj foso, povas esti, ke rolis la
ekzisto (kaj fakta uzateco) de aˆ-formo de la sama vorto: produktaˆo, registr-
aˆo kaj fosaˆo havas pli-malpli la saman signifon kiel respektive produkto,
registro kaj foso. Tia kunekzisto de simpla o-formo kaj formo kun aldona
aˆ, estas tipa por verbaj radikoj. Normale la o-formo havas tiam anka˘
u agan
signifon, kaj oni povas uzi la˘
ubezone -ad- a˘
u -aˆ- por precizigi la signifon.
Se la radikoj produkt , registr kaj fos estas ne-verbaj (sed substantivaj),
tiam efektive estas nenormale, ke ekzistu aˆ-formo kun la sama signifo kiel la
simpla o-formo. Tio povas esti indiko, ke la radiko eble tamen estas verba,
kaj ke eble tamen la o-formo rajtas aperi kun aga signifo.
ˆ
Ce ankora˘
u kelkaj radikoj, kiujn PIV prezentas kun substantiva bazformo
(sen aga signifo), simile aperas tia aˆ-vorto kun signifo pli-malpli sama kiel
la signifo de la simpla o-formo. Tiaj estas fek , pak kaj vest . Ili aperas jene
en PIV:
fek/o. Ekskremento, eligita el la anuso [...] ∼i (ntr) Eligi ∼on. [...] ∼ado.
Ago de fekanto. ∼aˆ
o. Amaso da ∼oj, precipe bestaj.
pak/o. Aro da objektoj, kunligitaj a˘
u kunaranˆ
gitaj por esti protektataj a˘
u pli
facile transporteblaj [...]
∼i (tr) 1 Kunaranˆ
gi plej malvaste iajn objektojn,
a˘
u ilin ligante per ˆ
snuro, a˘
u envolvante en paperon a˘
u ˆ
stofon, a˘
u enˆ
sovante en
sakon, a˘
u enpremante en kofron a˘
u valizon, a˘
u ordigante en keston [...] ∼ado.
Ago de tiu, kiu ∼as.
∼aˆ
o. Tuto de la ∼oj, kiujn oni portas kun si ˆ
ce vojaˆ
go
a˘
u kiujn oni ekspedas per publika transportilo [...]
vest/o 1 ˆ
Cio, kion oni portas sur si, por kovri la korpon [...]
∼i (tr) 1 Kovri
per ∼o, por ˆ
sirmi kontra˘
u malvarmo a˘
u kaˆ
si nudecon [...]
∼ado. Ago, per
kiu iu ∼as [...] ∼aˆ
o. ˆ
Ciu el la pecoj de ∼o. [...] (PIV 2005:323, 830, 1227)
Tie oni povas vidi, ke PIV donas signifodistingon inter la simpla o-formo kaj
la formo kun aldonita -aˆ-. Similan distingon ˆ
gi donas anka˘
u ˆ
ce fos , kiu
tamen aperas kun verba kapvorto:
fos/i (tr) 1 Fari kavaˆon, eltirante teron [...] ∼o. Ago ∼i k ties rezulto, i.a.:
1 ∼ita kavaˆo [...] ∼ado. Agado de ∼anto [...] ∼aˆ
o. Longforma ∼o [...] (PIV
2005:360)
Pro la a˘
utoritateco de PIV mi longe pensis, ke tiuj signifodistingoj inter la o-
formoj kaj aˆ-formoj konsistigas lingvan realaˆon. Sed detala pristudado kaj
de la Zamenhofa uzo, kaj de la nuntempa uzo, montris, ke praktike tiuj di-
stingoj apena˘
u ekzistas. En la efektiva lingvouzo feko samsignifas kun fekaˆo,

14
Bertilo Wennergren
pako kun pakaˆo, vesto kun vestaˆo kaj foso kun fosaˆo. (Krome la asertitaj
signifodistingaj eﬁkoj de la aldona -aˆ-, estas en tiuj tri okazoj tute diversaj,
kaj apena˘
u klarigeblaj per iaj principoj.) Zamenhof ja kutimis distingi inter
vojaˆ
ga pakaˆo (valizaro), kaj nevojaˆ
gaj pakoj, sed eˆ
c ˆ
ce Zamenhof tiu distingo
ne estas tute konsekvenca. Ekzemple aperas ˆ
ce li pakaˆeto, kiu ne esprimas
etigon de vojaˆ
ga valizaro, sed kiu simple estas malgranda pakita objekto.
ˆ
Ciuokaze pakaˆo en la signifo ‘vojaˆ
ga pakitaˆaro’ ne estas io tute alia ol pako.
Temas nur pri nuanca distingo. Nuntempe oni tre ofte uzas pakaˆo samsignife
kiel pako a˘
u paketo.
Ni havas do tamen ˆ
ce ˆ
ciuj el tiuj radikoj tipan karakterizaˆon de verbaj
radikoj: por esprimi la konkretan rezulton a˘
u konkretan manifestiˆ
gon de
la ago montrata de la verba formo, oni povas uzi ˆ
cu simplan o-formon, ˆ
cu
o-formon kun aldona -aˆ-. Mankas nur, ke la simpla o-formo havu anka˘
u
agan signifon, por ke ni povu konstati klarajn okazojn de verbaj radikoj
prezentindaj sub verba kapvorto.
ˆ
Cu do ˆ
ciuj tiuj agosignifoj vere mankas?
ˆ
Cu aga uzo de la koncernaj
o-vortoj estas tute fremda kaj erara?
6.
Praktika uzado kaj akceptebla uzado
Foresto el la praktika uzo ne nepre egalas al erareco a˘
u neebleco. Povas esti,
ke certa uzo de vorto estas tute akceptebla por la lingvouzantoj, kaj tute ˆ
gusta
la˘
u ilia lingvosento kvankam praktike ili apena˘
u a˘
u eˆ
c tute ne praktikas tiun
eblon. Ja povas esti, ke oni tute akceptas ekzemple feko en la signifo ‘fekado’,
kvankam oni mem kutimas por tio ˆ
ciam diri fekado. Povas esti, ke oni tute ne
havas ion kontra˘
u uzado de ekzemple vesto en la signifo ‘vestado’, kvankam
oni preferas mem ˆ
ciam uzi la formon vestado, kiu estas pli klaresprime aga
ol la formo vesto.
La˘
u mi necesas iom pli nuance kompreni la aserton de BRO, ke “se o-
derivaˆo de radiko supozita verba neniam povas signiﬁ agon, ˆ
gi tutsimple ne
estas verba radiko” (Aktoj de la Akademio II:37). Oni ne apliku tiun regulon
a˘
utomate al ˆ
ciu o-derivaˆo, por kiu oni ne sukcesas trovi agosignifan uzon en
la praktiko. Necesas esplori ne nur la praktikon, sed anka˘
u la pretecon de la
lingvouzantoj akcepti tian uzon.
Tia akceptebleco de aga uzo povas iafoje manifestiˆ
gi en konstruitaj ekz-
emploj kadre de gramatikaj diskutoj, kie oni ne malofte utiligas tiajn latent-
aˆojn de la lingvo, kiuj malofte a˘
u eˆ
c neniam renkontiˆ
gas en ordinara lingvaˆo,
ekzemple ‘ebla je porto’ uzata kiel klariga analizo de portebla (Kaloscay
1980:398), kvankam konstruoj kiel ebla je porto apena˘
u uziˆ
gas en ordinara
lingvaˆo. Tiaj uzoj ene de “la gramatika dialekto” ne ta˘
ugas kiel ekzemploj
de reala lingvouzo a˘
u kiel atestoj de akceptebleco. Por pruvi, ke radiko kiel

Bazformoj de radikoj en vortaroj
15
ekzemple fek kaj donac estas prezentinda sub verba bazformo, oni serˆ
cu
akcepteblecon de feko kaj donaco kun aga signifo precipe ekster diskutoj pri
gramatiko kaj vortfarado, kaj prefere ˆ
ce ne-gramatikistoj.
En la preparado de BRO la Akademio evidente pritaksis ˆ
cian uzon de
o-formo netroveblan en la lingva praktiko kiel neaprobindan, kaj tial pluraj
radikoj, kiujn multaj spontanee volus klasi kiel verbajn, kaj kiujn PIV pre-
zentas kiel verbajn, aperas en BRO kun o-ﬁnaˆo: baro, loto, alarmo, sonoro,
tondro, donaco, rekompenco, provizo, gloro, proﬁto, kolekto, kopio, noto, pro-
dukto, registro, stampo, verko, vundo. Ne por ˆ
ciuj el tiuj radikoj PIV aperigas
o-formon kaj aˆ-formon samsignifajn (a˘
u pli-malpli samsignifajn). Ekzemple
ˆ
ce proviz , kolekt , stamp kaj kopi tia aˆ-formo ne menciiˆ
gas. Sed tio ne
signifas, ke tia aˆ-formo samsignifa a˘
u similsignifa kiel la simpla o-formo ne
povas ekzisti. Kredeble multaj lingvouzantoj pritaksus tiajn aˆ-formojn de
tiuj radikoj kiel tute akcepteblajn kaj senerarajn alternativojn al o-vorto sen
aˆ-suﬁkso.
7.
Gvidado de la uzanto
En ellaborado de vortaro la˘
u mi tre indas apliki la konsilon de Duc Goninaz,
ke “la elekto de kapvorto [...] devas gvidi la uzanton al ˆ
gusta la˘
usenca uzado
de la vortoj” (PIV 2005:25).
La baza atentindaˆo ˆ
ce hezito inter o-formo kaj i -formo estu la jeno:
Se radiko estas prezentata sub verba kapvorto, la uzanto de la
vortaro rajtas tion kompreni tiel, ke la o-formo de la koncerna
radiko povas havi agan signifon (tiu sama ago, kiun esprimas la
verbo). Se vortaristo ne deziras rekomendi tian uzon, la vortaristo ne
prezentu la radikon kun verba kapvorto.
Analoge ˆ
ce hezito inter o-formo kaj a -formo: Se radiko estas
prezentata sub adjektiva kapvorto, la uzanto de la vortaro rajtas
tion kompreni tiel, ke la o-formo de la koncerna radiko povas havi
ecan signifon (tiu sama eco, kiun nomas la adjektivo). Se vortaristo
ne deziras rekomendi tian uzon, la vortaristo ne prezentu la radikon kun
adjektiva kapvorto.
Prezento kun substantiva kapvorto estas suﬁˆ
ce ne˘
utrala. Se la o-formo ricevas
ˆ
gustan kaj plenan diﬁnon, tia prezento povas ˆ
ciam bone funkcii, anka˘
u kiam
la radiko vere estas aga (a˘
u eca) la˘
usignife.

16
Bertilo Wennergren
8.
Konkretaj principoj
Jen propono de konkretaj bazaj principoj uzeblaj por elekto de bazformoj en
esperantaj vortaroj:
8.1.
Verbe prezentindaj radikoj
Verbe prezentindaj estas radikoj, ˆ
ce kiuj la i -formo kaj la o-formo estas sam-
signifaj, t. e. la signifo de la o-formo, a˘
u almena˘
u unu el ˆ
giaj signifoj, estas
pli-malpli identa al la signifo de la responda i -formo, krom ke la du formoj
kondutas gramatike malsame. La i -formo de tia radiko montras faradon de ia
ago a˘
u ian procezon, kaj la o-formo estas nomo de tiu sama ago a˘
u procezo,
do esence samsignifa kiel o-formo kun ad -suﬁkso (krom la da˘
ureca nuanco
de ad ). Ekzemploj:
montr : montri kaj montro esprimas la saman agon;
rid : ridi kaj rido esprimas la saman agon;
viv : vivi kaj vivo esprimas la saman staton;
rotaci : rotacii kaj rotacio esprimas la saman agon;
am : ami estas la ago havi certan senton, amo estas tiu sento mem;
abomen : abomeni estas la ago havi certan senton, abomeno estas tiu sento
mem.
En multaj okazoj la o-formo de tia radiko havas, apud aga a˘
u agosimila
signifo, anka˘
u signifon de io ne-aga kun tre proksima rilato al la ago, ekzemple
rezulto a˘
u alispeca manifestiˆ
go de la ago. Ekzemploj:
konstru : konstrui estas ago, konstruo estas a˘
u tiu sama ago, a˘
u rezulto de
tia ago, a˘
u maniero en kiu tia ago okazas;
elekt : elekti kaj elekto estas amba˘
u agoj, sed elekto anka˘
u povas montri
tion, kion oni elektas;
difekt : difekti estas ago, difekto estas a˘
u nomo de tiu ago, a˘
u rezulto de
tiu ago.
En iuj okazoj la signifo de la o-formo de radiko, kiun oni tradicie prezentas
vortare en verba formo, ne estas tiu de la efektiva ago montrata de la i -
formo, sed nur rezulto de tiu ago, kiun esprimas la i -formo de la radiko, a˘
u
io alia ne-aga kun proksima rilato al tiu ago. Por esprimi la koncernan agon
en substantiva formo, necesas aldoni ad -suﬁkson. Tiaj radikoj ne aperu kun
verba bazformo. Ekzemploj:
embaras : embarasi estas la ago ka˘
uzi certan staton, embaraso estas tia
stato, sed apena˘
u uziˆ
gas por la ago ka˘
uzi tian staton. Por la ago
necesas uzi embarasado.
proﬁt : proﬁti estas la ago ricevi utilon a˘
u gajnon de io, proﬁto estas tia
utilo a˘
u gajno. Por nomi la agon oni uzu proﬁtado;

Bazformoj de radikoj en vortaroj
17
stamp : stampi estas la ago fari markon per stampilo, stampo estas marko
tiel farita. Nomo de la ago estas stampado.
ˆ
svit : ˆ
sviti estas la ago eligi salan likvon tra la poroj de la ha˘
uto, ˆ
svito
estas tiu likvo mem. Por la ago oni diru ˆ
svitado.
ˆ
Ce verbe prezentindaj radikoj la a-formo tipe havas signifon tre elastan kaj
varian, ekzemple ‘rilata al la ago, faranta la agon, tia kiel la ago, havanta
econ rilatan al la ago’ k. s. Ekzemploj:
montr : montra ‘servanta por montri, rilata al montrado’ k. s.;
rotaci : rotacia ‘rilata al rotaciado, rotacianta’ k. s.;
am : ama ‘rilata al amo a˘
u amado, amanta’ k. s.
ˆ
Ce iuj verbe prezentindaj radikoj la a-formo havas en praktika uzado ecan
signifon, eventuale apud la pli normala signifo montrita ˆ
ci-anta˘
ue. Tiam
temas ofte pri eco, kiu povas esti rezulto de la koncerna ago, sed la a-formo
montras tiun econ mem aparte de la koncerna ago. Ekzemploj:
suspekt : suspekta ‘tia, ke ˆ
gi vekas suspekton’;
ﬁks : ﬁksa ‘nemovebla, tia, kia io povas fariˆ
gi pro ﬁksado’;
fals : falsa ‘mensogece ˆ
sajnvera, tia, kia io povas fariˆ
gi pro falsado’.
8.2.
a -ﬁnaˆ
e prezentindaj radikoj
a-ﬁnaˆe prezentindaj estas radikoj, kies a-formo kaj o-formo estas esence
samsignifaj, t. e. la signifo de la o-formo, a˘
u unu el ˆ
giaj signifoj, estas pli-
malpli identa al la signifo de la a-formo, krom ke la du formoj kondutas
gramatike malsame.
En la plej tipaj okazoj la a-formo de tia radiko montras priskribon per ia
eco a˘
u kvalito, kaj la o-formo estas nomo de tiu sama eco a˘
u kvalito, do esence
samsignifa kiel o-formo kun ec-suﬁkso.
La simpla o-formo tiam normale
esprimas tiun econ kiel abstraktan kvaliton (sendependan de io havanta la
econ). Ekzemploj:
bon : bona estas eco/kvalito, bono estas tia sama eco/kvalito rigardata en
si mem, boneco estas denove tia sama eco/kvalito, sed rigardata kiel
apartenanta al io kiel ties eco;
fort : forta estas eco/kvalito, forto estas tia sama eco/kvalito rigardata en
si mem, forteco estas denove tia sama eco/kvalito, sed rigardata kiel
apartenanta al io kiel ties eco;
long : longa estas eco/kvalito, longo estas tia sama eco/kvalito rigardata
en si mem, longeco estas denove tia sama eco/kvalito, sed rigardata
kiel apartenanta al io kiel ties eco;
ruˆ
g : ruˆ
ga montras la econ havi certan koloron, ruˆ
go estas tia koloro ri-
gardata en si mem, ruˆ
geco estas la eco havi tian koloron.
ˆ
Ce a-ﬁnaˆe prezentindaj radikoj la i -formo tipe havas signifon pli-malpli
egalan al ‘esti tia’ (ne ‘igi tia’, nek ‘iˆ
gi tia’). Ekzemploj:

18
Bertilo Wennergren
bon : boni ‘esti bona’ (eventuale kun iom pli ageca, aktiveca a˘
u impreseca
nuanco), boni nepre ne povas signiﬁ ‘igi bona’ nek ‘iˆ
gi bona’;
fort : forti ‘esti forta’ (eventuale kun iom pli ageca, aktiveca a˘
u impreseca
nuanco), forti nepre ne povas signiﬁ ‘igi forta’ nek ‘iˆ
gi forta’;
ruˆ
g : ruˆ
gi ‘esti ruˆ
ga, impresi ruˆ
ge’, sed nepre ne ‘igi ruˆ
ga’ nek ‘iˆ
gi ruˆ
ga’.
8.3.
o-ﬁnaˆ
e prezentindaj radikoj
o-ﬁnaˆe prezentindaj estas ˆ
ciuj ceteraj radikoj. Ekzemploj:
seˆ
g : seˆ
go estas meblo;
tajlor : tajloro estas persono/profesiulo;
barbar : barbaro estas homo;
leon : leono estas besto;
plant : planto estas kreskaˆo;
urb : urbo estas loko;
bros : broso estas ilo;
glu : gluo estas duonlikva substanco uzebla por kunﬁksi aˆojn;
matematik : matematiko estas scienco/fako;
original : originalo estas la origina ekzemplero de io.
ˆ
Ce o-ﬁnaˆe prezentindaj radikoj la i -formo montras agon a˘
u ion agosimilan,
kiu proksime rilatas al la signifo de la o-formo, sed kiu ne povus esti rigardata
kiel la sama afero kiel tio, kion esprimas la o-formo. La rilatoj inter la afero
de la o-formo kaj la ago de la i -formo estas tre diversspecaj. Ekzemploj:
tajlor : tajlori ‘labori kiel tajloro’;
leon : leoni ‘konduti kiel leono’;
plant : planti ‘meti planton en teron por ke ˆ
gi kresku’;
bros : brosi ‘uzi broson por ˆ
gia kutima celo’;
glu : glui ‘ﬁksi per gluo’;
matematik : matematiki ‘fari matematikajn kalkulojn/operaciojn’.
ˆ
Ce o-ﬁnaˆe prezentindaj radikoj la a-formo tipe havas signifon tre elastan kaj
varian, ekzemple ‘rilata al tia afero, tia kiel tia afero, estanta tia afero’ k. s.
Ekzemploj:
reˆ
g : reˆ
ga ‘rilata al reˆ
go, tia kiel reˆ
go, apartenanta al reˆ
go, estanta reˆ
go’,
k. s.;
matematik : matematika ‘rilata al matematiko, karakterizata de matem-
atiko’, k. s.;
barbar : barbara ‘tia kiel barbaro(j), rilata al barbaro(j), apartenanta al
barbaro(j)’, k. s.;
original : originala ‘tia kiel originalo, apartenanta al originalo, rilata al
originalo’, k. s.

Bazformoj de radikoj en vortaroj
19
8.4.
o-ﬁnaˆ
a prezento de agaj radikoj
Iuj radikoj, kies o-formo nomas agon a˘
u procezon, estas tamen en la prakt-
iko nur tre malofte uzataj en verba formo a˘
u eble eˆ
c neniam tiel uzataj.
Povas tiam eˆ
c esti, ke la preciza signifo kaj uzomaniero de la verba formo
estas malklara. Ekzemple povas aperi hezitoj, ˆ
cu la verbo estu transitiva a˘
u
netransitiva. En tiaj okazoj estas tamen konsilinde prezenti la radikon sub
o-ﬁnaˆa kapvorto. Tia prezento tute ne povas havi negativajn sekvojn, se oni
nur donas ˆ
gustan kaj kompletan diﬁnon de la kapvorta o-formo. Al tiu ˆ
ci
grupo oni anka˘
u povas kalkuli tiajn radikojn, kies signifo estas nur iom simila
a˘
u parenca al ago.
Tiaj radikoj estas ekzemple abandon (asekura termino), festival , abneg-
aci , ekspozici , gradaci , tenis , genocid k. a.
ˆ
Generale do, se montriˆ
gas iel probleme konkrete efektivigi prezenton kun
i -ﬁnaˆa kapvorto (ekzemple se tio necesigus starigi kiel kapvorton verbon
praktike apena˘
u uzatan), oni preferu o-ﬁnaˆan prezenton.
9.
Kompara tabelo
Por ilustri, kiom povas varii la elekto de kapvorta formo en diversaj vortaroj,
jen tabela prezento de kelkaj radikoj, kies karaktero (signifo, bazformo) estas
iel duba. Aperas en la tabelo nur radikoj, ˆ
ce kiuj la hezito okazas inter
o-karaktero kaj i -karaktero.
UV
Universala Vortaro (Zamenhof 2007)
1OA
Unua Oﬁciala Aldono (Lingva Komitato 1919)
2OA
Dua Oﬁciala Aldono ( Lingva Komitato 1919)
3OA
Tria Oﬁciala Aldono (Lingva Komitato 1921)
OR
Oﬁciala radikaro (W¨
uster 1923)
Kabe
Vortaro de Esperanto (Kabe 1925)
PV
Plena Vortaro de Esperanto (Grosjean-Maupin 1934)
OV
Oﬁciala Vortaro (Grenkamp 1937)
PIV
Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV 1987, PIV 2005)
8OA
Oka Oﬁciala Aldono (Aktoj de la Akademio II)
BRO
Baza Radikaro Oﬁciala (Aktoj de la Akademio II)
o
la radiko aperas kun o-ﬁnaˆo
i
la radiko aperas kun i -ﬁnaˆo
i (o)
la radiko aperas kun i -ﬁnaˆo, sed menciiˆ
gas anka˘
u o-formo kies
signifo (la˘
u indiko en la koncerna vortaro mem) estas suﬁˆ
ce
klare neaga
o/i
la radiko aperas kaj kun o-ﬁnaˆo, kaj kun i -ﬁnaˆo (dukategoria
prezento)

20
Bertilo Wennergren
UV
1OA 2OA 3OA
OR
Kabe
PV
OV
PIV
8OA BRO
PIV
1905 1909 1919 1921 1923
1925
1934 1937 1987 1974 1974
2005
adici
i
i
o
i
i
i
i
i
alarm
i
i
o
o
o
i
o
i
apelaci
o
i
o
i
i
i
i
bar
i
i
i (o) i (o)
i
i (o)
o
i (o)
cel
i
o
i (o) i (o)
i
i (o)
o
o
direkt
i (o)
i
i
i
i
i (o)
o
o
donac
i
i
i (o) i (o)
i
i (o)
o
i (o)
fek
i
i (o)
o
ﬂor
i (o)
o
i (o)
o
o
i (o)
o
o
fos
i
i
i
i
i
i (o)
o/i
i
glor
i
o
o
i (o)
o
i
o
i
glu
i
i
o
o
i
i (o)
o
o
gut
i (o)
o
o
o
o
i (o)
o
o
interpelaci
o
o
o
i
i
o
kolekt
i
i
i (o) i (o)
i
i (o)
o
i
komplez
o
o
o
o
o
o
i
o
konversaci
o
i
o
o
o
o
i
o
kopi
i
o
o
i (o)
i
i (o)
o
i
lot
i
o
o
i
i
i (o)
o
i (o)
not
i (o)
o
i (o)
o
i
i (o)
o
i (o)
operaci
i
i
o
o
o
o
i
o
opozici
o
i
o
o
o
o
i
o
pak
i
o
i
i (o)
i
i (o)
o
o
pa˘
uz
o
i
o
o
o
o
i
o
pis
i
i
plant
i
o
i
i (o)
i
i (o)
o/i
o
produkt
i
i
i
i
i
i (o)
o
i
proﬁt
i
o
o
i (o)
i
i (o)
o
i (o)
propagand
o
i
o
o
o
o
i
o
proviz
i
o
o
i
i
i (o)
o
i
registr
i
o
o
i (o)
i
i (o)
o
i
reklam
o
i
o
o
o
o
i
o
rekompenc
i
o
o
i (o)
i
i (o)
o
i (o)
respekt
o
i
i
o
o
o
i
o
riverenc
o
i
o
o
o
o
i
o
sonˆ
g
o
i
o
o
i
o
i
o
sonor
i
i
o
i
i
i
o
i
spekulaci
o
i
o
i
o
o
o
spez
o
o
o
o
o
o
i
o
stamp
o
o
o
i (o)
i
i
o
i
strik
o
i
o
o
o
o
i
o
teg
i (o)
i
i
i (o)
i
i (o)
i
o
tondr
i
o
o
o
i
i
o
i
urin
i
o
o
i (o)
i
i (o)
o
verk
i
o
i
i (o)
i
i (o)
o
i (o)
vest
i (o)
o
o
i (o)
i
i (o)
o
o
vund
i
o
o
i (o)
i
i (o)
o
i (o)

Bazformoj de radikoj en vortaroj
21
Referencoj
Akademio de Esperanto (1992). Aktoj de la Akademio III. 1975 1991. Oﬁciala
Bulteno de la Akademio de Esperanto, No 11. Redaktis Andr´
e Albault k. a.
Roterdamo; Parizo.
Akademio de Esperanto (2007a). Aktoj de la Akademio 1963 1967. Oﬁciala Bul-
teno de la Akademio de Esperanto, No. 9. 2-a eldono. Roterdamo. ISBN
978-908118701-5.
Akademio de Esperanto (2007b). Aktoj de la Akademio II. 1968 1974. Oﬁciala
Bulteno de la Akademio de Esperanto, No. 10. 2-a eldono. Roterdamo. ISBN
978-908118702-2.
Grenkamp, S[alo] (1937). Oﬁciala Vortaro de Esperanto. Paris: Girault, Saint-
Cloud.
Grosjean-Maupin, E. [ ´
Emile] (1934).
Plena Vortaro de Esperanto.
2-a eldono.
Paris: Sennacieca Asocio Tutmonda.
Kabe [kaˆ
snomo de Kazimierz Bein] (1925).
Vortaro de Esperanto.
3-a eldono.
Paris: Esperantista Centra Librejo.
Kalocsay, K[´
alm´
an, Kolomano] (1970). Lingvo Stilo Formo. Studoj. Tria, parte
tralaborita eldono. Oosaka: Pirato.
Kaloscay, K[´
alm´
an, Kolomano]; Waringhien, G[aston] (1980). Plena Analiza Gram-
atiko de Esperanto. 4-a eldono. Roterdamo: Universala Esperanto-Asocio.
Krause, Erich-Dieter (1999). Großes W¨
orterbuch Esperanto–Deutsch. Hamburg:
Helmut Buske Verlag.
Lingva Komitato (1909). Unua Oﬁciala Aldono al Universala Vortaro. Raportis
Th[´
eophile] Cart. Paris: Esperantista Centra Oﬁcejo. (Esperantista Doku-
mentaro, Kajero dek-tria.)
Lingva Komitato (1919). Dua Oﬁciala Aldono al Universala Vortaro. Raportis
Th[´
eophile] Cart. Paris: Esperantista Centra Oﬁcejo. (Esperantista Doku-
mentaro, Kajero trideka.)
Lingva Komitato (1921). Tria Oﬁciala Aldono al Universala Vortaro. Paris: Es-
perantista Centra Oﬁcejo.
PIV 1970. Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (1970). Paris: Sennacieca Asocio
Tutmonda.
PIV 1987. Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto kun Suplemento (1987). 4-a eldono.
Paris: Sennacieca Asocio Tutmonda.
PIV 2002. La Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (2002). Paris: Sennacieca
Asocio Tutmonda.
PIV 2005. La Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (2005). Paris: Sennacieca
Asocio Tutmonda.
W¨
uster, Eugen (1923). La oﬁciala radikaro (ˆ
gis februaro 1923) kun enkonduko kaj
notoj. Berlin kaj Dresden: Esperanto-Verlag Ellersiek & Borel G. m. b. H.

22
Bertilo Wennergren
Zamenhof, L. L. (2007). Fundamento de Esperanto. Dekunua Eldono kun Enkon-
dukoj, Notoj kaj Lingvaj Rimarkoj de D-ro A[ndr´
e] Albault. Pisa: Edistudo.
Pri la a˘
utoro
Bertilo Wennergren estas membro de la Akademio de Esperanto, kaj direktoro de
ties Sekcio pri la ˆ
Generala Vortaro. Li publikigis la verkon Plena Manlibro pri
Esperanta Gramatiko (El Cerrito 2005).
Adreso de la a˘
utoro
Bertilo Wennergren bertilow@gmail.com ,
Alte Dorfstraße 3,
DE-19073, Schossin, Germanujo.
Ricevita en provizora formo 2006-08-15; en ﬁna formo 2006-11-08. Akceptita 2006-11-22

Esperantologio / Esperanto Studies 4 (2009), 23 29
Recenzo pri
Universalaj Lingvoj en Svislando
de Andreas K¨
unzli
Gon¸calo Neves
K¨
unzli, Andreas (2007). Universalaj Lingvoj en Svislando. Svisa Enciklo-
pedio Planlingva. Encyclop´
edie suisse des langues planiﬁ´
ees. Schweizer Plan-
sprachen-Lexikon. Enciclopedia svizzera delle lingue pianiﬁcate. La Chaux-
de-Fonds: SES, CDELI. 1129 pp. ISBN 2-9700425-2-5.
P
ost multjara esplorado kaj verkado la svisa slavisto, ﬁlologo-
historiisto, interlingvisto kaj informadikisto Andreas (Andy) K¨
unzli
(naskita 1962) ﬁnﬁne lanˆ
cis en la mondon sian verkon Universalaj Lingvoj en
Svislando. La ﬁzika produkto de lia laborego estas kolosa libro 1120-paˆ
ga,
unu el la plej dikaj ˆ
gis nun aperintaj en esperanto.
Tamen la nunan verkon karakterizas ne nur pezo kaj diko. ˆ
Gi estas grava
enciklopedio, science ellaborita, zorge redaktita, bele verkita, riˆ
ce ilustrita
kaj plaˆ
ce presita. En ˆ
gi la a˘
utoro sisteme kaj detale kolektas, prilaboras,
prezentas kaj komentas faktojn kaj datojn pri la historio de la planlingvaj
movadoj en Svislando, precipe de esperanto, sed anka˘
u de volap¨
uk, ido,
occidental-interlingue kaj interlingua, kaj eˆ
c de malpli konataj projektoj.
La fono estas Svislando, teritorio plurlingva kaj plurkultura, ideala scenejo
kie ˆ
ciu el la kvin ˆ
cefaj planlingvoj supre menciitaj sukcesis varbi gravajn
adeptojn, fondi societojn, eldoni gazetojn kaj naski interesan movadon.
K¨
unzli prezentas la homojn – svisajn a˘
u alilandajn – kiuj ludis rolon en
tiuj movadoj en Svislando.
La verko estas tre ampleksa kaj bunta. ˆ
Gin malfermas kvar anta˘
uparoloj.
La unuan, mallongan kaj cirkonstancan, verkis en esperanto Bruno Graf,
prezidanto de Svisa Esperanto-Societo, kiu tuj en la dua alineo montras inter-
lingvistikan malkleron kaj eˆ
c kontra˘
udiras la titolon de la verko (Universalaj
lingvoj – jes, plurale – en Svislando), kiam li asertas ke “La atingaˆo de Esper-
anto estas, ke ˆ
gi fariˆ
gis vivanta lingvo, dum la aliaj projektoj restis projektoj”.
La dua, france verkita de Jacques-Andr´
e Humair, direktoro de la Biblioteko
de La Chaux-de-Fonds, donas kvaza˘
u oﬁcialan tonon al la entrepreno. En
la tria Claude Gacond rakontas en esperanto tre interesajn spertojn pri sia
laboro kiel arkivisto ˆ
ce CDELI. En la kvara, anka˘
u en esperanto sed kun
germana resumo, K¨
unzli prezentas la metodikajn aspektojn de sia projekto.

24
Gon¸
calo Neves
Tre grava kaj leginda teksto, en kiu la a˘
utoro skribas i.a. ke “La historiisto
devas okupiˆ
gi pri la ka˘
uzologio, por ﬁne eltrovi la historian veron, sen apliki
ideologian historiismon, sen transformi la historion al propagando, sen krei el
ideologio eˆ
c utopion a˘
u mitologion. Ne metaﬁziko, spekulacioj a˘
u anta˘
ujuˆ
goj
interesu la seriozan sciencan esploriston, sed ekzaktaj faktoj, empiriaj ob-
servoj, praktikaj spertoj. Historia scienco ne estu praktikata – a˘
u misuzata
– por manipuli la faktojn. Kelkfoje historiistoj frontas la danˆ
geron beligi la
historion, glorigi faktojn a˘
u legendojn, eˆ
c kun plej noblaj intencoj. Anka˘
u
la adeptoj de la planlingvoj ne estas liberaj de tiaj tentoj” (p. 28 29). Jes,
K¨
unzli pravas, anka˘
u ili ne estas liberaj, sed mia impreso kiel leganto, kiel
mi montros dum la recenzo, estas ke la a˘
utoro sukcesis liberiˆ
gi de tiuj tentoj
kaj brile plenumis la supran programon, tiel klare kaj sincere vortumitan.
Sep enkondukaj tekstoj
La anta˘
uparolojn sekvas sep enkondukaj tekstoj en la kvar oﬁcialaj lingvoj
de Svislando plus (sen evidenta ka˘
uzo) la angla. En la unua, 28-paˆ
ga, abunde
dokumentita per 69 ampleksaj piednotoj plenaj je referencoj, K¨
unzli germane
donas historian superrigardon pri la planlingvaj movadoj kaj interlingvistiko
kaj klopodas respondi sian komencan demandon, ˆ
cu la temo estas eksmoda
en nia tempo de tutmondigo. En la dua, 17-paˆ
ga, Claude Gacond france
prezentas siajn pripensojn pri tutmonda humanismo.
Lia teksto enhavas
gravajn informojn pri la strukturo de esperanto, tre interesajn por ekstera
publiko, sed beda˘
urinde anka˘
u fantaziajn troigojn (p. 71: “Esperanto jam
troviˆ
gas inter la 10 internacie plej uzataj lingvoj”; p. 75: “Dum la franca
neripareble perdis terenon, Esperanto, male, disvastiˆ
gis tra la tuta mondo”;
p. 76: “Leksike Esperanto estas preska˘
u ˆ
ciam lingvo pli preciza ol la franca”)
kaj nedokumentitajn asertojn (p. 82: “Lejzer Zamenhof analizis la funkciadon
de aglutinaj lingvoj kiel la ﬁnna, la estona, la hungara kaj la turka, kaj
de izolaj lingvoj kiel la mongola kaj la ˆ
cina”). En la tria, 22-paˆ
ga, bone
dokumentita, Claude Piron france prezentas interesan komparan studon pri
la diversaj komunikmetodoj uzataj en internaciaj organizaˆoj kaj la sola uzata
en esperantaj medioj. En la kvara, 18-paˆ
ga, Tazio Carlevaro donas itale tre
bone strukturitan lecionon pri interlingvistiko kaj planlingvoj. En la kvina,
8-paˆ
ga, en la angla (tradukita de Roy McCoy), Claude Piron prezentas sian
ideon pri esperanto kiel nova formo de humanismo. En la sesa, 9-paˆ
ga, K¨
unzli
germane donas koncizan historian superrigardon pri la planlingvaj movadoj
kaj interlingvistiko en Svislando. En la sepa, nur 2-paˆ
ga, Arthur Baur en la
romanˆ
ca prezentas kelkajn ekzemplojn kiuj celas pruvi ke ˆ
gi estas planlingvo,
same kiel esperanto. El la sep enkondukaj tekstoj, nur la du a˘
utoritaj de
K¨
unzli estas unuafoje aperantaj.

Recenzo pri Universalaj Lingvoj en Svislando
25
La torso de la libro: kvin planlingoj
La enkondukajn eseojn sekvas kvin sekcioj, dediˆ
citaj al la kvin ˆ
cefaj plan-
lingvoj la˘
u kronologia apero (volap¨
uk, esperanto, ido, occidental-interlingue,
interlingua), kaj sesa pritraktanta malpli konatajn projektojn kaj ceterajn
planlingvajn temojn.
Temas pri la torso de la verko, pri la propre en-
ciklopedia parto. La esperanta sekcio kompreneble estas la plej ampleksa
(358 pp.), sekvata de tiuj pri ido (22 pp.), occidental-interlingue (14 pp.),
volap¨
uk (11 pp.)
kaj interlingua (8 pp.).
La sesa sekcio, surprize longa
(32 pp.), pritraktas 30 projektojn. La sekcioj konsistas el apartaj artikoloj
alfabete ordigitaj, pritraktantaj la individuojn (ˆ
cirka˘
u 500), grupojn, soci-
etojn, gazetojn, verkojn, domojn, urbojn, kongresojn, ejojn, iniciatojn kaj
objektojn kiuj armaturas la longan kaj vervan aktivadon de la planlingvaj
movadoj en Svislando.
La ses menciitaj sekcioj konsistigas la propre K¨
unzli-an parton de la verko.
La a˘
utoro mem verkis ˆ
ciujn artikolojn, en esperanto, per stilo klara, ﬂua kaj
plaˆ
ca, kiu feliˆ
ce kontrastas kun la pezaj vortumoj de multaj el la paˆ
goj de
la enciklopedieca Esperanto en Perspektivo, grava referenca verko 844-paˆ
ga
eldonita de Universala Esperanto-Asocio en 1974. Mi ne povas eviti kom-
paron anka˘
u kun la fama Enciklopedio de Esperanto, eldonita de Literatura
Mondo en 1933. Anka˘
u en ˆ
ci tiu verko, ankora˘
u grava hodia˘
u, la artikoloj
estas skribitaj per ﬂua lingvaˆo. Tamen ili ofte konsistas nur el teda sin-
sekvo de datoj, eventoj, postenoj kaj verkoj. En la enciklopedio de K¨
unzli,
kontraste, la artikoloj estas variaj kaj vivecaj, kvankam ne malpli science el-
laboritaj. La svisa a˘
utoro ne ellasas faktojn kaj datojn sed sukcesas ilin dozi
meze de teksto kiu ﬂuas mem kaj tial legeblas kvaza˘
u aro da etaj ˆ
capitroj
el grandioza romano. Legi la verkon de K¨
unzli estas plaˆ
ca aventuro. Se oni
hazarde elektas artikolon kaj komencas legi, oni ne plu kapablas halti. ˆ
Gi
vekas la intereson (pro la temo mem sed anka˘
u pro la pritrakto) kaj resendas
al aliaj artikoloj, kaj ˆ
ci tiuj al plusaj. Oni do navigas tra la libro kvaza˘
u inter
retpaˆ
goj, libere kaj avide. La a˘
utoro, eble dank’ al sia informadika profesia
sperto, sukcesis rekrei en ˆ
ci tiu verko la etoson kaj ˆ
guon de interreto. Tio
estas aparte malfacila tasko kaj konsistigas unu el liaj multaj meritoj.
Historiisto kaj enciklopedia verkisto
Tamen ne nur pro tia lerta rekreo kaj enetosigo K¨
unzli meritas apla˘
udon.
La recenzata verko lin pruvas anka˘
u kompetenta historiisto kaj talenta en-
ciklopedia verkisto.
Li metas la individuojn en la centron de la historio
prezentante ne nur ties agojn, sed anka˘
u ties pensojn, hezitojn, aspirojn kaj
dezirojn, ˆ
ciam surbaze de dokumentoj, sen spekulativo, sen fantazio. La in-
dividuoj aperas ne nur kiel historiaj agantoj a˘
u plenumantoj, sed anka˘
u kaj
eˆ
c precipe kiel personoj, kun siaj meritoj kaj virtoj sed anka˘
u kun mankoj,

26
Gon¸
calo Neves
kapricoj kaj manioj. Tial li ne hezitas prezenti anka˘
u faktojn kaj eventojn
kiujn aliaj historiistoj – pli kabinetaj kaj severaj – eble opinius minoraj, a˘
u eˆ
c
anekdotaj. Anka˘
u tio estas tre malfacila tasko, ˆ
car tia historiisto devas esti
tre singarda, sobra kaj takta por ne fali en la danˆ
geran kaj tentan marˆ
con de
klaˆ
cemo. Anka˘
u ˆ
ci-kampe K¨
unzli plene sukcesis.
Alia rifo kiun historiistoj ne ˆ
ciam sukcesas eviti estas ia (sub)konscia
ideologiigo de la historiaj aktoroj kaj scenaro. ˆ
Gin ne sukcesis eviti Drezen
(1892 1937) en pluraj partoj de sia cetere tre bona, mejloˆ
stona kaj plu kon-
sultinda Historio de la mondolingvo (1928 1930).
En la enciklopedio de
K¨
unzli, male, la individuoj ne estas nuraj marionetoj a˘
u risortoj de ideologioj
a˘
u sociaj fortoj. Ili pensas kaj agas mem, ili faras la historion anstata˘
u pasive
kaj inerte spekti ˆ
gin. Ilin ne puˆ
sas obskuraj tendencoj a˘
u partiaj brevieroj,
eˆ
c kiam ili havas kaj manifestas politikajn, sociajn a˘
u religiajn simpatiojn
kaj preferojn. Ili estas la kerno kaj la motoro de la historia disvolvo. Liber-
iginte la historian ﬂuon de la ideologia feˆ
co kiu ˆ
gin malklarigis dum la 19-a
kaj 20-a jarcentoj, K¨
unzli sukcesas komuniki ˆ
gian tutan esencon kaj regali la
leganton per produkto ankora˘
u ne remaˆ
cita, kiun la leganto mem, sen trudita
kuratoreco, povas ˆ
gui, interpreti kaj primediti. Iasence la a˘
utoro revenas al
la pureco de la helenaj historiistoj, sed evidente riˆ
cigante ˆ
gin per la sciencaj
metodoj de moderna historiograﬁo.
Alia menciinda faceto de la a˘
utoro estas lia objektiveco. ˆ
Ci-verke li pri-
traktas ne nur ﬁgurojn kies korpojn jam longe glutis la patrina tero, sed anka˘
u
homojn ankora˘
u vivantajn kaj agantajn, homojn kun opinioj kaj metodoj foje
polemikaj, foje diverˆ
gaj de tiuj kiujn la a˘
utoro manifestis private kaj publike,
skribe kaj parole, dum sia esperantista vivo. Tamen kiel honesta histori-
isto K¨
unzli sukcesas submeti la koron al la intelekto. Li prezentas faktojn
kaj ﬁgurojn kaj komentas ilin, sed liaj komentoj ˆ
ciam impresas racie, sobre
kaj ekvilibre. Ili ne trudiˆ
gas, ne celas konvinki a˘
u persvadi, eˆ
c ne gvidi la
leganton, sed nur ilustri kaj prilumi la eventaron.
La objektiveco de la a˘
utoro plene manifestiˆ
gas en lia pritrakto de pol-
emikaj ﬁguroj kaj faktoj. Ekzemple liaj longaj artikoloj pri la tiel nomata
Civito kaj ties konsuloj (p. 242 249), pri Serge Reverdin (naskita 1942), pli
konata kiel (reˆ
go) Parzival’, kies ekstravaganca maniero propagandi esper-
anton damaˆ
gas la bildon de la movado (p. 618 620), kaj pri Gonzague de
Reynold (1880 1970), aristokrato kaj profesoro kiu verkis tre malfavoran ra-
porton pri esperanto kaj malhelpis ties eventualan agnoskon fare de Ligo de
Nacioj (p. 621 626), estas vere modelaj kaj atestas la eksterordinaran kap-
ablon de K¨
unzli teni sin objektiva kaj senpartia kiel historiisto, malgra˘
u siaj
konvinkoj kiel movadano.
Lia objektiveco ne ˆ
sanceliˆ
gas eˆ
c kiam li pritraktas aliajn planlingvojn
kaj ties delikatajn temojn, kiel ekzemple la fondon de Verband f¨
ur die Schaf-

Recenzo pri Universalaj Lingvoj en Svislando
27
fung eines Weltspracheamtes ‘Asocio por la starigo de universallingva oﬁcejo’,
okazintan en 1911, dum plena ido-esperanta antagonismo (p. 811 812).
Du eraroj
La verko de K¨
unzli estas tre zorge ellaborita kaj redaktita. Fakajn erarojn
mi trovis nur du, en la artikolo “Ido en Svislando”, en la sama frazo (p. 793).
K¨
unzli skribas ke “La 24an de oktobro [de 1907], post la ﬁno de tiuj kun-
sidoj, la koncerna komisiono de la Delegitaro decidis adopti principe Eon,
kun la kondiˆ
co, ke estu enkondukitaj en ˆ
gi reformoj surbaze de la konkludoj
prezentitaj en la broˆ
suro Les vrais principes de la langue auxiliaire [. . . ]”.
Unue la a˘
utoro ˆ
sajne konfuzas la komitaton de la Delegitaro (kiu ja faris la
menciitan decidon la 24-an de oktobro) kun la konstanta komisiono, kiun la
komitato nomumis samdate por plua laborado. Poste li mencias broˆ
suron
kiun la komitatanoj evidente ne povis konsulti en 1907, ˆ
car ˆ
gi aperis nur
en 1908.
1
La komitata raporto
2
ja parolas pri “la projekto de Ido (kiun la
komitatanoj ricevis sub la formo de elementa gramatiko, kompleta gramatiko,
ekzercaro kaj specimena vortaro)” (p. 21). Otto Jespersen (1860 1943), unu
el la komitatanoj, en interesa artikolo publikigita en la gazeto Novialiste (dec-
embro 1937)
3
parolas nur pri “presita kompleta gramatiko kaj kelkaj tajpitaj
folioj da vortaro”. La bibliograﬁo de Carlevaro/Haupenthal
4
mencias nur
unu kompletan gramatikon aperintan en 1907,
5
do verˆ
sajne ˆ
guste ˆ
ci tiun ri-
cevis kaj dum kvin sinsekvaj kunsidoj analizis la komitatanoj en Parizo. Pri
la ceteraj dokumentoj oni scias nur ke ili publikiˆ
gis unuafoje nur en 1908, kaj
ne plu sub la pse˘
udonimo Ido.
6
Verˆ
sajne en 1907 ekzistis praversio tajpita
a˘
u eˆ
c presprova. En la fontindikoj, kiuj okupas 28 paˆ
gojn, K¨
unzli sciigas ke
la menciitan tekston li verkis “la˘
u artikolo (nepublikigita) de T. Carlevaro”
(p. 1029). Iom surprize, unue ˆ
car ekzistas ﬁdindaj fontoj publikigitaj, due
ˆ
car de Carlevaro, eminenta fakulo pri la temo, oni ne atendus tiajn erarojn.
Eble ˆ
ci tiuj estiˆ
gis ˆ
ce K¨
unzli post mallongigo de pli frua versio, kiu menciis
amba˘
u broˆ
surojn kaj amba˘
u organojn de la delegitaro. Iom nekongrua kun
la serioza kaj scienca tono de la tuta enciklopedio mi trovas anka˘
u jenan
1
Ido: Les vrais principes de la langue auxiliaire. ´
Etude pratique d´
edi´
ee `
a tous, mais
surtout aux Esp´
erantistes. Paris 1908 (2-a eldono 1909): Imp. Chaix. 31 pp.
2
Couturat, Louis; Leau, L´
eopold: Compte rendu des travaux du Comit´
e (15 24 octobre
1907). Par les secr´
etaires L. C. et L. Leau. D´
elegation pour l’adoption d’une langue
auxiliaire internationale. Paris /Coulommiers/ 1910: Imp. Brodard. 3 + 32 pp.
3
www.geocities.com/athens/forum/5037/menlab.html
4
Carlevaro, Tazio; Haupenthal, Reinhard: Bibliograﬁo di Ido. Bellinzona/Saarbr¨
ucken
1999: Hans Dubois / Edition Iltis. 193 pp.
5
Ido: Grammaire compl`
ete de la Langue Internationale / Kompleta gramatiko di la
Linguo Internaciona. Paris 1907 (privat edito). 71 pp.
6
de Beaufront, Louis: Grammaire ´
el´
ementaire et exercices. Ekzercaro. Paris: Dela-
grave, 1908. 61 pp.

28
Gon¸
calo Neves
aserton de la redaktoro: “I. do povas esti karakterizita iusence kiel Eo sen
homaranismo, sen akuzativo kaj sen supersignoj” (p. 794).
ˆ
Ci tie K¨
unzli
strange miksas gramatikon kun socia strebado kaj donas malˆ
gustan bildon
pri grava planlingvo. Li distriˆ
gis dum momento, kiel Homero . . .
Ilustraˆ
oj
La ses sekciojn ilustras la impresa kvanto da 1270 fotoj, precipe de in-
dividuoj, sed anka˘
u de grupoj, domoj, kongresejoj, sidejoj, oﬁcejoj, libroj,
broˆ
suroj, gazetoj, prospektoj, informiloj, desegnoj, karikaturoj, poˆ
stmarkoj,
glumarkoj, pentraˆoj, tomboˆ
stonoj, memorˆ
stonoj, memortabuloj, aﬁˆ
soj, kart-
oj kaj eˆ
c bushaltejoj kaj vojmontriloj. La fotoj estas bonkvalitaj kaj nigra-
blankaj, krom kelkaj koloraj sur libromeza fasko da glaceaj folioj.
Antologioj
La sekciojn dividas 40 antologiaj tekstoj, precipe pri la planlingva temaro,
verkitaj de “signifaj personecoj” (la˘
u K¨
unzli), preska˘
u ˆ
ciam svisaj civitanoj.
ˆ
Ci tie ni renkontas klasikajn nomojn (Zamenhof, Privat, Hodler, Baghy,
Carlevaro, Piron, Gacond, Silfer, Ostwald, Berger, Schild) apud aliaj malpli
konataj. La tekstoj estas verkitaj precipe en esperanto (20), la germana (8)
kaj la franca (7), sed troviˆ
gas anka˘
u po unu teksto en la angla, ido, inter-
lingue, interlingua kaj eˆ
c en volap¨
uk (kun paralela traduko en la germanan).
ˆ
Ciujn tekstojn anta˘
uas detala esperantlingva enkonduko plume de la redakt-
oro. K¨
unzli ne hezitis enmeti anka˘
u tekstojn kiuj akre kritikas esperanton,
kiel la menciitan (longan) raporton de Gonzague de Reynold (p. 581 611) kaj
eˆ
c la faman pamﬂeton de Charles-Albert Cingria (p. 282 288), eble la plej
vitriolan tekston ˆ
gis nun verkitan kontra˘
u la lingvo de Zamenhof. La anto-
logiaj tekstoj estas ˆ
generale tre interesaj kaj ege riˆ
cigas la volumon. Tamen
en unu el ili (Survoje al la dua jarcento de Esperanto, de Claude Gacond) mi
trovis tri bizarajn asertojn (p. 843): “Oni prave sentis [La Ligo de Nacioj, en
1922], ke la zamenhofa lingvo ne estis akirinta suﬁˆ
can maturecon por fariˆ
gi
laborlingvo en monda organizaˆo” (kio frape kontra˘
udiras la enhavon de la
koncerna enciklopedia artikolo); “Interlingua [. . . ]
estis bazita sur latina
centrismo science nepravigebla” (mankas ekspliko); “La interlingvistikaj es-
ploroj ne naskas plu novajn projektojn” (kio ne estas vera).
Bibliograﬁo
Laste mi menciu la vastan bibliograﬁon (44 pp.), la nomindekson (beda˘
urinde
nedetalan) kaj la ﬁnan legoˆ
slosilon de esperanto (france kaj germane), tre
utilan, a˘
utoritan de Claude Gacond, Jean-Thierry von B¨
uren kaj Richard

Recenzo pri Universalaj Lingvoj en Svislando
29
Schneller, por helpi la konsulton de la enciklopedio fare de homoj sen anta˘
ua
esperantoscio. Mi tamen sentas la mankon de bildindekso.
Fina impreso
Mia ﬁna impreso estas tre favora. La enciklopedio de K¨
unzli estas unu el la
plej gravaj sciencaj verkoj ˆ
gis nun verkitaj en esperanto, se ne la plej grava.
Mi menciu ke multaj el la pritraktitaj ﬁguroj ne limigis sian agadon al Svis-
lando. Ili ne estis lokaj movadanoj. Ili agis anka˘
u eksterlande kaj grave inﬂuis
la internaciajn movadojn de volap¨
uk, esperanto, ido, occidental-interlingue
kaj interlingua. Tial ˆ
ci tiu verko interesas ne nur svisajn esperantistojn, sed
la tutmondan adeptaron de la kvin ˆ
cefaj planlingvoj kaj anka˘
u ajnan fakulon
a˘
u studemulon pri interlingvistiko. ˆ
Gi estas verko kiu ne povas manki sur
la breto de ˆ
ciu serioza planlingvano kaj interlingvisto. De nun oni abunde
referencos al ˆ
gi kaj nomos ˆ
gin simple La enciklopedio de K¨
unzli. ˆ
Gi estos La
Verko.
Pri la a˘
utoro
Gon¸
calo Neves (naskita 1964) estas tradukisto kaj leksikografo. Iama membro de la
Akademio de Esperanto (1995–1998). Li publikigis la poemarojn Ibere libere (1993,
kun aliaj) kaj Simptomoj (2000) kaj la novelarojn Kompreni (1993) kaj Ekstremoj
(1997, kun aliaj).
Adreso de la a˘
utoro
Gon¸
calo Neves g-neves@clix.pt ,
R. Camilo Castelo Branco, 34, 4 Dt
PT-2870-015 Montijo, Portugalio
Ricevita 2007-09-05. Akceptita 2007-09-12

Pri tiu ˆci revuo
La unua kajero de la revuo Esperantologio / Esperanto Studies estis publ-
ikigita en 1999 kaj prezentita dum la Universala Kongreso de Esperanto en
Berlino samjare. La dua kajero aperis en 2001 kaj la tria en 2005.
Kun la nuna kvara kajero la revuo publikigis entute dek ok originalajn
studojn kaj ses recenzojn, ampleksantajn entute 314 paˆ
gojn. El tiuj dudek
kvar kontribuaˆoj dek sep estas en esperanto, kvar en la angla, du en la
germana kaj unu en la franca.
La unua kaj dua kajeroj estas havigeblaj de Christer Kiselman; la tria de
KAVA-PECH.
About this journal
The ﬁrst issue of the journal Esperantologio / Esperanto Studies was pub-
lished in 1999 and presented at the Universal Congress of Esperanto in Berlin
that year. The second issue appeared in 2001 and the third in 2005.
With this fourth issue, the journal has published a total of eighteen origi-
nal studies and six reviews, comprising a total of 314 pages. Of these twenty-
four contributions, seventeen are in Esperanto, four in English, two in Ger-
man and one in French.
The ﬁrst two issues can be obtained from Christer Kiselman; the third
from KAVA-PECH.
Enhavo de EES 3 / Contents of EES 3
Christer Kiselman: Salutvorto de la redaktoro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Christer Kiselman: A word from the Editor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Hiroshi Nagata kaj Renato Corsetti: Inﬂuoj de gepatra lingvo
sur la lernadon de esperanto: psikolingvistika esploro . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Renato Corsetti: En Germanujo pli ol aliloke: esperantologia agado
40
Marcus Sikosek: Dokumente zum ,,Weltspracheverein N¨
urnberg“ . . . . 45
Bernhard Pabst: Lingva Kritiko (1932 1935): La unua
esperantologia periodaˆo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Esperantologio / Esperanto Studies 4 (2009), 31 42
Lingva fono kaj uzado de frazstrukturoj en
skribita esperanto
Christian U. Kr¨
ageloh
Resumo. Onia gepatra lingvo inﬂuas la konscion kaj uzadon de fraza vort-
ordo ˆ
ce parolantoj de esperanto.
La nuna studo esploras ˆ
cu similaj in-
ﬂuoj sur diversecon de frazstrukturoj anka˘
u troveblas en skribita esperanto.
Por minimumigi iujn inﬂuojn rilate al tekstaˆa tipo, vortordaj analizoj estis
faritaj en specimenaro de 110 artikoloj el unu internacia esperanta revuo.
Inter a˘
utoroj de ˆ
germanida, latinida kaj slava lingvofonoj, la proporcio de
ne-SVO-aj frazoj estis plej granda en la lasta grupo, sed diferencoj estis
malgrandaj kaj statistike signiﬁkaj nur komparinte la slavan kaj latinidan.
La rezultoj de la nuna studo ˆ
generale konﬁrmas anta˘
uajn trovojn de da˘
uraj
lingvaj interinﬂuoj en frazaranˆ
go.
Abstract.
Language background and use of sentence structure in written
Esperanto
Awareness and use of word order in Esperanto speakers are aﬀected by the
linguistic properties of their native language. The present study investigates
whether similar eﬀects on diversity of phrase structures are also detectable
in written Esperanto. To minimise any eﬀects pertaining to text type or
genre, phrase analyses were conducted in a sample of 110 articles from one
international Esperanto magazine.
Among authors from language back-
grounds belonging to the Germanic, Romance, and Slavic language groups,
the proportion of non-SVO phrases was largest in the last group. However,
diﬀerences were small and statistically signiﬁcant only for the comparison
between Slavic and Romance language groups. The results of the present
study generally conﬁrm previous research ﬁndings of long-term interactions
between languages during choice of sentence structure.
E
stas konceptite ke akirado de lingvo okazas tra formado de interlingvo
1
(Selinker 1972).
ˆ
Gi estas lingvistika sistemo kiu emas alproksimiˆ
gi al
la cela lingvo de nulo ˆ
gis plena rego. La fruaj interlingvoj retenas multajn
elementojn de la gepatra lingvo de la lernanto, sed kun da˘
ura progreso en
lingva akirado la interlingvoj de la L2
+
-lernanto pli kaj pli similas al la lernota
1
Angle: interlanguage.

32
Christian U. Kr¨
ageloh
lingvo.
2
La ﬁna celo estas atingita kiam oni ne plu povas distingi la lingvan
uzadon inter la lernanto kaj L1-gepatralingvano.
3
La˘
u alternativa vidpunkto, la akiranto de iu negepatra lingvo ne estas
L2
+
-lernanto, sed uzanto (Cook 1999). Malsame kiel la L2
+
-lernanto, kiu
estas karakterizata sole bazite sur komparo kun L1-parolanto, la L2
+
-uzanto
estas rigardata kiel multkapabla
4
parolanto (Cook 1991). Tiu signifas ke
oni ne rigardas la L2
+
-uzanton nur kiel gepatralingvanon kun iu manko kies
celo estas fariˆ
gi kiel L1-parolanto – celo kiu la˘
udiﬁne estas neatingebla. ˆ
Ce
parolantoj de multaj lingvoj ofte troveblas ke la uzado de unu lingvo inﬂuas
la manieron de uzado de la alia.
ˆ
Ci tiuj interinﬂuoj estas dinamikaj kaj
amba˘
udirektaj. Oni ne surpriziˆ
gus pri la fakto ke onia L1-fono inﬂuas la
manieron de onia L2
+
-lingvoakirado, kaj ofte okazas situacioj en kiuj la lingva
fono malhelpas dum la lingva akirado. Tamen, lingva fono povas esti anka˘
u
avantaˆ
go, kiu montriˆ
gas ekzemple per la trovo ke L2
+
-legantoj de la angla
estas pli kapablaj ol L1-legantoj identigi kiam la litero e estas silenta kaj
kiam ne (Cook 2004).
La uzado de L2
+
-lingvo povas inﬂui anka˘
u la uzadon de onia L1-lingvo
(Cook, Iarossi, Stellakis & Tokumaru 2003; Tsimpli, Sorace, Heycock &
Filiaci 2004), kiu certe montras la amba˘
udirektecon de lingvaj interinﬂuoj.
Nomi la L2
+
-uzantojn multkapablaj emfazas la kompleksan kaj dinamikan
manieron de interlingva inﬂuo, kaj agnoskas la fakton ke ne necese estas
nepra celo ke L2
+
-uzado alproksimiˆ
gu al sameco kun la uzado de unulingva
L1-parolanto. Eˆ
c pli grave, ˆ
gi ne sugestas ian juˆ
gon se tiu sameciˆ
go ne okazas.
La multkapablula vidpunkto de lingvoakirado (Cook 1999) alportas rekt-
ajn aplikojn por scienca esploro en interlingvistiko kaj esperantologio. Plan-
itaj lingvoj, ekzemple esperanto, estas specialaj kazoj inter la lingvoj de la
mondo. Klara plimulto de la esperantoparolantoj estas L2
+
-uzantoj, kaj ne-
niu el la je 1 000 taksitaj L1-denaskaj esperantoparolantoj estas unulingva
(Lindstedt 2006). Kvankam denaskaj esperantoparolantoj sendube posedas
statuson de L1-parolantoj, ili estas malabunde disaj tra la mondo, kaj, mal-
same kiel neplanitaj lingvoj, kiuj estas plejparte geograﬁe diﬁnitaj, ili ne
rolas kiel normo a˘
u celnivelo por L2
+
-uzantoj.
La plimulto de la L2
+
-
esperantouzantoj komunikas kun kaj lernas de aliaj L2
+
-uzantoj, kaj la normo
de la lingvo estas malstrikte gardita de plejparte aliaj L2
+
-uzantoj, kiuj form-
as la Akademion de Esperanto (Fiedler 2006). ˆ
Car esperanto estas ﬂeksebla
lingvo, kiu permesas relative larˆ
gan varion da stiloj, ˆ
gi estas ta˘
uga ilo por
esplori la inﬂuon de lingva fono sur la uzadon de L2
+
-lingvo.
Fiedler (1999) publikigis ege detalajn frazeologiajn analizojn de la varia
2
Lernanto de negepatra lingvo kutime estas nomata L2-lernanto a˘
u pli precize L2
+
-
lernanto, kiam la lernanto jam havas scipovon ﬂue paroli pli ol unu negepatran lingvon.
3
Vidu Davies (2003) por detala diskuto pri la koncepto gepatralingvano.
4
Angle: multi-competent.

Lingva fono kaj uzado de frazstrukturoj en skribita esperanto
33
uzado de idiomoj kaj esprimoj en esperanto, sed gramatikaj varioj de esper-
anto ankora˘
u ne ricevis tiom da atento. Rakontoj kaj anekdotoj post inter-
naciaj esperantokongresoj ˆ
sajnas montri ke ja ekzistas klaraj diferencoj en
la uzado de esperanta gramatiko inter parolantoj el malsamaj lingvaj fonoj,
sed nur malmultaj studoj sisteme esploris tiun temon. Escepto estas studo
de Hiroshi Nagata and Renato Corsetti (2005), kiu analizis la uzadon de
esperanto inter homoj de diversaj lingvofonoj kaj de diversaj spertniveloj en
ilia uzado de esperanto. En unu tasko partoprenantoj juˆ
gis la akcepteblecon
de frazoj je vortordo subjekto-verbo-objekto (SVO) a˘
u transformitaj frazoj,
ekzemple:
SVO: La knabo renkontis grandan hundon sur la strato.
Transformita al OVS: Grandan hundon renkontis la knabo sur la strato.
Parolantoj de lingvoj kiuj permesas relative limigitan ﬂekseblecon en fraz-
strukturoj, ekzemple la angla, ˆ
generale juˆ
gis transformitajn frazojn malpli
akcepteblaj ol L2
+
-esperantouzantoj de lingva fono kiu permesas pli da ﬂeks-
ebleco, ekzemple la rusa. Tiuj diferencoj estis malpli grandaj inter spertuloj
de esperanto. Tiaj emoj de parolantoj preferi frazstrukturojn de siaj gepatr-
aj lingvoj anka˘
u montriˆ
gis kiam la partoprenantoj libere priskribis scenon en
bildo.
La intenco de la nuna studo estis pliesplori la inﬂuon de lingva fono sur
diversecon en uzado de gramatikaj frazstrukturoj ˆ
ce L2
+
-esperantoparolant-
oj. Pro la fakto ke esperanto permesas larˆ
gan varion en stiloj kaj gramatikaj
alternativoj, la inﬂuo de lingva fono eble anka˘
u montriˆ
gus en skribitaj materi-
aloj publikigitaj de spertaj kaj kapablaj esperantistoj. Por minimumigi iujn
eﬁkojn de stilo a˘
u alia intermiksa variablo, ˆ
ci tiu studo analizis tekstaron
publikigitan interne de nur unu komunikilo.
La internacia dumonata re-
vuo Kontakto estas socio-kultura gazeto por junaj kaj komencantaj esper-
antistoj. ˆ
Gin eldonas kunlabore Tutmonda Esperantista Junulara Organizo
(TEJO) kaj Universala Esperanto-Asocio (UEA) en Roterdamo.
Tiu re-
vuo estas ta˘
uga por tia esploro ˆ
car ˆ
ciu a˘
utoro indikas landon de sia loˆ
go a˘
u
aparteneco. Lingva uzado evoluas kaj ˆ
sanˆ
giˆ
gas (Herring 2005), kaj, ˆ
car la
celo estis esplori la nuntempan uzadon de esperanto, nur artikoloj post la
jaro 1999 estis analizitaj. Surbaze de la trovoj de Nagata & Corsetti (2005)
estis anta˘
uvidite observi sistemajn diferencojn inter la frazuzado de homoj el
diversaj lingvaj fonoj.
Dankesprimoj
Mi volas esprimi mian dankon al miaj samideanoj en la A˘
uklanda Esperanto-
Societo por helpoplena diskuto pri la temo de la nuna studo. La studo ne
eblintus sen la helpo de Howard Gravatt kaj Bradley McDonald kiuj havigis
al mi la necesajn numerojn de Kontakto. Koran dankon anka˘
u al Brian Fox

34
Christian U. Kr¨
ageloh
kaj Donald Rogers pro detala tralego de preska˘
u ﬁna versio de tiu ˆ
ci artikolo
kaj atentigo pri lingvaj korektendaˆoj.
1.
Metodo
Havebliˆ
gis 34 eldonoj de Kontakto post la jaro 1999. ˆ
Car a˘
utoro estis traktata
statistike kiel hazarda variablo, nur po unu artikolo por a˘
utoro estis hazarde
elektita. Kiel menciite supre, nur artikoloj publikigitaj post la jaro 1999
estis inkluditaj. Entute 110 artikoloj estis elektitaj por analizo la˘
u la jenaj
kriterioj:
· Artikoloj devis enhavi almena˘
u 30 frazokazaˆojn.
· Artikoloj skribitaj de pli ol unu a˘
utoro ne estis elektitaj, same kiel artikoloj
de a˘
utoroj kiuj indikis pli ol unu lando, kaj artikoloj kiuj estis tradukitaj.
· Intervjuoj, poemoj, a˘
u artikoloj markitaj facilaj anka˘
u ne enestis la analizon.
ˆ
Ciu specimeno de 30 frazoj ricevis lingvan kodon la˘
u indiko donita de la
a˘
utoro de la artikolo. Por ke la nombro de la specimenoj ne estu tro mal-
granda, tekstaˆoj estis asignitaj la˘
u lingvaj grupoj ne tro strikte diﬁnitaj.
Ekzemple, eroj de a˘
utoroj el Britio kaj Usono ricevis la kodon por la angla.
Kvankam ekzistas nemalgrandaj lingvaj diferencoj inter la rusa kaj la ukraina,
artikoloj de a˘
utoroj el Rusio kaj Ukrainio engrupiˆ
gis en la saman kategorion,
same kiel artikoloj el Norvegio kaj Svedio a˘
u ˆ
Ceˆ
hio kaj Slovakio.
La proporcio de SVO-aj frazoj en specimeno de 30 frazoj de ˆ
ciu artikolo
estis kalkulita per divido per 30 de la nombro de okazoj de SVO-aj frazstrukt-
uroj. Inkluditaj estis okazoj kiam subjektoj kaj objektoj estis pronomoj.
Analizitaj estis ˆ
ceﬀrazoj kaj anka˘
u subfrazoj. La statistikaj kalkuloj estis
faritaj pere de la programo SPSS, versio 14.0 (SPSS Inc. 2005).
La de-
penda variablo estis la proporcio de SVO-aj strukturoj, kaj la sendependa
estis la lando indikita de la a˘
utoro de ˆ
ciu artikolo. Intergrupaj diferencoj
estis testitaj per analizo de varianco (ANOVA) a˘
u t-testo se estis malpli ol
tri grupoj por kompari. Kiel malpli riskema kaj pli konservativa alternativo,
anka˘
u neparametraj testoj estis uzataj, ˆ
car oni suspektus ke la distribuo de
proporcioj ne necese estis la˘
u la normala distribuo.
2.
Rezultoj
Entute 110 specimenoj de tekstaˆoj estis identigitaj kaj inkluditaj la˘
u la supre
menciitaj kriterioj. Tabelo 1 listigas la nombrojn de specimenoj por lando
de la a˘
utoroj. La plej granda grupo estis el Rusio/Ukrainio, kun 22 kon-
tribuintoj. El angle parolantaj landoj troviˆ
gis 11 a˘
utoroj, kaj 10 el hispane
parolantaj landoj. La 8 portugale parolantaj kontribuintoj venis sen escepto

Lingva fono kaj uzado de frazstrukturoj en skribita esperanto
35
el Brazilo. La mezvalora proporcio de la tuta specimenaro
5
estis 0,901 kun
varianca devio de 0,072. Kompreneble la rezultoj por lingvoj kun malgranda
specimenaro estas malmulte informdonaj.
Lingvogrupo
N Proporcio
rusa/ukraina
22
0,897
angla
11
0,942
hispana
10
0,927
portugala
8
0,908
germana
8
0,946
itala
5
0,953
serbo-kroata
5
0,887
franca
4
0,950
norvega/sveda
4
0,917
ˆ
ceˆ
ha/slovaka
2
0,867
ˆ
cina
2
0,909
japana
2
0,933
nederlanda
2
0,750
vjetnama
2
0,950
bulgara
1
0,567
aliaj
22
0,901
Tabelo 1. Nombroj de specimenoj (N ) por lingvo de lando de kon-
tribuinto kaj la mezvalora proporcio de SVO-aj frazoj.
Surbaze de la rezultoj de Nagata & Corsetti (2005) testo de planita komparo
6
inter la rusa/ukraina kaj la angla estas permesebla. Kontribuintoj el Rusio
kaj Ukrainio uzis pli da ne-SVO-aj frazstrukturoj ol kontribuintoj el angle
parolantaj landoj, sed la diferenco ne estis statistike signiﬁka (t-testo; t =
−1, 828; p = 0, 077). La sama rezulto estis trovita per neparametra testo
(Mann–Whitney; U = 74, 500; p = 0, 071).
ˆ
Car anka˘
u estas bone konate
ke la germana permesas pli ﬂekseblan uzadon de frazstrukturoj ol la angla,
planita testo anka˘
u estis farita por testi diferencon inter la germanaj kaj la
anglaj parolantoj. La diferenco tute ne estis signiﬁka la˘
u t-testo (t = 0, 152;
p = 0, 881), kaj same ne la˘
u Mann–Whitney-testo (U = 42, 500; p = 0, 904).
ˆ
Car ne haveblis suﬁˆ
ce granda nombro de specimenoj por pluaj komparoj
inter individuaj lingvoj, ˆ
ciuj lingvoj estis engrupigitaj la˘
u pli ˆ
generalaj kate-
gorioj, kiel montrite en Tabelo 2. Aliaj lingvoj ne estis inkluditaj en postaj
statistikaj analizoj, ˆ
car la diverseco inter ili estis tiel granda ke estus sen
senco samgrupigi ilin kaj trakti ilin la˘
u unu kategorio.
5
La˘
u PIV 2002 la statistika termino estas muestro, distinge disde samplo.
6
Angle: planned comparison.

36
Christian U. Kr¨
ageloh
Lingvogrupo Lingvoj
N Mezvalora Varianca
proporcio
devio
ˆ
germanida
angla
25
0,924
0,072
germana
nederlanda
norvega/sveda
latinida
franca
27
0,930
0,046
hispana
itala
portugala
slava
bulgara
30
0,882
0,088
ˆ
ceˆ
ha/slovaka
rusa/ukraina
serbo-kroata
Tabelo 2. Lingvokategorioj kaj la individuaj lingvoj kiuj apartenas al
ili. Anka˘
u montritaj estas iliaj nombroj de la specimenoj (N ), mez-
valoraj proporcioj kaj variancaj devioj.
Diagramo 1 montras la mezvalorajn proporciojn kun eraro de taksado
7
por
ˆ
ciu el la ˆ
generalaj lingvokategorioj.
Kiel videblas tie kaj en Tabelo 2 la
proporcio de SVO-aj frazstrukturoj estis plej malgranda por slavaj lingvoj.
ANOVA trovis ke estis signiﬁka diferenco inter la grupoj (df = 2; F =
3, 780; p < 0, 050). Tiu rezulto konﬁrmiˆ
gis per ekvivalenta neparametra testo
(Kruskal–Wallis; df = 2; χ
2
= 7, 379; p < 0, 050).
Uzo de a-posteriori-
Bonferroni-korekto por kaj parametra kaj neparametra testoj montras ke la
sola signiﬁka intergrupa diferenco estas inter la slavaj kaj latinidaj lingvoj
(p < 0, 050). Kvankam la mezvalora proporcio de la ˆ
germanidaj kaj latinidaj
lingvoj ege similis, la diferenco inter la slavaj kaj ˆ
germanidaj ne estis statistike
signiﬁka (Bonferroni; p = 0, 101).
3.
Diskuto
3.1.
La inﬂuo de lingva fono sur la uzadon de frazstrukturoj en
skribita esperanto
Nagata & Corsetti (2005) komparis esperantan uzadon inter L1-parolantoj
de la angla, hungara, persa kaj rusa. Beda˘
urinde la nuna studo ne povis fari
la samajn intergrupajn komparojn, ˆ
car la specimenaro ne enhavis suﬁˆ
ce da
specimenoj el la hungara kaj persa. Komparo de la uzado de frazstrukturoj
7
Angle: standard error of estimate.

Lingva fono kaj uzado de frazstrukturoj en skribita esperanto
37
Diagramo 1.
Mezvaloraj proporcioj de la tri ˆ
generalaj lingvokategorioj
(ˆ
germanida, latinida kaj slava). Anka˘
u montritaj estas la valoroj de eraro
de taksado. La asterisko markas signiﬁkan intergrupan diferencon.
inter a˘
utoroj de angla kaj rusa lingvofonoj montris ke ruslingvanoj uzis ne-
SVO-ajn frazojn pli ofte ol a˘
utoroj de angle parolantaj landoj, sed ˆ
ci tiu
diferenco ne estis statistike signiﬁka. Tio ja kontra˘
uas la trovon de Nagata &
Corsetti (2005), sed oni rajtas spekulativi ˆ
cu signiﬁka diferenco estus trovita
en la nuna studo se la specimenaro estintus pli granda.
Iomete surpriza estas la trovo ke ne estis diferenco en frazuzado inter
a˘
utoroj el angle kaj germane parolantaj landoj. La germana permesas pli
da varioj en frazaj vortordoj ol la angla, kio estas la ka˘
uzo ke multaj es-
ploroj pritraktis la interinﬂuon de la angla kaj germana, specife en ﬂeksebla
frazaranˆ
go
8
(Hopp 2005). Por pligrandigi specimenaron por la statistikaj
analizoj, la specimenoj de artikoloj estis engrupigitaj en pli ˆ
generalajn kate-
goriojn. Inter la ˆ
germanida, latinida kaj slava lingvogrupoj, a˘
utoroj de slava
lingvofono montris plej maloftan uzadon de la kutima SVO-a frazstrukturo.
Nur la diferenco inter la latinidaj kaj slavaj lingvoj estis statistike signiﬁka.
Sed, ˆ
car la mezvaloraj proporcioj de SVO-aj frazoj ege similis inter la latinidaj
kaj ˆ
germanidaj lingvoj, oni rajtus suspekti ke anka˘
u montriˆ
gintus diferenco
inter la ˆ
germanida kaj slava grupoj se la specimenaro estintus pli granda.
8
La angla termino por tiu nocio estas scrambling ‘malaranˆ
gado’. ˆ
Car ˆ
gi implicas iom da
negativa kromsignifo kaj juˆ
go, la pli ne˘
utrala termino ﬂeksebla frazaranˆ
go estas preferebla.

38
Christian U. Kr¨
ageloh
Beda˘
urinde ﬁnna-hungara lingvogrupo ne povis esti inkludita pro nesuﬁˆ
co de
specimenoj.
Sume, 3 300 frazoj el 110 individuaj specimenoj el la revuo Kontakto estis
analizitaj. En preska˘
u 90 % de la kazoj SVO-aj frazstrukturoj estis uzataj.
Tiu rezulto kontra˘
uas la trovon de Gledhill (2000)
9
kiu raportis ke ofteco
de SVO-aj frazoj estis 67.5 % en specimenaro de 1 045 frazokazoj. Tamen,
oni devas noti ke Gledhill faris korpusan analizon kiu inkludis tekstaˆojn de
tre diversaj fontoj, dum la nuna studo analizis tekstaˆojn nur interne de unu
fonto.
10
3.2.
Metodaj limigoj kaj eblaj alternativaj interpretoj de la nunaj
rezultoj
Sendube ˆ
ceestis kelkaj faktoroj kiuj povas limigi la supre prezentitajn inter-
pretojn de la rezultoj. Unue, kritiko certe estus adekvata rilate al la kriterioj
por asigni artikolon al lingva grupo. La lingva fono de verkintoj de artikoloj
estis konstatita la˘
u la nomo de la lando kiu estis indikita kune kun la nomo
de la a˘
utoro. Certe ekzistas ebleco ke kelkaj a˘
utoroj indikis landon kies nacia
lingvo ne estis ilia gepatra lingvo, en kiu okazo tiuj a˘
utoroj estis asignitaj al
malˆ
gustaj lingvokategorioj. Aldone, la nuna studo supozis ke ˆ
ciuj verkintoj
estis L2
+
-uzantoj de esperanto sen rigardi la eblecon ke kelkaj el ili povus esti
denaskaj esperantoparolantoj. Ne nur oni povas imagi ke la probableco de tiu
okazo ne estis granda, kaj anka˘
u ni scias ke neniu denaska esperantoparolanto
posedas esperanton kiel la sola L1-lingvo. Pro tio oni povas supozi kun suﬁˆ
ce
da memﬁdo ke iu L1-esperanto a˘
utoro anka˘
u posedus scipovon de la nacia
lingvo de la indikita lando – se ne kiel L1-lingvo, almena˘
u kiel ﬂua L2
+
-lingvo.
Alia problemo en la nuna studo estus anka˘
u ebla inﬂuo de iuj aliaj L2
+
-
lingvoj kiujn la verkintoj scipovas paroli. Estas bone konate ke esperantistoj
estas lingvoˆ
satemuloj (Fiedler 2006), kaj ne nur la gepatra lingvo sed anka˘
u la
uzado de aliaj lernitaj kaj lernataj lingvoj povas inﬂui la uzadon de ilia L2
+
-
esperanto. Tiu estus interesa studtemo por estontaj esploroj kun pli granda
specimenaro ol la nuna. Eˆ
c se estintus konate kiujn aliajn L2
+
-lingvojn la
verkintoj posedis, ne estis suﬁˆ
ce da specimenoj por inkludi aliajn lingvojn kiel
pluajn hazardajn variablojn en la statistikaj analizoj. La ˆ
generala termino
uzata en la nuna studo estas lingva fono, ˆ
car ne estas koneble ˆ
cu ˆ
ciuj el la
a˘
utoroj de la specimenaj artikoloj posedas la nacian lingvon de la indikita
lando kiel L1-lingvo, a˘
u ˆ
cu ili nur posedas ﬂuan L2
+
-scipovon de tiu lingvo.
9
Recenzita de Liu (2000).
10
Noto aldonita dum la korekto de la presprovaˆ
oj. Wim Jansen faris similan sed pli
ampleksan studon, kiun li prezentis en sia doktora disertaˆo. Tie la proporcio de SVO-
frazoj estas 90,1 % kiam la objekto ne estis esprimita per pronomo (2007:210), sed malpli
alta, nur 55,1 %, kiam la objekto estas esprimita per pronomo (2007:214).

Lingva fono kaj uzado de frazstrukturoj en skribita esperanto
39
Oni certe povas supozi ke la redaktoroj de la revuo Kontakto anka˘
u havis
inﬂuon sur la stilon de la tie publikigitaj tekstoj. Oni nur povas spekulativi
pri iuj intencoj fari tion: eble redaktoro volis plifaciligi artikolojn kaj ˆ
sanˆ
gis
ne-SVO-ajn frazojn al SVO-aj. ˆ
Cu tio povus klarigi kial la tekstaro enhavis
pli malgrandan proporcion de ne-SVO-aj frazoj ol trovis Gledhill (2000)?
Alia ebleco estas ke redaktoro inﬂuis artikolajn stilojn la˘
u sia lingva fono –
kaj tiam oni povas supozi ke slavaj stiloj malplislaviˆ
gis a˘
u neslavaj plislaviˆ
gis.
Sed, kiel ajn, oni ankora˘
u povas trovi diferencojn. Kvankam la rezultoj de tiu
ˆ
ci studo ne povas indiki precize kial la diferencoj ekzistas, ili tamen montras
notindan fenomenon.
Restas eˆ
c plua alternativa interpreto de la nunaj rezultoj. Malgra˘
u la
fakto ke oni povas supozi ke ˆ
ciuj a˘
utoroj de la specimenaj artikoloj estas ﬂuaj
kaj spertaj uzantoj de esperanto, ankora˘
u povus ekzisti suﬁˆ
ce da diferencoj en
la niveloj de la verkintoj. ˆ
Cu eble la kontribuintoj el orienta E˘
uropo estis pli
spertaj ol kontribuintoj de aliaj lingvofonoj? Kiel Nagata & Corsetti (2005)
montris, spertuloj de esperanto emas havi pli da konscio pri la akceptebleco
de diverseco en frazstrukturoj ol komencantoj kaj progresintoj. Kvankam
tio certe povas esti ebleco, ne estas tre verˆ
sajne, ˆ
car la specimenaro enten-
is, ekzemple, kelkajn bone konatajn angle parolantajn verkintojn kies alta
lingva nivelo estis montrita per la fakto ke ili jam multe verkis anta˘
ue uzante
esperanton.
ˆ
Ciel ajn, malgra˘
u ˆ
ciuj supre menciitaj intermiksaj faktoroj, la fakto ke
tiu studo ankora˘
u povis trovi statistike signiﬁkan inﬂuon de lingva fono estas
rimarkinda. Tiu povas indiki ke la inﬂuo de lingva fono ˆ
sajnas esti trovebla eˆ
c
post da˘
ura renkonto de diversaj aliaj lingvoj kaj interinﬂuoj. Estis montrite
en aliaj studoj ke, eˆ
c post longa tempo, la gepatra lingvo povas inﬂui la
uzadon de L2
+
-natura lingvo. Camacho (1999:130), ekzemple, raportis ke
infanoj kies gepatra lingvo estas la keˆ
cua montris ne-hispanan uzadon de
frazstrukturoj, eˆ
c post tri jaroj da tuta mergiˆ
go en hispane parolanta medio.
En esperanto ne estus surprizo trovi ke tia inﬂuo ˆ
ceestas eˆ
c pli longe, ˆ
car ne
ekzistas fortaj konformaj premoj kiel en naturaj kaj naciaj lingvoj kie L2
+
-
uzantoj emas alproksimiˆ
gi al la L1-lingva celnivelo. Ni devas anka˘
u noti ke
esperanto permesas grandan diversecon en stiloj, kaj ekzistas ebleco ke parol-
antoj de esperanto uzas tiun ﬂekseblecon por disvolvi sian propran individuan
stilon a˘
u eˆ
c por konservi iom de sia nacia identeco.
3.3.
Konkludoj kaj rekomendoj por estontaj esploroj
La inﬂuoj de gepatra lingvo sur parol- kaj prononc-manieron estas tute norm-
ala okazo anka˘
u trovita dum parolado de esperanto (Sherwood 1982:188). Pli
kaj pli da atento nun estas direktita al esploroj de multlingvaj interinﬂuoj
en la uzado de gramatiko. Kvankam esperanto estas lingvo kun ˆ
cefe SVO-

40
Christian U. Kr¨
ageloh
aj frazstrukturoj, varioj el tiu vortordo estas same akcepteblaj (Kalocsay &
Waringhien 1980, § 272, p. 362). ˆ
Car esperanto permesas tian ﬂekseblecon
de stilo, ˆ
gi estas ta˘
uga ilo por studi la inﬂuon de lingva fono sur la uzadon
de L2
+
-esperanto. Nagata & Corsetti (2005) esploris la ˆ
ceeston de ˆ
ci tiu
fenomeno dum juˆ
gado de akceptebleco de diversaj frazoj, kaj anka˘
u dum
priskribo de sceno en montrita bildo. La nuna studo etendis ˆ
ci tiun esploron
kaj analizis la diversecon de frazstrukturoj en publikigitaj esperantaj tekst-
oj. La rezultoj ˆ
generale konﬁrmis la trovon de Nagata & Corsetti (2005) ke
la lingva fono inﬂuas kiom da diversaj frazstrukturoj estas uzataj en L2
+
-
esperanto. Por minimumigi eventualajn intermiksajn variablojn ˆ
ci tiu studo
nur rigardis specimenojn el unu fonto, la revuo Kontakto, kaj ekskludis inter-
vjuojn, poemojn, tradukitajn tekstojn kaj artikolojn kiuj estis markitaj de la
redaktoro kiel facilaj. Por estonta esploro indus sciigi ˆ
cu la trovitaj rezultoj
estas similaj en aliaj tipoj de skribaˆo, kiel romanoj a˘
u teknikaj tekstoj.
Kvankam la specimenaro en la nuna studo ne estis suﬁˆ
ce granda por
fari pli ampleksajn analizojn, ˆ
gi estis suﬁˆ
ce granda por memﬁde supozi ke
iuj eksteraj variabloj estis simile distribuitaj inter la tri lingvogrupoj slava,
ˆ
germanida kaj latinida.
Sed kiel menciite supre, ekzistas kelkaj metodaj
limigoj en la nuna studo, kaj estontaj esploroj estas bezonataj por neigi iujn
restajn alternativajn interpretojn de la nunaj trovoj. Se tiuj rezultoj estos
konﬁrmitaj, anka˘
u estos interese pliesplori precize kial esperantoparolantoj el
slava lingvofono emas uzi pli da diversaj frazstrukturoj ol homoj el ˆ
germanida
kaj latinida lingvofonoj. Ne nur pli da detaloj pri lingva sperto en esperanto
a˘
u scipovo de aliaj lingvoj estus utila en tiaj estontaj esploroj, sed anka˘
u pli
da detaloj pri iaj diferencoj en maniero de uzado de ne-SVO-aj frazoj. ˆ
Cu
frazstrukturaj varioj en la uzado de esperanto montras inﬂuon de gepatra
lingvo a˘
u ˆ
cu ˆ
gi simple povas esti speguliˆ
go de emo de slavaj esperantistoj je
pli da lingva kaj stila eksperimentado? Tiaj pluaj esploroj verˆ
sajne estus plej
bone farotaj per prikvalitaj studmetodoj.
11
Fine, notindas, kvankam estis diferencoj inter la uzado de frazstrukturoj
de a˘
utoroj el diversaj lingvofonoj, ke tiuj diferencoj estis relative malgrandaj.
En specimenoj de 30 frazoj, slavaj esperantoparolantoj uzis mezvalore 3,5 ne-
SVO-ajn frazojn, kompare al latinidaj esperantoparolantoj, kiuj mezvalore
uzis 2,1 da tiaj frazoj. Tiu montras ke varioj de vortordaj stiloj estas relative
limigitaj kaj ne ˆ
sajnas negative inﬂui la kompreneblecon de esperanto. ˆ
Gi
tute ne signifas ke esperanto estas disiˆ
ganta a˘
u sindividanta en dialektojn.
11
Angle: qualitative research methods.

Lingva fono kaj uzado de frazstrukturoj en skribita esperanto
41
Referencoj
Camacho, Jos´
e (1999). From SOV to SVO: the grammar of interlanguage word
order. Second Language Research 15(2), 115 132.
Cook, Vivian J. (1991). The poverty-of-the-stimulus argument and multi-compe-
tence. Second Language Research 7(2), 103 117.
Cook, Vivian (1999).
Going beyond the native speaker in language teaching.
TESOL Quarterly 33(2), 185 209.
Cook, Vivian J. (2004). The English writing system. London: Edward Arnold.
Cook, Vivian J.; Iarossi, Elisabeth; Stellakis, Nektarios; Tokumaru, Yuki (2003).
Eﬀects of the second language on the syntactic processing of the ﬁrst language.
En: V. J. Cook (red.), Eﬀects of the second language on the ﬁrst, p. 214 233.
Clevedon: Multilingual Matters.
Davies, Alan (2003). The native speaker: myth and reality. Clevedon: Multilingual
Matters.
Fiedler, Sabine (1999). Plansprache und Phraseologie. Empirische Untersuchungen
zu reproduziertem Sprachmaterial im Esperanto. Frankfurt am Main: Lang.
Fidler, Sabine (2006). Standardization and self-regulation in an international speech
community: the case of Esperanto. International Journal of the Sociology of
Language 177, 67 90.
Gledhill, Christopher (2000). The Grammar of Esperanto. A Copus-Based De-
scription. Munkeno: Lincom Europa. Dua eldono. 151 pp.
Herring, Joshua (2005). Syntactic and lexical changes in Esperanto: a quantitative
and corpus-based survey.
Parolo prezentita ˆ
ce kolokvo The Second Midwest
Computational Linguistics Colloquium. Elektronika dokumento haveblas ˆ
ce
cllt.osu.edu/mclc/paper/syntactic herrring.pdf [tiel!]
Hopp, Holger (2005). Constraining second language word order optionality: scram-
bling in advanced English-German and Japanese-German interlanguage. Sec-
ond Language Research 21(1), 34 71.
Jansen, Willem Hendrik (2007). Woordvolgorde in het Esperanto. Doktora disertaˆo
prezentita 2007-10-02 al Universiteit van Amsterdam. Utrecht: Lot. vi + 283
pp. (Kun Zusammenfassung in Deutsch, Summary in English kaj Resumo en
Esperanto.) ISBN 978-90-78328-36-0.
Kalocsay, K[´
alm´
an, Kolomano]; Waringien, G[aston] (1980). Plena Analiza Gram-
atiko de Esperanto. 4-a eldono. Roterdamo: Universala Esperanto-Asocio.
Lindstedt, Jouko (2006). Native Esperanto as a test case for natural language. En:
Mickael Suominen & al. (red.), A man of measure: Festschrift in honour of Fred
Karlsson on his 60th birthday, p. 47 55. Turku: The Linguistic Association
of Finland. (Special Supplement to SKY Journal of Linguistics,
Vol. 19.)
Elektronika versio estas havigebla ˆ
ce www.ling.helsinki.fi/sky/
julkaisut/SKY2006 1/1FK60.1.5.LINDSTEDT.pdf

42
Christian U. Kr¨
ageloh
Liu Haitao (2000). Gramatiko naskiˆ
gas el tekstaro. Recenzo de Gledhill (2000).
Esperantologio / Esperanto Studies 2, 39 47.
Nagata, Hiroshi; Corsetti, Renato (2005). Inﬂuoj de gepatra lingvo sur la lernadon
de esperanto: psikolingvistika esploro. Esperantologio / Esperanto Studies 3,
5 39.
La Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto 2002. Parizo: Sennacieca Asocio
Tutmonda.
Selinker, Larry (1972). Interlanguage. International Review of Applied Linguistics
in Language Teaching 10(3), 209 231.
Sherwood, Bruce Arne (1982). Variation in Esperanto. Studies in the Linguistic
Sciences 12(1), 183 196. Elektronika dokumento estas havigebla ˆ
ce
www4.ncsu.edu/~basherwo/docs/Variation in Esperanto.pdf
SPSS, Inc. (2005). SPSS for Windows, Version 14.0. Chicago: SPSS, Inc.
Tsimpli, Ianthi; Sorace, Antonella; Heycock, Caroline; Filiaci, Francesca (2004).
First language attrition and syntactic subjects: a study of Greek and Italian
near native speakers of English. International Journal of Bilingualism 8(3),
257 277.
Pri la a˘
utoro
Chris Kr¨
ageloh estas docento pri psikologio ˆ
ce Auckland University of Technology
kaj kundirektoro de la Nov-Zelanda WHO (World Health Organization) Kunlabora
Centro por Esploro pri Vivkvalito. Origininte en Germanio li transloˆ
giˆ
gis al Nov-
Zelando anta˘
u pli ol 10 jaroj. Liaj esplorinteresoj estas eksperimenta psikologio kaj
apliko de la WHO-demandilo pri vivkvalito. Anta˘
u nelonge Chris komencis verki
pri esperantologio kaj interlingvistiko, kaj fariˆ
gis kunredaktoro de la a˘
ustralia kaj
nov-zelanda bulteno Esperanto Sub la Suda Kruco.
Adreso de la a˘
utoro
Christian Kr¨
ageloh chris.krageloh@aut.ac.nz , Department of Psychology,
School of Public Health and Psychosocial Studies,
Faculty of Health & Environmental Sciences,
Auckland University of Technology
North Shore Campus
Private Bag 92006, Auckland NZ-1142, New Zealand.
Telefono +64 9 921 9999, aparato 7103. Faksilo +64 9 921 9780.
Ricevita 2008-02-26; en ﬁna formo 2008-08-01. Akceptita 2008-08-04

Esperantologio / Esperanto Studies 4 (2009), 43 60
Temporality in spoken Esperanto
Natalia Dankova
Abstract. In this article, we present some of the results of an empirical study
of temporality in Esperanto spoken by informants of three mother tongues:
French, Italian and Russian. By comparing the production of the subjects,
this article treats transfer in Esperanto at the conceptual level, not through
the forms produced, but rather by considering the preference of the speaker
for such and such form used to express a given function. When reading
Zamenhof’s writings, we can notice that there is an underlying attribution
of aspectual values to participles. Many examples of oral production conﬁrm
the evolutionary character of the temporal system of Esperanto.
Resumo. Uzado de verbaj formoj en parolata esperanto.
La artikolo analizas la uzadon de verbaj formoj en Esperanto parolata de
personoj havantaj la francan, la italan a˘
u la rusan kiel denaskan lingvon
kaj montras kiel ˆ
gi inﬂuas la elekton de ekzistantaj verbaj formoj kaj la
aldonon de tempaj kaj aspektaj valoroj. Komparo farita kun la uzado de
verbaj formoj en la originala verkaro de L. Zamenhof permesas kompreni
lian logikon. Tiu-ˆ
ci studo klarigas nuntempan uzadon de Esperanto kaj ˆ
gian
evoluon.
R´
esum´
e. Temporalit´
e en l’esp´
eranto parl´
e.
L’article analyse l’utilisation des formes verbales en esp´
eranto parl´
e par
des sujets de trois langues maternelles diﬀ´
erentes (fran¸
cais, italien, russe)
aﬁn de d´
emontrer comment la langue premi`
ere intervient dans la s´
election
des formes verbales existantes et dans l’attribution des valeurs temporo-
aspectuelles. Une comparaison est faite avec l’utilisation de la morphologie
verbale par L. Zamenhof lui-mˆ
eme pour comprendre sa logique. L’´
etude
contribue `
a une meilleure compr´
ehension du fonctionnement de l’esp´
eranto
parl´
e actuellement et de son ´
evolution.
N
umerous works have been published about Esperanto, proclaiming
both its merits as an international language and the beneﬁts of the
very existence of such a language. While the mechanics of Esperanto on
a theoretical level have been documented, its oral use remains a mystery
of sorts. Few linguists devote themselves to the study of Esperanto. Even
today, the word Esperanto provokes emotional reactions that can go as far as

44
Natalia Dankova
“Esperanto? Come on now, it doesn’t exist anymore!” This was the reaction
of certain linguists I invited to my doctoral thesis defence in 1997, which
dealt with spoken Esperanto (Dankova 1997b). Esperanto instills mistrust
in linguists who do not believe in its existence or who refuse to take any
interest in it from a scientiﬁc perspective. On the other hand, the enthusiasm
of certain defenders of Esperanto, non-linguists, often hits a wall, since the
arguments advanced in support of the language and its advantages often
betray a lack of linguistic knowledge. Heated discourse about Esperanto in no
way contributes to advancing the understanding of the way Esperanto works
as a language, nor to the establishment of a dialogue between linguists and
Esperantists. Humphrey Tonkin and Mark Fettes summarize the situation
well:
. . . know Esperanto is to be regarded as an enthusiast, and hence biased; not
to know it obviously disqualiﬁes the researcher from writing about it (or ought
to: there are some notorious exceptions). Hence the opportunities for outsiders
to get to know the language and its community well are severely restricted.
Such ignorance in turn weakens the claims of Esperanto speakers, for example
about the extent of the Esperanto movement, the eﬃcacy of the language,
or its role in international life, because they cannot be veriﬁed through the
testimony of reliably objective scholars. (Tonkin & Fettes 1996)
Marc van Oostendorp (1999:52) also evokes that “the lack of interest dis-
played by esperantologists for phonology is as unjustiﬁed as the disdain for
Esperanto displayed by phonologists.” Spoken Esperanto has rarely been the
focus of psycholinguistic study based on authentic corpora. As such, many
aspects of the language have been abandoned by researchers.
Linguistic standards in Esperanto, an emotionally charged subject, were
the focus of a study undertaken by Marie-Th´
er`
ese Lloancy (1995). She notices
a prescriptive tendency in the people who participated in the study, as well
as the fact that native speakers of Esperanto are not considered to speak a
superior version of the language than those who speak Esperanto as a second
language. Hiroshi Nagata and Renato Corsetti (2005) examine the judgement
of grammatical acceptability of diﬀerent types of phrases by adopting the
methodology of error analysis.
They also examine the diﬀerences in the
judgements and in the productions in Esperanto of speakers whose mother
tongues are typologically distant. The authors themselves recognize the limits
of error analysis that they use in the interpretation of the results of their
study:
El la metoda vidpunkto ˆ
ci tiu analizo povas esti kritikata, car ˆ
gi sekvas la
tradician analizon de la eraroj . . .
[Translation: From the perspective of
methodology, this analysis can be criticised, since it follows traditional error
analysis . . . ] (Nagata & Corsetti 2005:22)

Temporality in spoken Esperanto
45
Error analysis has been widely criticised, to the point that it has sparked more
elaborate approaches that consider the inﬂuence of the ﬁrst language (L1)
and the transfer into the second language (L2) in all their complexities, taking
into consideration the communicative strategies of learners of L2. The issue
of the inﬂuence of the mother tongue on L2 production remains particularly
interesting in the case of Esperanto, given the context in which Esperanto
is used and the grammar as it has been presented by the founder of the
language. Esperanto spoken in a multilingual setting is inﬂuenced by the
mother tongue of the speaker, but also by the multiple ways in which it is
used by speakers of other L1 to whom each speaker of Esperanto is exposed
when communicating.
Zamenhof founded his language on a morphological basis, that is, start-
ing with a common inventory (radicals, aﬃxes, articles, etc.) that may be
manipulated, on an individual basis, according to the logic of the speaker’s
ﬁrst language. In addition to expressing what is required by the language
(for instance, subject, pronoun, verb tense and accusative), the speaker can
also use other means to express that which may be optional, such as the
feminine when speaking of animals (katino ‘female cat’), the preﬁx marking
the collective which includes the masculine and the feminine (gekatoj ‘cats,
male and female’), and complex verbal forms, which will be analyzed later in
this article. Let us consider a simple example: deﬁnite/indeﬁnite opposition.
While this notion is universal, it is not grammaticalized in some languages.
Furthermore, when it is grammaticalized, the way in which it is expressed
varies from one language to another. How does Esperanto function in this
situation? The grammar states that the deﬁnite article is la, regardless of
gender and number. The omission of la corresponds to an indeﬁnite article.
Zamenhof speciﬁes that the article may be omitted, ﬁrst of all if its use is
problematic for speakers whose L1 does not include articles. Surprisingly, he
also states that articles in Esperanto are used in the same way as those in
the speaker’s L1. Standing before a locked door, a French person could say:
(1a)
J’ai oubli´
e ma cl´
e.
I forgot my key.
where the use of the possessive determiner excludes that of the article.
An Italian would say:
(1b)
Ho dimenticato la chiave.
I forgot the key.
while a Russian would say:
(1c)
zabyl kl
q. Ya zabyl klyuˇ
c.
I forgot key.

46
Natalia Dankova
Both Romance languages—French and Italian—are typologically very close
and still proceed diﬀerently when it comes to the use of articles. Italian
permits the use of both the possessive determiner and the article (la mia
chiave), while French does not. As for the Russian example, the noun klyuˇ
c
‘key’, has no determiner at all. In Esperanto, according to the grammar, one
should say:
(1d)
Mi forgesis la ˆ
slosilon.
I forgot the key.
while those who are “exempt” from using articles would say:
(1e)
Mi forgesis ˆ
slosilon.
I forgot key.
The way in which any concept or event is expressed depends not only on
the means available in a language, but also on the rhetorical style inherent
to this language, an element that Dan I. Slobin refers to as thinking for
speaking. Rhetorical style explains why certain languages, despite having
identical or similar means of expression, demonstrate notable diﬀerences in
the formulation of a message, or in its general discursive organization. Slobin
(1996) states:
In my own formulation: the expression of experience in linguistic terms consti-
tutes thinking for speaking – a special form of thought that is mobilized for
communication. Whatever eﬀects grammar may or may not have outside of
the act of speaking, the sort of mental activity that goes on while formulating
utterances is not trivial or obvious, and deserves our attention. We encounter
the contents of the mind in a special way when they are being accessed for
use. That is, the activity of thinking takes on a particular quality when it is
employed in the activity of speaking. In the evanescent time frame of con-
sulting utterances in discourse one ﬁts one’s thoughts into available linguistic
frames. “Thinking for speaking” involves picking those characteristics of ob-
jects and events that (a) ﬁt some conceptualization of the event, and (b) are
readily encodable in the language. I propose that, in acquiring a native
language, the child learns particular ways of thinking for speaking.
(Slobin 1996:76)
Each language possesses its own set of grammatical categories and rules of
usage. When learning a second language, a speaker is faced with two language
systems that are more or less diﬀerent from one another and that must be
put into a relationship. The ﬁrst language serves as a point of reference in the
process of acquiring a second language and inﬂuences the production in L2.
As a second language, Esperanto has a rare peculiarity in that there are few
native speakers that can serve as a reference by providing a standard of usage.
There are no territories or stable linguistic communities associated with the
language. Unlike other languages, Esperanto follows the standard founded

Temporality in spoken Esperanto
47
on grammatical acceptability: any grammatically constructed statement is
acceptable. The following French example illustrates this principle: When
greeting someone, one may say bonjour ‘good day’, bonsoir ‘good evening’ or
bonne nuit ‘good night’. Logically, one should also be able to say
∗
bon matin
‘good morning’, as is done in English, German and Russian, but French usage
does not permit it.
On the subject of native speakers of Esperanto, a comment must be made.
While there are, in fact, people who learn Esperanto as a ﬁrst language, their
use of the language reﬂects that of their parents, who are frequently of dif-
ferent nationalities and speak Esperanto in conditions of linguistic isolation.
In these cases, Esperanto is often the only common language between the
parents at the beginning of their relationship. Native speakers are never
unilingual.
Bilingualism, if it is not instilled right from the start, is de-
veloped when the child begins school, at which time the use of Esperanto
is reduced considerably. Native speakers are but a small minority in the
Esperantophone community. In the author’s opinion, no speaker may rightly
claim to speak a standard form of Esperanto.
In this article, we will present some of the results of an empirical study of
Esperanto spoken by informants of three diﬀerent mother tongues: French,
Italian and Russian. The informants were recorded during semi-guided inter-
views that unfolded according to a strict protocol. The corpus is composed
of two types of narrative texts: stories produced on the basis of a series of
images Cat Story (see page 51; cf. Maya Hickmann 1982) and stories relating
a personal experience from the past. The informants speak Esperanto at a
very advanced level and use the language in their daily lives.
Methods and data
The domain of temporality, with its conceptual complexities and various
means of expression, oﬀers a choice vantage point from which to study the
inﬂuence of the L1. In all languages, a speciﬁc set of means allows the ex-
pression of temporality. The relationships between time and tense are not
symmetrical. Narrative discourse, the focus of this study, reports events by
situating them in time. When telling a story, the narrator organizes informa-
tion by combining various means of expressing temporality with discursive
strategies. The terms tense, aspect, Aktionsart, and adverbial expressions of
time, as they are used here, are deﬁned by Wolfgang Klein (1994):
Tenses and aspects, as deﬁned here, are abstract temporal relations. Lan-
guages encode them in various ways. It may be a language collapses all tenses
distinguished here in one morphological form, hence has no overt (morpholog-
ical) tense marking; similarly for aspect. (Klein 1994:24)

48
Natalia Dankova
For a deﬁnition of temporality and its various means of expressions, see also
Dietrich et al. (1995).
The adopted theoretical framework, which distinguishes between a con-
cept and its expression and between a form and its function, makes it possible
to compare productions in four languages that have diﬀerent ways of express-
ing temporality.
The informants, whose productions are at the basis of our study, were
selected based on linguistic, social and psychological criteria. At the time of
the interviews, the informants were 23 to 40 years of age. Regional diﬀer-
ences that exist in spoken French and Italian were taken into consideration:
Francophone informants come from ˆIle-de-France and Italophone informants
come from northern Italy. All informants have a similar socio-economic pro-
ﬁle. They speak Esperanto on a regular basis, actively participate in meetings
of Esperantists, and can be considered bilingual in terms of the deﬁnition by
Georges L¨
udi and Bernard Py (1986), that is, they use both languages in their
everyday life. Most informants speak other second languages. Some live with
a spouse of a diﬀerent nationality and speak Esperanto within their family.
The interviewer and author of this article knows the informants personally,
which allowed the interviews to take place in an informal atmosphere, giving
way to spontaneity and a certain level of familiarity. The goal of the study
was not revealed to the informants.
Three groups of informants, made up of men and women, produced sto-
ries in Esperanto: ten Francophones from France, ten Italophones and ten
Russophones. The same number of people made up test groups and produced
stories respectively in French, Italian and Russian. The interviews took place
following the same protocol. The informants produced several types of stories
(stories based on images and stories based on personal experiences). Given
the very strict selection criteria, the informants are considered to be repre-
sentative and the number of informants used corresponds to the number of
people usually used in this type of study.
Informants were selected based on a deliberate choice of L1. French and
Italian have very similar verbal systems; however, in oral discourse, the use
of available verbal forms occurs diﬀerently. Both Romance languages have
simple and compound tenses made up of the auxiliary verbs to be and to have
followed by a past participle. Italian is marked by great regional variations.
It should be noted that when speaking of this language here, we refer to the
standardized Italian spoken in northern Italy.
Unlike in the cases of French and Italian, the use of verbal forms in Rus-
sian is determined by both aspect and tense. Each verbal form (including
inﬁnitives, participles and gerunds) is marked by aspect, to which the ex-
pression of time is subordinate. In Russian, the passive form is rare and not

Temporality in spoken Esperanto
49
all active forms have a corresponding passive form. Russian presents a pe-
culiarity that consists in the expression of the verbal aspect and Aktionsart,
for example:
Verb
pisat
napisat
dopisat
Notion
to write
to write
to write
Aspect
imperfective perfective
perfective
Aktionsart durative
resultative
terminative
Meaning
‘to write’
‘to have written’ ‘to ﬁnish writing’
Limited space prevents a detailed presentation of the speciﬁcities of the
verbal systems of the three languages. For more information on this matter,
the reader may wish to consult the grammars mentioned in the reference
section (Grevisse, Sensini and Wade) or Dankova (1997b).
Discussion and results
In the domain of temporality, this diversity is combined with a multitude of
choices oﬀered by Zamenhof’s oﬃcial grammar, Fundamento de Esperanto.
Esperanto has numerous verbal forms, the use and agreement of which are
not deﬁned by the founder of the language. Verbs may take on a simple or
compound form.
The Fundamento refers to tense rather than aspect. This does not mean
that Esperanto does not allow for the marking of aspect.
Aspect mark-
ing does not occur in simple verbal tenses.
Thus, the phrase Mi skribis
leteron may be interpreted as ‘I wrote a letter’ or ‘I was writing a letter’,
depending on the context.
Zamenhof, a Russian Jew who was living in
Bielostok, Grodno Governorate, Russia,
1
as a child and in Warsaw when
he published his ﬁrst book as a young man, considered Russian to be his
ﬁrst language. It is highly probable that Russian and Polish would have
inﬂuenced the temporal system of Esperanto more than any of the other
languages he knew. According to Russian and Polish models, it is possible
(though not mandatory) to add a preﬁx in order to specify verbal aspect.
Thus, in practice, Li lernis la italan ‘He was learning Italian’ may be op-
posed, in terms of aspect, to Li ellernis la italan ‘He learned Italian (and
he speaks it)’. Lernis and ellernis may be interpreted as imperfective and
perfective, respectively. This possibility of distinguishing between aspects
is not mentioned in the grammar of the founder of Esperanto, though it
is present in productions (cf. also Michel Duc Goninaz 1974), as well as in
Zamenhof’s writings in Esperanto. It should be noted that the Fundamento
1
In Russian Belostok ; now Bialystok, Poland.

50
Natalia Dankova
Verbal form Conjugated verb
Active participle
Passive participle
inﬁnitive
paroli
‘to speak’
present
li parolas
parolanta
∗
parolata
‘he speaks’
‘speaking’
‘[is] spoken’
past
li parolis
parolinta
∗
parolita
‘he spoke’
‘having spoken’
‘[was] spoken’
future
li parolos
parolonta
∗
parolota
‘he will speak’
‘having to speak’ ‘[to be] spoken’
conditional
li parolus
‘he would speak’
subjunctive (ke) li parolu
‘(I want him) to speak’
imperative
parolu!
‘speak!’
Table 1. Verbal forms in Esperanto
∗
Gerunds are built on participles by changing the desinence from -a to
-e and may, like participles, take on three forms: parolante ‘speaking’,
parolinte ‘having spoken’, parolonte ‘having to speak’.
does not give any instructions with regard to certain notions such as verbal
preﬁxation, the order of words, etc. Therefore, even though they are not
outlined in the grammar, implicit rules exist and are respected by the founder
himself.
Compound tenses are formed through the combination of the verb esti
‘to be’ with a passive or active participle. Each participle (passive or active)
may take on three forms that are called, in Zamenhof’s grammar, present,
past or future participles. Any combination of the verb esti ‘to be’ with one
of the participles is possible. Participial markers may be inﬁxed in verbs such
as, for example, Se mi povintus, mi venus ‘If I could have come, I would have
come’, although the Fundamento does not recommend this usage. Zamenhof
was aware that the grammar of Esperanto presented in the Fundamento was
not suﬃciently explicit.
2
However, the lack of clearly formulated rules leaves
room for subjective interpretations by learners and speakers of Esperanto.
As with a set of Lego blocks, each speaker may build a personalized Esper-
anto with the numerous means oﬀered by the language. The speaker’s mother
2
On this subject, see G. Mattos (1999), who focuses on a number of grey areas in the
Fundamento, notably temporal vs. aspectual values in the verbal forms of Esperanto.

Temporality in spoken Esperanto
51
Cat Story
tongue manifests itself in the means selected. Thus, in Esperanto, we could
speak of transfer based not on produced forms, but rather on the orientation
toward one form with a given function or another, as any morphologically
correct form is acceptable. The transfer is treated from a conceptual point
of view. It is therefore a functional transfer rather than a lexical transfer,
although the two are often connected.
When asked to produce a text by recounting something that has hap-
pened—describing a person, speaking of plans, etc.—each speaker executes a
series of operations, both psycholinguistic (the act of recalling, the selection
of information) and linguistic (the choice of lexical means, verbalization) (cf.
Levelt 1989, Slobin 1991, 2003). The L1 is involved in the conceptualiza-
tion of the verbal task, which is diﬀerent for speakers of diﬀerent mother
tongues. Esperanto allows for a choice, among the means oﬀered, of those
that correspond to the linguistic needs of speakers of a given mother tongue.

52
Natalia Dankova
The last part of three stories of which the support, a series of images
entitled Cat Story (Hickmann 1982) often used by researchers working in the
ﬁeld of second language acquisition, allow for an illustration of the use of the
means of expression of temporality of three informants of diﬀerent mother
tongues. These stories were judged representative of those collected for the
corpus.
Story 1 (Informant: JEN, L1: Russian)
1. kaj jen venis la kato al la nesto
and then came the cat to the nest
2. kaj jam preska˘
u kaptis la birdojn
and already almost caught the birds
3. sed nia hundo tiris la katon per la vosto
but our dog pulled the cat by the tail
4. kaj ˆus en la momento kiam la patrino-birdo revenis
and just at the moment when the mother bird returned
5. la hundo forpelis la katon “For!”
the dog chased the cat “Away!”
6. kaj jen la ˆ
carmaj birdetoj ricevas la insektojn de la patrino-birdo
and there the charming baby birds receive the insects from the mother
bird
7. kaj hontigita kato forfuˆ
gas
and ashamed cat runs away
In this ﬁrst story, told by a Russian speaker, there is little variation in the
verbal morphology: we ﬁnd ﬁve simple forms of the past in -is, two simple
forms of the present in -as and one form of the passive participle (called
past) in -ita. The temporal relationships between events are marked in part
by adverbial expressions of time (jam ‘already’, preska˘
u ‘almost’, ˆus en la
momento ‘just at the moment’). Two verbs, forpeli ‘to chase away, to expel’
and forfuˆ
gi ‘to run away’, are used here with the preﬁx for-. In Russian,
the mother tongue of the informant, preﬁxation serves to shape both the
perfective aspect and the Aktionsarten, and the same plurifunctionality exists
in productions in Esperanto by Russians. Thus, in line 5, the perfective aspect
is expressed through the use of the marking of the past -is and the preﬁx
for-. In line 7, the same preﬁx for- marks the direction ‘away’ (Aktionsart )
of the verb forfuˆ
gi ‘to run away’, used in the present form. In the narration,
the opposition of the past in -is and the present in -as is often used as a
perfective-imperfective type of opposition. This phenomenon is also observed
in people learning diﬀerent second languages.

Temporality in spoken Esperanto
53
The use of verbal preﬁxation occurs under the inﬂuence of a particular
language: in Esperanto, Russian speakers use certain verbal preﬁxes, as per
the Russian model, as a complementary means of marking the perfective as-
pect. Insofar as all the stories of the Russian speakers recorded are recounted
in the past, preﬁxation concerns, ﬁrst and foremost, verbs in the past tense
in -is, and represents an additional way of distinguishing the perfective from
the imperfective, a fundamental distinction in Russian of great conceptual
importance for Russian speakers. Preﬁxation as a means of marking aspect
is not present in the oﬃcial grammar of Esperanto. Its use is testament not
only to the inﬂuence of a particular language, but also to the creative activity
of speakers.
Story 2 (Informant: FRA, L1: Italian)
1. bonˆ
sance tie proksime estis bona hundo
happily there not far was a good dog
2. kiu malpermesis tion
who forbade it
3. prenante la katon per la vosto
by taking the cat by the tail
4. kiam la patrino-birdo revenis kun mangaˆo por siaj birdetoj
when the mother bird returned with food for her baby birds
5. la kato estis forfuˆ
ginta postsekvata de la hundo
the cat had run away chased by the dog
Story 2 was produced by an Italian speaker. Here, next to simple forms
such as estis ‘was’, malpermesis ‘forbade’, and revenis ‘returned’, we ﬁnd a
gerund in the present prenante ‘while taking’, a complex compound form of
the verb esti ‘to be’ used in the past tense, and two participles. The participle
forfuˆ
ginta ‘had run away’ contains a suﬃx -int- and ﬁnds itself in a relation-
ship of anteriority with the event described in the temporal subordinate, as
well as with the perfective value. The suﬃx -at- in the participle postsekvata
‘chased’, of imperfective value, serves to express its simultaneous occurrence
with the event of the subordinate. Thus, Kiam la patrino-birdo revenis kun
mangaˆo por siaj birdetoj, la kato estis forfuˆ
ginta postsekvata de la hundo is
interpreted as ‘When the mother bird returned, the cat had run away and
(was) chased by the dog’.
In order to ensure regularity, the founder of the language introduced
a correspondence between conjugated verbs and participles. According to
Zamenhof, the present (as it is called in his terminology) would always be
marked by the vowel -a- in the morphemes of tense of verbal forms, for exam-
ple: li parolas ‘he speaks’, parolanta ‘speaking’, parolata ‘spoken’. The same

54
Natalia Dankova
would follow for the past, marked by the vowel -i-, and the future, marked by
-o-. In absolute terms, this remains valid for the simple forms that express
tense and dissipate the diﬀerences in aspect.
With regard to participles, this correspondence is illusory. In the analyzed
corpus, the active and passive participles ending respectively with -inta and
-ita have a perfective value, while the participles ending in -anta and -ata
are imperfective. The last example shows this clearly: la kato estis forfuˆ
ginta
postsekvata ‘the cat had run away and (was) chased’. This raises a question:
what is the value of active participles in -onta and passive participles in -ota,
which Zamenhof calls future participles, that do not have a correspondence
in the languages of our informants? In the corpus, the participle in -onta
only appears once with the value of the prospective in the past: La kato estis
preska˘
u atingonta la neston ‘the cat was almost at the point of reaching the
nest’. There is no passive future participle.
The Italian speakers use almost all existing verbal forms in Esperanto,
while the Russian speakers and the French speakers use a more limited num-
ber of forms. Nevertheless, as a whole, simple forms (-i, -is, -as) constitute
between 87 % and 95 % (depending on the group) of the total of all verbal
forms used. Compound forms are generally used in cases where the contrast
in aspect is necessary: to describe simultaneous actions, Italian speakers de-
pend on verbal morphology, while Russian speakers turn to verbal preﬁxation
and lexical means.
The third excerpt comes from a story produced by a French speaker. This
informant used minimal means to reach the goal. The only form in -is, in kiu
alvenis ‘that had arrived’, combines the expression of the past, and therefore
of tense, with the perfective aspect and describes an event accomplished in
the past. The adverb ﬁnﬁne ‘at last’ speciﬁes the position of one event in
relation to others. For French speakers, the use of the present as a narrative
tense is very common both in Esperanto and in French.
Story 3 (Informant: PAT, L1: French)
1. do estas tiu bredhundo
so is (it’s) this shepherd dog
3
2. kiu alvenis
that had arrived
3. kaj mordas ˆ
gian voston
and bites his tail
3
The word bredhundo does not mean ‘a sheep dog, a shepherd dog’ in Esperanto. During
the conversation in French PAT used the word berger ‘shepherd (dog)’ in order to refer to
the dog of Cat Story. Our translation is based on this interpretation of bredhundo from
the context.

Temporality in spoken Esperanto
55
4. kaj forkuras ˆ
gin ﬁnﬁne
and (makes) him ﬂee at last
5. do kaj revenas la birdino
so and returns the (female) bird
6. kaj tute trankvile donas mangaˆon al infanoj
and very gently gives food to children
Although the role of temporal adverbials is not discussed here (cf. Dankova
1997a, 2002), the analyses were made while taking into consideration the
interaction between verbal morphology and the diﬀerent types of temporal
adverbials in Esperanto and in the L1. The choice of adverbial means in
Esperanto is inﬂuenced both by the L1 and by the framework of verbal mor-
phology in Esperanto.
The diﬀerences in the verbal morphology of speakers of diﬀerent mother
tongues lie in the recourse to available verbal forms. We may state that Italian
speakers use a richer verbal morphology than French and Russian speakers.
In French and Italian oral productions similar to those in Esperanto, verbal
morphology diﬀers as well. Verbal morphology is more complex in Italian
than in French, although the two languages are typologically very close. This
complexity may be observed in the oral production of Italian speakers both
in Italian and in Esperanto.
For Italian speakers, the marking of aspect, when it is necessary, lies in
verbal means: compound forms are used to contrast events, especially in
the case of simultaneous events. While Esperantophones whose L1 are a
Romance language use active and passive participles, Russian speakers only
use passive ones. Gerunds are used more frequently by Italian speakers.
In the spoken Esperanto of Russian speakers, verbal preﬁxation is often
used as a means of marking the perfective aspect, as per the Russian model.
Generally, while verbal preﬁxation aﬀects mainly movement verbs in all of the
speakers interviewed, Russian speakers exhibit a greater variety of preﬁxed
verbs, including psychological verbs (such as to see, to look, to hear ) and
cognitive verbs (to know, to think ). For Russian speakers, preﬁxation also
aﬀects inﬁnitives: havi ‘to have’ imperfective vs. ekhavi ‘to get’ perfective,
the preﬁx ek- serving oﬃcially to mark the beginning of an action: ekkanti
‘to begin to sing’.
Temporality in Zamenhof ’s own writings
How did Zamenhof himself use morphology in Esperanto? Based on the ﬁrst
texts he wrote in this language, it is possible to deduce the implicit rules
he followed while writing in a language that was only a few years young.
Esperanto evolves and changes like any other living language. Even though,

56
Natalia Dankova
on a methodological level, it is not appropriate to compare the writings of the
founder of the language with recent oral production, the following examples
are a good illustration of Zamenhof’s logic in regard to his creation.
(2)
Kaj la afero, kiu povus alporti utilon al ˆ
ciu aparta adepto nur tiam,
se anta˘
ue jam ekzistus multego da aliaj adeptoj, trovis nenian akcept-
anton kaj montriˆ
gis malvive naskita. (1887; 1929:19)
4
And that which could be of use for any particular adept only when
there already existed a great many adepts found no takers and proved
itself to be stillborn.
In this example, the relationship of anteriority in the hypothetical structure
is expressed through lexical means “X could bring . . . if previously (anta˘
ue)
there already (jam) existed”. The two verbs to be able to (povus) and to
exist (ekzistus) are used in the conditional form. The passive past partici-
ple (according to Zamenhof’s terminology) naskita ‘born’ has the value of
the accomplished and of the past. The verb montriˆ
gis ‘to show itself, to re-
veal itself’ is in the form of the past; logically, the participle naskita ‘born’
refers to an earlier period in relationship to the verb montriˆ
gis, although it
is not anteriority as such that is expressed here, but rather the accomplished
character. This allows us to speak of the aspectual value of participles and
not the temporal value, as stated by Zamenhof. Another example shows the
dissociation in the marking of tense and aspect:
(3)
. . . ke al li estos proponata ia neefektivigebla utopio (1887; 1929:17)
. . . that an unachievable utopia will be oﬀered to him
In (3), the verb esti ‘to be’ in the future form is accompanied by a passive

Yüklə 2,37 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 2 3